معرفی عمارت کوچصفهانی؛ برگ دیگری از تاریخ رشت در بازارچه قدیمی سبزه میدان

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا به نقل از ایسنا، عمارت کوچصفهانی معروف به کریم اُف در بازارچه قدیم سبزه میدان رشت قرار دارد. این بنا با آجرچینی‌های زیبایش، معماری اوایل دوره پهلوی را روایت می‌کند اما تاکنون ثبت ملی نشده، بخش باقیمانده عمارت در تملک مالکین متفاوتی است که در آن زندگی می‌کنند.

اگرچه نیمی از بدنه دیوارهای روبه کوچه را سیمان کشیده اند، ولی می‌توان فهمید کل بنا آجرچینی‌های قرمز خوش نما داشت. جلوی درب چوبی و بلند عمارت ورودی می‌ایستم که در قابی از آجرچینی، شکوه این عمارت را در یک کوچه بن بست و باریک قرار گرفته، بیشتر می‌کند. بنا اگرچه به ظاهر دو طبقه است، اما با احتساب زیرزمین، در اصل ۳ طبقه است. پنجره‌های چوبی طبقات در تزئینات آجری موسوم به سنگ کلید، روایتگر معماری اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی است.

بانوی خانه درب عمارت را با خوشرویی به رویم می‌گشاید و اجازه می‌دهد از بنایی دیدن کنم که روزگاری متعلق به یکی از متمکنین این شهر بود. اگرچه او نمی‌داند خانه برای «حاج آقا کوچصفهانی» بوده است. کسی که به مناسبت ولادتش در عید قربان نامش را «حاج آقا» گذاشتند و چون تاجر پارچه به باکو بود، لقبش «کریم اُف» شد. خانم محمدی فقط می‌داند همسرش ۲۰ سال پیش طبقه دوم این خانه را برای سکونت خانواده از دکتر احمدفر که در حیاط عمارت مطب داشته، خریداری کرده است.

پنجره‌های بلند، نور را به راهروی تاریک می‌تاباند و از فرورژه‌های حفاظ پنجره چقدر نور خورشید زیباتر به نظر می‌رسد. سالن اصلی و اتاق‌های متعدد طبقه دوم و درب و پنجره‌های چوبی بلند، تزئینات چندانی ندارد، ولی سقف بلند بنا با لمبه‌های چوبی سفید رنگش و سلیقه و پاکیزگی بانوی خانه، آرامش و دلنشینی خانه مادربزرگ‌ها را به یاد می‌آورد.

بیشترین تزئینات این خانه، آجرچینی‌های زیبای حیاط و بیرون بناست. اما ما را به حیاط راهی نیست زیرا طبقه نخست و حیاط در اختیار مالک دیگری است. با این حال از روی بالکن طبقه دوم که روبه حیاط باز می‌شود و یک راه پله، می‌توان زیبایی آجرچینی‌های عمارت «کریمُاف» را دید و بخشی از حیاط را که کوچک و مسقف شده است.

خانم محمدی می‌گوید: اتاق‌های انتهای حیاط برای زمانی است که دکتر محمدی در این ساختمان مطب داشت.

خانه «آقاخان کوچصفهانی» معروف به کریم اُف در میانه کوچه خواجو و نزدیک به پیاده راه اعلم الهدی رشت قرار دارد و در واقع بخشی از باقیمانده بازارچه قدیم سبزه میدان رشت است. اکنون که سازمان عمران سنگفرش بخش باقیمانده بازارچه سبزه میدان را در حال اجرا دارد، برخی از اهالی تمایل دارند، کوچه‌های فرعی منتهی به بازارچه هم سنگفرش شود.

بنابر مقدمه کتاب خطی بر دیوار، عمارت کوچصفهانی بسیار بزرگ بوده و بخش‌هایی از آن هنگام احداث خیابان «اعلم الهدی» در زمان پهلوی اول تخریب شده است. زیرا آنچه اکنون قابل مشاهده است، بنایی مرتفع در دو طبقه و با تزئینات آجری در ورودی و دیواهاست. عمارت، تزئیناتی در دیوارهای آجری و ستون‌هایی با آجرهای مورب و گلدسته فرم در ورودی اول دارد که متاسفانه آسیب دیده و بخش آسیب دیده را با سیمان پرکرده اند. بخشی از نماهای آجری هم کاملا تخریب شده و از فضای حیاط پشتی واحد تجاری بلند مرتبه یک فروشگاه لباس پیداست.

سال ۱۳۹۶، برای این بنا پرونده شناسایی به قصد ثبت اثر در اداره کل میراث فرهنگی گیلان تشکیل می‌شود، ولی عمارت تاکنون ثبت ملی نشده است. طبق این پرونده، قدمت عمارت حاج آقا کوچصفهانی به اواخر دوره قاجار یا اوایل دوره پهلوی برمی‌گردد.

«پلان زیر بنای آن چهارضلعی است و بنا دو طبقه با بام شیب دار ساخته شده است. ارتفاع تخمینی آن ۱۰متر و بیش‌ترین طول نمای بیرونی آن حدود ۳۱متر است. مصالح اصلی به کار رفته، در آن آجر و چوب است و بدنه بیرونی بنا تا ارتفاع ۱ و نیم متری با سیمان پوشش داده شده است. عمده‌ترین عناصر تزیینی آن تزیینات آجری و در بخش زیر سقف تزئینات چوبی است. ۴ ورودی برای آن در نظر گرفته شده که درب‌های چوبی با قاب‌بندی مستطیلی و حکاکی به شکل تزئینات گیاهی دارد و یک دروازه فلزی بعدا به بنا افزوده شده، در تزئینات آجری به صورت مورب در بالای ورودی است. این بنا در نمای بیرونی دارای ۷ پنجره کوچک و بزرگ در ضلع شرقی است.»

«آقا خان کوچصفهانی»، داماد میرزا خلیل رفیع فیلدهی، نخستین شهردار رشت، نیز بود. او با تنها دختر میرزا خلیل یعنی «بتول» ازدواج می‌کند. «عمده التجار و الاعیان حاجی آقا کریم اف»، فرزند حاج محمد کریم، تاجرزاده‌ای بود که تجارتخانه پدرش را رونق داده و به باکو تردد داشته است. وی نخستین فردی بود که امتیاز تلفن گیلان را خریداری و مرکز تلفن را در ملک خود ابتدا در «سرای محتشم» راه اندازی کرد. سپس با ساخت یک عمارت زیبا در ابتدای خیابان بحرالعلوم (شهناز سابق) تلفنخانه رشت را با معماری آلمانی اجرا می‌کند. کریم اُف ۳ فرزند به نام‌های «نساء الملوک، کریم و رحیم» داشت که هر دو پسر پس از ملی شدن مخابرات، به استخدام اداره مخابرات درآمدند.