به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا، محمدرضا برجی کارشناس محیط زیست به مناسبت ۱۵ خرداد ۱۴۰۰ ( ۵ ژوئن ۲۰۲۱  )روز جهانی محیط زیست ” احیای اکوسیستم ها  ” نوشت:

تاریخچه روز جهانی محیط زیست به سال ۱۹۷۲ یعنی ۴۹ سال پیش بر می‌گردد. در آن سال برای اولین بار، سازمان ملل متحد کنفرانسی را با موضوع انسان و محیط زیست در شهر استکهلم سوئد برگزار کرد. همزمان با برپایی این کنفرانس مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه‌ای را تصویب کرد که منجر به تشکیل UNEP (برنامه محیط زیست سازمان ملل) شد. هم‌اکنون ۴۹ سال است که UNEP در سراسر جهان مراسم ویژه‌ای را به مناسبت این روز برگزار می‌نماید. شعار روز جهانی محیط زیست در سال۲۰۲۱ ” احیای اکوسیستم ها  ” و در سه محور بازنگری ، بازآفرینی و احیای اکوسیستم ها می باشد. کشور ایران نیز همزمان با سایر کشورهای جهان علاوه بر روز جهانی محیط زیست، هفته محیط زیست را برگزار می کند که امسال از ۱۷ تا ۲۳ خرداد ۱۴۰۰ با شعار ” نیم قرن حفاظت از زیست بوم های ایران : بازنگری، نوسازی ، بازسازی “ در نظر گرفته شده است.

هدف UNEP از برگزاری چنین مراسمی عبارت است از:

1. بخشیدن چهره ای انسانی به مسائل زیست‌محیطی.
2. توانمند سازی مردم برای تبدیل شدن به فعالانی در زمینه توسعه پایدار و متوازن.
3. ارتقا این بینش عمومی که جوامع در تغییر دیدگاه‌ها و در خصوص مسئله محیط زیست نقش محوری و اساسی ایفا می‌نمایند.
4. ترویج مشارکت با هدف اطمینان از برخورداری همه ملت‌ها از آینده‌ای امن‌تر و سعادتمندانه‌تر.

قبل از پرداختن به مراسم روز جهانی محیط زیست لازم است به سه مورد از اسناد بالادستی روز جهانی محیط زیست و بند اول هریک از آنها که دو مورد در سطح بین المللی و یک مورد هم قانون اساس جمهوری اسلامی است اشاره نمایم :

• بیانیه کنفرانس استکهلم ۱۹۷۲ – انسان و محیط زیست :

انسان مخلوق و شکل دهنده محیط زیست خود است… محیطی که به وی بقای فیزیکی، فرصت رشد معنوی (اخلاقی، اجتماعی و روحی) عطل می کند. در تکامل طولانی و آکنده از رنج نژاد بشر در این سیاره خاکی، مرحله ای فرا رسیده است که در آن انسان قدرت تغییر شکل محیط زیست خود را از طریق سرعت زیاد علوم و تکنولوژی، به طریقی بی شمار و به مقیاسی غیر قابل پیش بینی به دست آورده است. هر دو جنبه محیط زیست انسان، طبیعی و مصنوعی، برای رفاه بشر و بهره وری او از حقوق پایه بشری، حتی حق به زندگی ضروری است.

• دستورکار ۲۱- ۱۹۹۲ ریودوژانیرو – کنفرانس سازمان ملل متحد درباره محیط زیست و توسعه (همایش زمین )

 بشریت‌ در لحظه‌ حساسی‌ از تاریخ‌ قرار دارد . نابرابری‌ بین‌ کشورهای‌ مختلف‌ و درون‌ هر کشور می‌رود که‌ جاودانه‌ شود، فقر و گرسنگی‌، فقدان‌ بهداشت‌ و بی‌سوادی‌ رو به‌ وخامت‌ است‌ و اکوسیستم‌هایی‌ که‌ حیات‌ ما به‌ آنها متکی‌ است‌ پیوسته‌ رو به‌ زوال‌ می‌رود. ادغام‌ مسایل‌ توسعه‌ با مسایل‌ زیست‌محیطی‌ و توجه‌ بیشتر به‌ این‌ دو موجب‌ می‌شود نیازهای‌ اساسی‌ همه‌ افراد بشر برآورده‌ گردد و سطح‌ زندگی‌ آنها ترّقی‌ کند، اکوسیستم‌ها بهتر حفاظت‌ و اداره‌ شود و آینده‌ای‌ بی‌خطرتر و با سعادت‌تر در انتظار جهانیان‌ باشد. هیچ‌ کشوری‌ نمی‌تواند به‌ تنهایی‌ به‌ این‌ مهم‌ دست‌ یابد، امّا همراه‌ با هم‌ و در مشارکتی‌ جهانی‌ برای‌ توسعه‌ پایدار می‌توان‌ به‌ این‌ مهم‌ دست‌ پیدا کرد.

