آشنایی محله باقرآباد رشت؛ ماجرای مهاجرانی که صنعت را به این محله آوردند

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا  به تازگی ضوابط حریم محله باقرآباد شهر رشت از سوی اداره کل میراث فرهنگی گیلان به تصویب رسیده و با ابلاغ آن به شهرداری، ضوابط ساخت و ساز می باید مبتنی بر حریم بافت تاریخی این محله صورت گیرد. بخشی از محله باقرآباد در بافت تاریخی قرار دارد.

محله باقرآباد فعلی طبق طرح تفصیلی شهر رشت و مطالعات شهرداری منطقه ۲، از سمت غرب از ابتدای سعدی و زیرکوچه آغاز و از سمت شمال به سمت رودخانه زرجوب و پل بوسار محدود می شود و با دربرگرفتن خیابان تختی به میدان صیقلان  و زرجوب محدوده می شود.

محله باقرآباد از گذشته تاکنون، به عنوان یکی از محورهای مواصلاتی مهم شهر رشت محسوب می شود و بررسی‌های ناحیه‌ی ۲شهرداری منطقه‌ی ۲ نشان می‌دهد، در اوج ترافیکِ خیابان های سعدی و تختی، ‌کوچه‌های محله‌ی باقرآباد نقش میانبر برای خروج از ترافیک را ایفا می‌کند. خیابان اصلی باقرآباد به طول ۷۳۵ متر و پهنای متغیر بین ۱۴ تا ۸ متر محله را به دو نیمه شرقی و غربی تقسیم می‌کند.

باقرآباد، یکی از محلات پر تراکم است و از زمان شکل‌گیری، یک محله‌ی صنعتی محسوب می شد. این محله شاهد حضور مهاجران ایرانی تباری است که یک قرن پیش، شوروی سابق، آنها را از کشور بیرون می کند و این مهاجران در محله باقرآباد ساکن شده و  به عنوان صنعتگر، بار خدماتی شهر را به دوش می کشند.

علی اکبر مرادیان گروسی، پژوهشگر سالخورده ای است که از کودکی در این محله ساکن بوده و حضور این مهاجران را در باقرآباد به یاد دارد. او در این باره می گوید: «بیشترین ساکنان محله باقرآباد، مهاجرانی بودندکه بار خدمات جانبی بازار بزرگ رشت را بردوش می کشید. اکثرا مهاجران اقوام ترکی بودند که کارشان صنایع «ارابه سازی» بود. بعد از انقلاب روسیه، ایرانی های مقیم باکو و گنجه اخراج و سه سِری مهاجر به ایران بازگردانده می شوند. سری اول، کسانی بودند که با تمام بار و اسباب و اثاثیه آمده و متمکن بودند. عمدتا کاسب کار و ملاک بودند و در شهر مغازه گرفتند. صنعت «جوراب بافی» را یکی از همین مهاجران به رشت آورد.

دسته دوم پول داشتند و با ساکن شدن در محله باقرآباد صنایعی همچون نجاری و ارابه سازی را به راه انداختند. سری سوم به عنوان کارگر در بخش های خدماتی همچون کوره آجرپزی مشغول کار شدند.»

محله باقرآباد از زمان شکل گیری، مرکز صنایعی همچون ارابه سازی، نجاری، آهنگری، دستگاه بستنی سازی و… بود. ولی مهمترین آن ارابه سازی بود. آن هم به واسطه وجود خط آهن رشت که از خیابان سعدی تا بندر پیربازار می رفت. هنوز هم قدیمی ترین ارابه ساز رشت، در این محله کارگاه دارد ولی به واسطه کاهش سفارش ارابه، بیشتر تعمیر کار ارابه است.

باقرآباد، مرکز دادوستد ارابه هایی بود که کار حمل و نقل بار را در بندر پیربازار برعهده داشتند. مرادیان گروسی، پیرامون نخستین خط راه آهن رشت می گوید: «راه آهن رشت از  سعدی آغاز شده و با گذر از محور معروف به خط ماشین، از کنار پل بوسار به سمت خمسه بازار می رفت. از آنجا به پیله ملا، لیلکی رچان، فخب، کماکل، تخت پل، دراز راشی، رجب آباد و پیربازار می رفت.»

