به بهانه حضور ارزیابان یونسکو؛ رشت در مسیر برند شدن | ثبت جهانی مقصد نهایی نیست

ام البنین فتوحی |  دیارمیرزا، صنایع دستی در استان گیلان فراوان یافت می‌شود اگر بخواهیم این استان را تعریف کنیم علاوه بر میراث طبیعیش دارای میراث‌های ماندگار از جمله هنر صنایع دستی اشاره کرد که در این عرصه از تنوع بالایی برخوردار است محصولاتی که نشان از فرهنگ و تمدن غنی این سرزمین از هزاران سال قبل دارند مانند مروار بافی، حصیر بافی، رشته دوزی، لباس محلی، خراطی، چادرشب بافی، صنایع سفالی، نازک کاری، چوب تراشی، منبت و معرق چوب، چلنگری، مینای خانه‌بندی و جاجیم از مشهورترین صنایع دستی گیلان هستند. جای جای این استان شناسنامه‌ای از یک هنر دستی است مثل روستای فشتک در خمام که مشهور به روستای حصیربافی و همچنین روستای قاسم آباد که چادر شب بافیش ثبت جهانی شده است، معروف شد.
اما آنچه در نیم روز ۷ اسفند ۱۴۰۱ اتفاق افتاد شرح ماجرایی دارد که گفتنش خالی از لطف نیست. نزدیک به یکسال بود که زمزمه‌هایی با این عنوان که شهر رشت پتاسیل دریافت برند شهر صنایع دستی جهان را دارد به گوش می‌رسید و قرار شد بر این بود که با پیگیری‌های اداره کل میراث فرهنگی و صنایع دستی استان گیلان این امر، میسر شود که بلاخره بعد از تلاش‌ها و رایزنی‌ها موفق شدند که نمایندگان یونسکو را برای ارزیابی از این شهر به رشت بیاورند.
بالاخره ارزیابان آمدند و قرار شد از چندین نقطه شهر رشت بازدیدی داشته باشند از جمله از موزه میراث روستایی که از گنجینه‌های غنی استان است دیدن کنند. در ارزیابی ارزیابان که از هندوستان و عمان هستند نکات جالبی دیده شد از جمله اینکه آن‌ها بلکه جزئیات بیشتر توجه داشتند مثلا در خصوص خانه‌های روستایی، از پایه‌های چوبی که بر آن‌ها بنا شده بیشتر نظرشان را جلب کرد و یا گل‌های بافته و یا دوخته شده بر روی لباس پرسنل موزه آنقدر برایشان جالب بود که بیش از ربع ساعت بر روی آن بحث کردند.
در حین بازدید این تیم ارزیاب، عده کثیری از مسوولان و مدیران استانی و شهری حضور داشتند و آنچه حایز اهمیت بود تذکر مکرر مترجم به سر تیم هماهنگ کننده اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری بود که مدام‌ عدم رضایتشان را از شلوغ بودن اطرافشان بیان میکردند.
حتی چند تن از مسوولین بالا رتبه شهری به خاطر این تذکر ناراحت شدند و جدایی از ادامه مسیر را انتخاب کردند و به محل کار خود برگشتند. ارزیابان در واقع اصلا برایشان مدیر و مسئول فرقی نمیکرد و مهمترین افراد برای آن‌ها هنرمندان و هنری بود که در این موزه به نمایش گذاشته بودند.
رفتار ارزیابان معنای فراوان داشت که اگر مسوولان به جای ناراحت شدن از عتاب و ختابی که شد، معنای آن را یعنی ارج گذاشتن به هنرمند و هنر در نظر میگرفتند شاید از رشت، شهری در خور نامش و مردمانش می‌ساختند.

برای حفظ هنر مهمترین اقدام آموزش است
علی ایحال برند شدن یک شهر مزیت‌های فراوانی دارد اما به شرطی که از بالقوه بودن تبدیل به بالفعل شود و مثل برندهای دیگر ابتر نماند. برند شهر خلاق خوراک نام اشنا که در ابتدا همه برای گرفتن این برند سر از پا نمی‌شناختند اما اکنون چون ورق پاره‌ای در گوشه‌ای خاک می‌خورد. برندی که نزدیک به ده سال است به رشت داده شد اما دریغ از یک المان، یک بلوار، یک تابلو با این مزمون در رشت، چه رسد که از مزیت‌های آن مردمش بهره‌مند گردند.