۳-   اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ۱۳۵۸:

در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌گردد. از این رو فعالیتهای اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است

مراسم رسمی روز جهانی محیط زیست هر سال در یک کشور برگزار میگردد بطوریکه در سال ۲۰۱۹، چین میزبان روز جهانی محیط‌زیست بود و موضوع آن “شکست آلودگی هوا ” بود. سال ۲۰۲۰ نیز سازمان ملل، موضوع آن را “تنوع زیستی” اعلام کرد که در کشور کلمبیا و در سایه کرونا برگزار گردید . و سال ۲۰۲۱ نیز پاکستان میزبان این روز می باشد .

موضوع سال ۲۰۲۱ نیز ” احیای اکوسیستم ” نامگذاری شده است . تخریب و آسیبهای اکوسیستم ها ی طبیعی در سراسر جهان اعم از کشورهای توسعه یافته، در حال توسعه و فقیر در هرجا به شکل و نوعی خود را بروز داده است. در یکجا بخاطر رفاه و سود جویی بیشتر و در جای دیگر بخاطر فقر و گرسنگی و فقر فرهنگی . براساس برآوردهای علمی تقریبا یک‌میلیون گونه موجود زنده در معرض خطر انقراض قرار دارند. ۷۵ درصد از خشکی‌ها و دو سوم از آب‌های زمین به دلیل رفتارهای انسانی تغییر کردند. مناطق شهری از سال ۱۹۹۲ بیش از دو برابر شده و از سال ۱۹۸۰ آلودگی پلاستیک نیز ۱۰ برابر شده است. بیماری همه‌گیر کووید-۱۹ نشان می‌دهد که چگونه تخریب تنوع زیستی می‌تواند به سیستم‌های حامی زندگی انسانی آسیب برساند. هر ساله تقریبا یک میلیارد مورد بیماری و میلیون‌ها مرگ‌ومیر به دلیل بیماری‌های ایجادشده توسط کرونا ویروس‌ها رخ می‌دهد. حدود سه‌چهارم از کل بیماری‌های عفونی در انسان از حیوانات منتقل می‌شوند و مردم هنوز هم نمی‌دانند پایداری تنوع زیستی در سیاره زمین از ما در برابر همه‌گیری‌ها محافظت می‌کند ..

گذشته از فواید سلامتی کاهش آلودگی هوا، گازهای گلخانه‌ای که باعث ایجاد تغییرات آب و هوایی می‌شوند نیز کاهش می‌یابد و باید بدانیم عدم کنترل انتشار گازهای گلخانه‌ای بزرگترین خطر برای اقتصاد، سلامتی و زندگی است.

بر اساس تحقیقات سازمان بهداشت جهانی، نتیجه تغییرات آب و هوایی افزایش دما و سوء‌تغذیه است و منجر به افزایش حدود ۲۵۰ هزار مرگ در بین سال‌های ۲۰۳۰ و ۲۰۵۰ خواهد شد .

همانطوریکه اشاره شد ، موضوع روز جهانی محیط زیست سال ۲۰۲۱ “احیای اکوسیستم” است و شاهد آغاز دهه سازمان ملل در مورد احیای اکوسیستم خواهیم بود. احیای اکوسیستم می تواند اشکال مختلفی داشته باشد: کشت و رویش درختان ، سبز شدن شهرها ، بازسازی باغ ها ، تغییر رژیم های غذایی یا پاکسازی رودخانه ها و سواحل. این نسلی است که می تواند با طبیعت صلح کند.

