روایتی از برجی که سمبل شکوفایی کشاورزی و صنعت گیلان بود

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا سالهاست صدای سوت کارخانه «سیستوب» در شهر رشت شنیده نشده است. وقتی ۳بار در روز صدای سوت کارخانه- که در انتهای برج بلندی تعبیه شده بود در شهر می پیچید- کارگران متوجه آغاز و پایان شیفت کاری خود می شدند. کارخانه ای که در زمان جنگ تحمیلی ۸ساله ایران و عراق، گونی های کنفی مورد نیاز سنگر سازی را در جبهه تولید می کرد.
مهری شیرمحمدی در گیل مهر نوشت: تا سال ۱۳۸۳ نیز بنای کارخانه کیسه بانی رشت سرپا بود. اما کمر یک واحد تولیدی که شکست، جایش بخش اداری دولتی قامت افراشت. امروز اگر فقط برج منبع آب کارخانه گونی بافی باقی مانده ، آن هم به یمن تلاش اداره کل میراث فرهنگی گیلان است که توانست بهمن ماه ۱۳۸۸، منبع آب کارخانه گونی بافی گیلان را با شماره ۲۹۳۱۷ در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت نماید. اما عواملی که جای بازگویی نیست، دست به دست هم داد تا هم کشت کنف در گیلان بخشکد و هم تولید گونی های کنفی!
این روزها اگر از فرعی میدان فرهنگ به سمت خیابان پرستار رشت بروید، به زحمت می توان برج بلند کارخانه گونی بافی گیلان را لابه لای ساختمان های چند طبقه قد کشیده اداره جهاد کشاورزی ببینید. اگرهم بخواهید باقیمانده یک واحد تولیدی را ببینید، می باید با کسب اجازه از حراست اداره جهاد کشاورزی گیلان، تنها از فضای پیرامون برج دیدن نمایید.
برج بلندی با یک مخزن استوانه ای نارنجی رنگ در انتها. برجی که نم و رطوبت چهره سفید گذشته آن را سیه رو کرده ، جابجا در طبقات برج، روکش گچ کاری در اثر رطوبت ریخته شده و آجرهای قرمز بندکشی شده با آهک و ساروج پیداست. پنجره های بلند و گرد و مستطیل شکل طبقات مختلف، سالهاست شیشه سالم بخود ندیده است. و چهارچوب های چوبی، عمق پوسیدگی را تجربه کرده اند.
برای یک اثر ثبت شده، انگار حریم اثری وجود ندارد. دورتا دور این اثر ملی، یا پارکینگ خودروهای کارکنان سازمان جهادکشاورزی شده و یا فضای سبز و باغ.
باغبان اداره جهاد کشاورزی ضلع جنوبی برج مشغول کار است. در میان سرو صدای دستگاه علف زن می گوید: از داخل باغ بهتر می توانید عکس بگیرید. آن سو که درختها رشد کرده، منبع آب دید ندارد.

با یک دست اشاره می کند که به آن سوی فنس فلزی برویم. آن سوی حصار، نهال های اصلاح شده فندوق جای کارخانه گونی بافی ، آفتاب می گیرند و عباس رستمی، علف های اطراف نهالها را هرس می کند.
وی که چهل سال در اداره جهاد کشاورزی خدمت کرده، به یادمی آورد که جای نهال هایی که کاشته شده، کارخانه گونی بافی بود. وی در این باره توضیح می دهد: هرچند کارخانه سالهای سال بود که دیگر کار نمی کرد ولی تا سال ۱۳۸۳ هم پابرجا بود. برف سنگین آن سال باعث شد سقف کارخانه بریز و همان باعث شد کارخانه را بطور کامل خراب کنند. این باغبان، بقایای پی و ساختمان کارخانه گونی بافی را از لای علف های باغ نشان می دهد.
برج دو در آهنی دارد. در نزدیک باغ مشخص است که با شکافته شدن دیوارهای بتنی بعدا جانمایی شده ، این را باغبان هم تایید می کند و می گوید: در اصلی برج، همانی است که ضلع شرقی قرار دارد.
تیموری، کلید دار منبع آب است. زیرا وسایل باغبانی را داخل همین برج میراثی نگه می دارد. درب آهنی زنگ زده که باز می شود، علاوه بر وسایل باغبانی، دیگر دستگاه های مستهلک این اداره دولتی نیز در آن دپو شده ؛ از موتور آب قدیمی گرفته تا مصالح ساختمانی. سیم های برق مستهلک و پتو و هر آن چیز نامربوط به بنایی که در فهرست بناهای میراث کشور ثبت شده است!
راه پله ای چوبی در گوشه برج، به دیگر طبقات می رود، ولی دپوی ضایعات از یک سو و گوشزد خطر تخریب راه پله و برخی طبقات از سوی تیموری، مانع از رفتن ما به بالای برج منبع آب می شود. سطح طبقات اگر چه با تیرآهن محکم شده، ولی لمبه های چوبی سطح طبقات بشدت پوشیده شده و امکان خطر را افزایش می دهد.
تیموری بطور دقیق میزان گنجایش آب مخزن بالای برج را نمی داند ولی خود دیده که مخزن بسیار بزرگی است که در اصل همان استوانه نارنجی رنگ بالای برج است که از دور پیداست و شنیده که تا همین ۲۰ سال پیش نیز آب محلات رشت را تامین می کرده است.
وی می گوید: چاه آبی که نزدیک به برج قرار دارد، هنوز پر آب بوده و همین چاه که دهانه وسیعی دارد، با یک لوله ، آب را برای مخزن پمپاژ می کرده است.