این دغدغه آنچنان ذهنم مشغول کرده بود که تاب نیاوردم و با یکی از مسوولان میراث فرهنگی و گردشگری در حین صرف چای و خرما باب صحبت رو باز کردم. آقای آذرپور که سالهاست در اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری فعالیت میکند و امروز مسئول امور شهرستان‌های این این اداره است مخاطب سوال‌ها و صحبتم بود.
از او پرسیدم این همه هزینه و وقت گذاشتن ایا فقط برای دریافت برند شهر صنایع دستی است؟ در جواب پاسخ داد بله کار کمی نیست!
با این جواب متوجه شدم که سوال مرا کامل متوجه نشده است پس ادامه دادم یعنی با گرفتن برند و موافقت یونسکو این کار مهم به مقصد خواهد رسید و تمام خواهد شد!؟
این مسئول که تازه متوجه سوال من شده بود پاسخ داد: خیر اتفاقا تازه شروع کار ما است شروع که نه چون ما تقریبا مدت زمان زیادی را آغاز کردیم و در واقع ادامه این مسیر با قدرت و حمایت‌های بیشتر از برنامه‌های جدی ماست.
از او پرسیدم این حرف‌ها را در مورد برند شهر خلاق خوراک هم می‌زدند اما چه شد؟
مسوول امور شهرستان‌های اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری گیلان در پاسخ گفت: شهر خلاق خوراک داستانش فرق دارد. بگذارید با یک مثال جان این درد را بگویم. از قدیم گفته‌اند آشپز که دوتا باشد آش یا شور می‌شود یا بی‌نمک! در شهر خلاق خوراک شهرداری و شورا و گاه گاهی نیز میراث برای این برند کارهایی انجام میدهند که متاسفانه خروجی مناسبی ندارد و این گونه خواهد شد که پس از گذشت ده سال از دریافت این برند ارزشمند به علت حفظ و نیز افزون نکردن شاخص‌های شهر رشت در این برند شاهد رقیبی در کشور برای دریافت این نامشدیم و کرمانشاه تمام تلاش خود را به کار گرفته است که این نام را دریافت کند.
آذرپور افزود: یکی از هزاران خوبی‌های یونسکو این است که فقط به دادن برند اکتفا نمی‌کند بلکه پیگیر خواهد بود و اگر شهری در این راستا بی‌تفاوت و کم کاری کند این برند را از آن خواهد گرفت.
او ادامه داد: اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان گیلان برای حفظ برند صنایع دستی تمام تلاش خود را بکار گرفته است همیشه گفته‌ام برای حفظ هنر مهمترین اقدام آموزش است. اگر ما هنرمندان خود را در این زمینه افزایش دهیم و با حمایت از آن‌ها و ایجاد بازار فروش چه در خارج استان و کشور و چه در داخل میتوانیم با کمترین هزینه به چند هدف خود یعنی حفظ هنر، ایجاد اشتغال و شناساندن آن به دنیا برسیم.
این مسوول همچنین گفت: با صرف برگزاری نمایشگاه و جشنواره آن هم یکی و دو مورد در سال نمیتوان برند‌های دریافتی را حفظ کرد. برای شهر خلاق خوراک میتوانستند کارهای زیادی انجام دهند اما متاسفانه‌عدم هماهنگی‌ها موجب مغفول ماندن و به معنای واقعی در جا زدن این برند شد.
آذرپور گفت: سوال بسیاری این است که چرا رشت را به عنوان شهر صنایع دستی انتخاب کردیم؟ در کل استان گیلان صنایع دستی داریم و بیشتر مختص روستاهاست مثل چادرشب بافی قاسم آباد یا حصیر بافی فشتکه خمام و…اینها در روستاها قرار داشتند و تنها شهری که هنر دستی و شناخته شده‌ای داشت رشت بود. هنر دستی «رشتی دوزی» بسیار برای مردم آشنا است و نیز رشت مرکز استان است و از هر هنری در این شهر می‌توان به راحتی پیدا کرد این دو مقوله باعث شد که شهر رشت را به عنوان شهر صنایع دستی انتخاب کنیم زیرا وقتی گردشگران به این شهر ورود کنند شاهد تنوع هنر دستی در گیلان می‌شوند و نام همه‌ی شهرها و روستاهای استان با هنرهایشان همیشه زنده خواهد ماند.
گپ و گفت ما بسیار شیرین و جالب بود و امید را در دل و ذهنم زنده کرد که اگر شهر رشت در برند شهر خلاق خوراک نتوانست خوب عمل کند قطعا با صنایع دستی اش بیشتر معرفی خواهد شد و امیدوارم که یونسکو این بارقه امید و خون تازه رشت را به این شهر خسته و زخمی بدهد.