احیای اکوسیستم به معنای کمک به بازیابی اکوسیستم های تخریب شده یا تخریب شده و همچنین حفظ اکوسیستم هایی است که هنوز دست نخورده هستند. اکوسیستم های سالم ، با تنوع زیستی غنی تر ، مزایای بیشتری مانند خاک حاصل خیز ، بازده بیشتر از الوار و ماهی و ذخایر بیشتر گازهای گلخانه ای را به همراه دارند.

احیا می تواند از بسیاری جهات اتفاق بیفتد – به عنوان مثال از طریق کاشت فعالانه یا از بین بردن فشارها بر محیط زیست تا طبیعت بتواند به تنهایی بهبود یابد. بازگشت یک اکوسیستم به حالت اولیه خود همیشه ممکن یا مطلوب نیست. به عنوان مثال ، ما هنوز به زمین های کشاورزی و زیرساخت ها در زمینی نیاز داریم که زمانی جنگل بوده است و اکوسیستم ها ، مانند جوامع ، باید خود را با تغییر اوضاع سازگار کنند .

در حال حاضر تا سال ۲۰۳۰ ، احیای ۳۵۰ میلیون هکتار از اکوسیستم های تخریب شده خشکی و آبزی می تواند ۹ تریلیون دلار خدمات اکوسیستم ایجاد کند. احیاء همچنین می تواند ۱۳ تا ۲۶ گیگا گرم از گازهای گلخانه ای را از جو خارج کند. منافع اقتصادی چنین مداخلاتی بیش از ۹ برابر هزینه سرمایه گذاری است ، در حالی که انفعال و بی عملی حداقل سه برابر بیشتر از احیای اکوسیستم هزینه دارد.انواع اکوسیستم ها از جمله جنگل ها، زمین های کشاورزی، شهرها، تالاب ها و اقیانوس ها قابل احیاء هستند. ابتکارات احیاء را تقریباً همه می توانند ، از دولت ها و آژانس های توسعه ای گرفته تا مشاغل، جوامع و افراد، شروع کنند. دلیل این امر آنست که علل تخریب بسیار زیاد و متنوع است و می تواند در مقیاس های مختلف تأثیرگذار باشد.

۲۰۲۱ کشور میزبان: پاکستان

هر روز جهانی محیط زیست به میزبانی کشوری متفاوت برگزار می شود که در آن جشن های رسمی برگزار می شود و میزبان امسال پاکستان است . دولت پاکستان قصد دارد جنگل های این کشور را از طریق سونامی ۱۰ میلیارد پوندی در طی ۵ سال گسترش و احیاء کند. این کارزار شامل احیای اکوسیسم حرا و جنگل ها و همچنین کاشت درخت در محیط های شهری از جمله مدارس، دانشگاهها، پارک های عمومی و کمربندهای سبز است.پاکستان از طریق سونامی ۱۰ میلیارد درختی به چالش بن ( Bonn Challenge ) کمک می کند، یک تلاش جهانی مرتبط با دهه سازمان ملل برای احیای اکوسیستم. تحت این چالش، کشورها متعهد شده اند که تا سال  ۲۰۳۰، ۳۵۰ میلیون هکتار از اراضی جنگل زدایی و تخریب شده جهان را به احیا و بازسازی تبدیل کنند.

دهه سازمان ملل در مورد احیای اکوسیستم (۲۰۲۱-۲۰۳۰)

مجمع عمومی سازمان ملل متحد به دنبال پیشنهاد و قطعنامه اقدام بیش از ۷۰ کشور از همه عرض های جغرافیایی ، دهه سازمان ملل در مورد احیای اکوسیستم را اعلام کرده است. این فراخوانی است برای محافظت و احیای اکوسیستم های سراسر دنیا، به نفع مردم و طبیعت. این هدف متوقف کردن تخریب اکوسیستم ها و احیای آنها برای دستیابی به اهداف جهانی است. تنها با استفاده از اکوسیستم های سالم می توانیم معیشت مردم را افزایش دهیم، با تغییرات آب و هوایی مقابله کنیم و از فروپاشی تنوع زیستی جلوگیری کنیم.دهه سازمان ملل متحد از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۳۰ اجرا می شود، که همچنین مهلت تعیین شده برای اهداف توسعه پایدار است و دانشمندان این جدول را آخرین فرصت برای جلوگیری از تغییرات فاجعه بار آب و هوا معرفی کرده اند. دهه سازمان ملل متحد به رهبری برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP) و سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (FAO) در حال ایجاد یک جنبش جهانی قوی و گسترده برای تقویت احیاء و قرار دادن جهان در مسیر پایداری است. این شامل ایجاد حرکت سیاسی برای ترمیم و همچنین هزاران ابتکار عمل در زمین است.( منبع :GENEVA ENVIRONMENT NETWORK )