محله باقرآباد اگرچه نزدیک به محله بازار و ساغریسازان بود، ولی اختلاف سطح طبقاتی شکاف عمیقی بین این دو بافت ایجاد کرده بود و دهه ۲۰،  کارگران این محله جذب شعارهای حزب توده شده و باقرآباد به محله «استالین گراد» معروف می شود.

محمود نیکویه، در این باره می نویسد: «از ناحیه‌ی دیگری که در جوار و حوالی سرخ بنده واقع شده و در کتاب‌ها نام و عنوانش نیامده، می‌توان به گذر و محله‌ی باقرآباد اشاره داشت که به خاطر فعالیت حزب توده در دهه‌ی بیست در آن محله به «استالین‌گراد» معروف شده بود. این محله که دارای راسته‌ی بازاری نیز می‌باشد، در گذشته‌ای نزدیک، اغلب مغازه‌هایش عمدتاً به آهنگری و نجاری جهت ساخت چرخ‌های ارابه و کالسکه و گاری دستی اختصاص داشت که در حال حاضر نیز عده‌ای به این حرفه اشتغال دارند.. بی‌جهت نبود که برخی از افراد این محله که پیشینه‌ی کارگری داشتند، جذب حزب توده (که ندای رهایی کارگران از قید سرمایه داران را سر می‌داد) شدند» (رشت، شهرباران).

با این حال در محله باقرآباد، شاهد ساخته شدن چند بنای تاریخی مهم هستیم که توسط مهاجران متمکن ساخته شده و شاخصه هویتی باقرآباد را تشکیل می دهد. «مسجد تاریخی صمد خان»، یکی از مهمترین بناهای مذهبی و میراثی این محله است که توسط صمدخان تاجر باشی شیروانی در سال ۱۳۳۴ قمری و در اواخر دوره قاجار ساخته می شود.

این مسجد با گچبری ها ، ستون ها و سرستون های تزئین شده، یکی از زیباترین مساجد تاریخی رشت است و در مرداد ماه سال ۱۳۷۸ و به شماره ۲۳۶۴۷ در فهرست آثار ملی ثبت می شود.

در این مسجد منبر چوبی زیبایی است که منبر را هم دو استادکار شیروانی در سال ۱۳۳۵ قمری به صورت یکپارچه ساخته و از بادکوبه بار کشتی شده و از بندرانزلی و بندرپیربازار به رشت و محله باقرآباد می رسد.

دومین بنای تاریخی و مذهبی محله باقرآباد، کلیسای ارامنه و مدرسه آهوردانایان است که توسط خواجه آوادیس، یکی از تجار ارامنه مقیم رشت در املاک شخصی اش ساخته شد.

حمام تاریخی سجادیان و خانه های تاریخی هدایتی، فرزانه کاری، میرآب محله و خانه حسینی بناهایی هستند که اگرچه وسعت زیادی ندارند، ولی روایتگر معماری بومی محله است.

در باقرآباد، گاراژ هایی است که روزگاری مرکز فعالیت صنایع ارابه سازی بود، اما اکنون تبدیل به انبار جمع آوری ضایعات پسماندهای خشک شده و اندک کارگاه های صنعتی در محور اصلی فعال است.

بعد از ورود تاکسی به رشت، باقرآباد، مرکز پلاک نمره تاکسی شد و تعمیرگاه های ماشین در این محل متمرکز شدند. خیابان موسوم به خط ماشین -که به نام کارگر نامگذاری شده است- روزگاری اتوبوس مونتاژ می کرد.

مهمترین شاخصه فرهنگی این محله، «کوچه موزیک» است. خیلی ها وجه تسمیه نام کوچه را نمی دانند. در این کوچه، ساختمان یتیم خانه شهرداری دایر بود که کودکان بی سرپرست را نگهداری می کرد و به آنها آموزش موزیک می داد تا توانمند شوند.