پویش‌های اجتماعی؛ تأثیر واقعی یا شعارهای گذرا؟
همکاری نهادهای دولتی و سازمان‌های مردم‌نهاد نقش کلیدی در موفقیت این پویش‌ها دارد. دولت می‌تواند با حمایت از فروشگاه‌هایی که از پویش زنبیل حمایت می‌کنند، یا پلیس راهور با تشدید نظارت بر تخلفات رانندگی در راستای پویش “نه به تصادف”، به عملیاتی شدن این پویش‌ها کمک کنند.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا، سارا شاد در یادداشتی نوشت:
این روزها شاهد شکل‌گیری پویش‌های مختلفی در فضای مجازی و رسانه‌ها هستیم؛ از «پویش زنبیل» که بر کاهش مصرف پلاستیک تأکید دارد تا «پویش نه به تصادف» که با هدف کاهش آمار تصادفات جاده‌ای راه‌اندازی شده است. اما سؤال اینجاست: آیا این پویش‌ها واقعاً تأثیری ملموس بر رفتار جامعه می‌گذارند یا صرفاً به شعارهایی موقت تبدیل می‌شوند؟
تجربه نشان داده است که موفقیت یک پویش اجتماعی به عوامل متعددی بستگی دارد. نخست، میزان مشارکت مردم و احساس مسئولیت فردی در قبال موضوع مطرح‌شده نقش کلیدی ایفا می‌کند. برای مثال، پویش «زنبیل» زمانی مؤثر خواهد بود که نه‌تنها در فضای مجازی دیده شود، بلکه فروشگاه‌ها و مصرف‌کنندگان نیز به‌طور عملی از کیسه‌های پارچه‌ای استفاده کنند. دوم، پشتیبانی نهادهای مرتبط همچون شهرداری‌ها یا سازمان‌های محیط‌زیستی می‌تواند در تحقق اهداف این پویش‌ها نقش مهمی داشته باشد. زمانی که این پویش‌ها از مرحله حرف به عمل برسند، آثار آن‌ها را می‌توان در کاهش مصرف پلاستیک یا کاهش تصادفات جاده‌ای مشاهده کرد.
با این حال، برخی پویش‌ها به دلیل نبود استمرار یا ضعف در اجرا، نتوانسته‌اند تغییر محسوسی ایجاد کنند. گاهی اوقات، مردم این پویش‌ها را صرفاً به‌عنوان چالشی موقت در فضای مجازی دنبال می‌کنند و پس از مدتی، همه‌چیز به روال سابق بازمی‌گردد. در این میان، نقش رسانه‌ها و فعالان فرهنگی و اجتماعی پررنگ می‌شود؛ اگر این پویش‌ها به‌صورت مستمر و خلاقانه پیگیری شوند، می‌توانند در بلندمدت به بخشی از فرهنگ عمومی تبدیل شوند.
راهکارهای عملیاتی‌کردن پویش‌های اجتماعی و تبدیل شعار به عمل
برای جلوگیری از تبدیل شدن پویش‌های اجتماعی به موجی گذرا در فضای مجازی، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و اجرای گام‌به‌گام هستیم. نخستین گام، ایجاد باور جمعی نسبت به موضوع موردنظر است. این امر با آموزش مستمر و ارائه آمارهای تأثیرگذار محقق می‌شود. به‌جای شعارهای کلی، بهتر است اطلاعات دقیق و ملموسی ارائه شود؛ مثلاً نشان دادن اینکه استفاده از زنبیل‌های پارچه‌ای در یک ماه چقدر می‌تواند از تولید پلاستیک بکاهد.
همکاری نهادهای دولتی و سازمان‌های مردم‌نهاد در موفقیت پویش‌ها نقش کلیدی دارد. دولت می‌تواند با حمایت از فروشگاه‌هایی که از پویش زنبیل حمایت می‌کنند، یا پلیس راهور با تشدید نظارت بر تخلفات رانندگی در راستای پویش «نه به تصادف»، اجرای این پویش‌ها را تسهیل کند. رسانه‌ها نیز باید به‌جای تمرکز صرف بر جنبه خبری، به بررسی موانع اجرایی و ارائه راهکارهای عملی بپردازند.
طراحی نظام‌های تشویقی و تنبیهی هوشمندانه می‌تواند انگیزه مشارکت عمومی را افزایش دهد. برای مثال، ارائه تخفیف به مشتریانی که از زنبیل استفاده می‌کنند یا اعمال جریمه برای رانندگان متخلف، می‌تواند بازدارندگی مؤثری ایجاد کند. مهم‌تر از همه، این پویش‌ها نیاز به نظارت و ارزیابی مستمر دارند. تشکیل کارگروه‌های مردمی برای پیگیری اجرای پویش‌ها و انتشار دوره‌ای نتایج، می‌تواند از فراموش شدن آن‌ها جلوگیری کند.
تبدیل پویش به یک فرهنگ نیازمند زمان و استمرار است. بهره‌گیری از ظرفیت مدارس، مساجد و محله‌ها برای نهادینه‌کردن این رفتارها ضروری است. وقتی یک کودک در مدرسه اهمیت استفاده‌نکردن از پلاستیک را بیاموزد، آن را به خانواده منتقل می‌کند. در نهایت، موفقیت این پویش‌ها در گرو تبدیل‌شدن آن‌ها از یک حرکت مقطعی به بخشی از سبک زندگی روزمره مردم است.
در پایان باید پذیرفت که پویش‌های اجتماعی به‌تنهایی معجزه نمی‌کنند، اما می‌توانند جرقه‌ای برای تغییر باشند. موفقیت آن‌ها به عزم جمعی، برنامه‌ریزی دقیق و پیگیری مستمر وابسته است. شاید کلید اصلی در این باشد که این پویش‌ها از یک حرکت نمادین به رفتاری روزمره و نهادینه‌شده بدل شوند. تنها در این صورت است که می‌توان به تأثیر واقعی آن‌ها در جامعه امیدوار بود.
دیدگاه