سیمای سرزمینی استان گیلان به ترتیب از شمال به جنوب دارای اکوسیستم های متنوع و با ارزشی را شکل داده که هر یک از آنها با توجه به شرایط اقلیمی و زمین شناسی خاص آن از حساسیت و شکنندگی قابل توجهی برخوردار است . اکوسیستم دریای خزر و اراضی ساحلی با اهمیت اکولوژیکی و ژئوپولیتیکی ویژه آن ، اکوسیستم تالابها و رودخانه ها ، اکوسیستم کشاورزی شامل شالیزارها و باغات ، اکوسیستم جنگل واکوسیستم مرتع و کوهستان بعنوان ۵ اکوسیستم مشخص و متمایز و در عین حال وابسته به هم می باشند که فقط با آگاهی از کارکردهای هر سیستم و درک روابط اکولوژیکی آن می تواند زمینه حفاظت پایدار از این سرزمین را فراهم نمود . در مقابل ۶ چالش و تهدید شاخص محیط زیست استان گیلان شامل : پساب ها ، پسماندها ، تغییر کاربری ، بهره برداری نامتناسب از منابع طبیعی و تنوع زیستی ، مصرف سموم و کود شیمیایی و مهاجرت بدون برنامه ریزی  میباشد که در سالیان اخیر به دلیل شتاب توسعه موجبات تخریب گسترده این عرصه ها را فراهم نموده است .

شهر رشت بعنوان مرکز استان گیلان بعنوان نقطه کانونی منبع پذیرنده بیش از ۶۰ درصد کل معضلات محیط زیستی استان را با اجبار در حال تحمل کردن است که این امر خصوصأ در بخش مدیریت پساب ها، پسماندها(تخلیه روزانه بیش از ۸۰۰ تن پسماند در جایگاه زباله سراوان)، تغییر کاربری اراضی و مهاجرت های مدیریت نشده آینده این شهر و شهرستان را با تهدید و بحران جدی مواجه خواهد کرد . مدیریت جزیره ای شهر رشت موجب شد علیرغم تهیه طرح ها و تامین اعتبارات متناسب در برخی دوره ها هنوز شاهد بدترین وضعیت آلایندگی دو رودخانه اصلی شهر (زرجوب و گوهررود البته قدیم )و وضعیت اسفناک پسماندها در شهر رشت باشیم . تجربه سالهای گذشته نشان داد که در صورت هم افزایی و تعامل مجموعه مدیریت شهری (شهردار و شوراها) میتواند دستاوردهای بزرگی را برای شهر ایجاد نماید . بعنوان مثال در دوره چهارم شورای شهر رشت و خصوصأ کمیسیون محیط زیست شورا با اداره کل حفاظت محیط زیست و سازمان مدیریت و برنامه ریزیموجب شد تا برای اولین بار در سالهای بعد از انقلاب برای دو پروژه  احیای رودخانه های زرجوب  و گوهررود و نیز احداث کارخانه زباله سوز ردیف اعتباری در سطح ملی تخصیص داده شود . (لازم است از پیگیری ها و تعامل سازنده جناب آقای حسین کارگرنیا که موجب وفاق و همدلی بین سازمانهای ذیربط در دوره مذکور گردید تقدیر نمایم )  بنابراین سطح مدیریت شهری و خصوصأ انتخاب شوراها را نباید در حد صدور مجوز های روزمره تقلیل داد که وظیفه اصلی شوراها سیاستگذاری و آینده نگری و البته عملگرا و مطالبه گر و پیگیر بودن را طلب می نماید . 

یکی بر سر شاخ بن می برید         خداوند بستان نظر کرد و دید

بگفتا که این مرد بد می کند        نه با من که با نفس خود می کند

همگام با شعار روز جهانی محیط زیست : بازنگری ، بازآفرینی و احیای اکوسیستم ها