نزدیک چاه آب می روم، روی چاه را با یک حصاری فلزی پوشانده اند، اما حصار دیگری از پوشش سبزِ برگهای درخت انجیر پوشیده شده ؛ یار غار چاه های آب گیلان. همین درختچه های انجیر که بر بدنه آجر و ساروج چاه رشد می کرد، علاوه بر خنکی پیرامون، نقش تصفیه آب را هم به روش سنتی ایفا می کرد.
مسئول ثبت بناهای میراثی گیلان درباره تاریخچه ساخت کارخانه گونی بافی می گوید: در اوایل قرن چهارده و در سال ۱۳۰۳ خورشیدی کارخانه ای به منظور تامین برق رشت در محوطه ی فعلی کارخانه بنا شد. بعدها یک مهندس آلمانی به فکر گسترش کارخانه و احداث یک کارخانه ی گونی بافی( یا همان کیسه بانی گیلان) در آن مکان افتاد و چند ساختمان سوله مانند احداث کرد. کارخانه گونی بافی در سال ۱۳۱۴ خورشیدی و با حضور رضا پهلوی رسما افتتاح شد.
مهدی میرصالحی می افزاید: کارخانه بعدها از رونق افتاد و بعد از انقلاب، بخشی از کارخانه در اختیار اداره آب و فاضلاب روستایی و بخشی هم در اختیار سازمان جهاد کشاورزی قرار گرفت. ولی سردر و برج منبع آب همچنان باقی ماند. سردر آن در خیابان کشی محور پرستار تخریب شد ولی برج آب به دلیل آنکه ثبت ملی شد، همچنان باقی ماند.
وی یادآور می شود: در سالهای اولیه ی جنگ تحمیلی گونی های کنفی مورد نیاز جنگ در همین کارخانه تولید می شد ولی بعد از مدتی به دلیل مقرون بصرفه نبودن کارخانه تعطیل و سوله ها بدون استفاده رها شد. برف سنگین سال ۱۳۸۳ ، سقف سوله ها را ریخت.
میرصالحی با اشاره به قانون برنامه ششم توسعه دولت می گوید: اعتبارات سازمان میراثی فرهنگی برای مرمت و حفظ بناهای میراثی و با توجه به تعدد بناهابسیار ناچیز است و طبق قانون، بناهای میراثی که در تملک ادارات دولتی هستند، می باید از بودجه دولتی خود برای مرمت بنای میراثی در مالکیت هزینه نمایند.
در حیاط سازمان آتش نشانی شهر تبریز برجی است که قبلا کارکرد دیدبانی برای مشاهده خطر و آتش سوزی در شهر را داشته است. برج ۳۲ متری «یانقین» اکنون مرمت شده و بعنوان یکی از جاذبه های گردشگری تبریز درآمده است.
اگرچه حال و روز سمبل شکوفایی صنعت و کشاورزی گیلان از همین بقایای منبع آب پیداست، ولی با رویکرد دولت برای رونق گردشگری، از همین پتانسیل های خرد هم غفلت می شود.