ماجرای منبری که از بادکوبه به رشت آمد | منبر چوبی مسجد حاج صمد خان ثبت ملی می شود

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا مهری شیرمحمدی در شبستان نوشت:

محله باقرآباد رشت یکی از محلاتی است که از زمان شکل‌گیری توسط مهاجران شکل گرفت. به گفته علی اکبر مرادیان گروسی، معلم بازنشسته و پژوهشگر، اکثرا مهاجران ترک‌هایی بودند که کارشان صنایع «ارابه سازی» بود.

بعد از انقلاب روسیه، ایرانی‌های مقیم باکو و گنجه اخراج و به ایران آمدند. به دلیل عبور راه آهن قدیمی رشت به بندر پیربازار از محله باقرآباد، این محله یک مرکز عبور و مرور کالا و مسافر بود و صنعت ارابه‌سازی به‌واسطه حمل کالاهای تجاری رسیده از بندر پیربازار رونق زیادی داشت.

یکی از این مهاجران متمکن، «حاج صمدخان» شیروانی الاصل بود که بانی ساخت مسجد بزرگ و زیبای صمد خان در این محله و همچنین احداث یک یخچال و گاراژ برای ساکنان محله بود. به گفته کارشناس مسئول ثبت بناهای میراثی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان، بر اساس کتیبه سنگی موجود در نزدیک محراب، این مسجد در سال ۱۲۹۲ خورشیدی ساخته شده است.

«مهدی میرصالحی» با اشاره به جداسازی بخش‌هایی از ایران در دوره قاجار و مهاجرت مسلمان جدامانده به ایران می‌افزاید: به‌نظر می‌رسد اینگونه موقوفات از سوی مهاجران متمکن، کسب هویت جدید در مکان و شهر جدید است. نمونه دیگری از این موقوفات مذهبی، مسجد گلدسته ساغریسازان توسط «حاج علی تاجر شیروانی» است که در سال ۱۲۴۰ خورشیدی در محله ساغریسازان رشت ساخته شده است.

مزار حاج صمد خان شیروانی الاصل و پسرش تیمور در اتاقکی در جوار بخش آبدارخانه قرار دارد. طبق وصیت‌نامه، حاج صمدخان تولیت مسجد و موقافات ضمیمه مسجد را پس از مرگ به «کربلایی پاشا رمضان اف» و «کربلایی محمد باقر علی اف» از تاجران بادکوبه مقیم رشت می‌سپرد.

اما جدا از مسجد زیبایی که به خاطر گچ‌بری‌های نفیس آن در فهرست آثار ملی به شماره ۲۳۶۴، ثبت ملی شده است، از منبر چوبی زیبای مسجد نمی‌توان غافل شد. منبر چوبی این مسجد اوج هنر مهاجران بادکوبه را نشان می‌دهد. اوج هنر خراطی و محله‌ای که صنایع چوبی‌اش، از گذشته تاکنون مشهور بود.

در شمسه‌های چوبی این منبر هیچ گونه میخ و پیچ فلزی به‌کار نرفته است. این شمسه‌های متعدد زیر نور پنجره‌های بزرگ مسجد جلوه دیگری دارد. خوشبختانه نام بانی و سازنده این منبر زیبا بر روی دو قطعه چوب در دو سوی چپ و راست منبر بدین شکل حک شده است؛ «بحسب الامر رستم رضا قلی زاده بادکوبی ۱۳۳۵» و «عمل مشهدی حاجی بابا ولد کربلای علی النقی بادکوبی».

«علی رستمی» خادم مسجد صمد خان درباره این منبر می‌گوید: منبر قبلا دریچه‌هایی در قسمت پایین داشت که یکی از این دریچه‌ها به مرور زمان شکسته شده و از بین رفته است. اخیرا که کارشناسان میراث فرهنگی برای بررسی منبر به مسجد آمدند، وعده دادند که بخش آسیب دیده را مرمت می‌کنند.

رستمی می‌افزاید: یکی از نمازگزان این مسجد نمونه مشابهی از این منبر را در مسجد کوفه دیده بود که نام سازنده آن با این منبر یکی بوده است. یعنی هر دو منبر توسط کربلایی علی نقی ساخته شده است.

به گفته علی رستمی، هنرمند منبر مسجد صمد خان اصلا به رشت نیامده است و منبر را در بادکوبه به سفارش رستم رضا قلی زاده بادکوبی ساخته و به رشت فرستاده است. حال اینکه منبر به این بلندی با چه وسیله‌ای وارد رشت شده، نمی‌دانیم شاید با کشتی از بندرانزلی وارد بندر پیربازار شده و از آنجا با اسب و ارابه در محل مسجد تخلیه شده است.

معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان، با اشاره به مرمت مسجد حاج صمد خان می‌گوید: در سال ۱۳۹۱ میراث فرهنگی گیلان، سقف و سربندی مسجد را مرمت کرد و بخش‌های الحاقی نظیر نرده‌های روی دیوار را حذف و به شکل اصیل خود بازگرداند.

ولی جهانی می‌افزاید: اخیرا پرونده ثبتی منبر چوبی مسجد حاج صمد خان توسط کارشناسان میراث فرهنگی گیلان آماده شده و برای ثبت در فهرست آثار ملی به دبیرخانه شورای ثبت کشور برای بررسی ارسال شده است.

حاج صمد خان، تنها خودش خیر و نیکوکار نبود. به‌جز پسرش تیمور، نوه‌اش نیز نامی نیک برای گیلان و رشت از خود به‌جا گذاشته است. «پروفسور یوسف صمدزاده» از بنیانگذاران دانشگاه گیلان است و دانشگاه گیلان از این خیّر در تاریخ ۱۸/۲/۱۳۹۸ تجلیل کرد.