۷ نکته جالب درباره خزه‌ها که شما را شگفت زده می‌کند

خزه‌ها همه‌جا هستند؛ در سقف بالای سرمان، شکاف سنگفرش‌ها، در حاشیه دیواره‌های باغ و در گوشه گوشه‌ی طبیعت می‌توان ردپای‌شان را پیدا کرد. آن‌ها همه‌جا حضور دارند با‌این‌حال توجه زیادی به آن‌ها نداریم غافل از اینکه بیش از آن‌چه به نظر می‌آید در چنته دارند. 😉 در ادامه شما را با ۷ نکته جالب درباره خزه‌ها آشنا می‌کنیم که علاقه و توجه شما را نسبت به این گونه‌های گیاهی برمی‌انگیزد.

خزه با اینکه گیاهی منزوی است و اغلب توسط ما نادیده گرفته می‌شود، ویژگی‌ها و خواص جالب توجهی دارد که دست‌ودلبازانه زیستگاه‌های طبیعی را از آن‌ها‌ بهره‌مند می‌کند. این گونه‌ی گیاهیِ ابتدایی را از بیابان‌ تا کوهستان مشاهده می‌کنید هرچند که محیط‌های خنک، مرطوب و دارای سایه مطبوع با سلیقه‌اش بیشتر هم‌خوانی دارند.

خزه به عنوان یکی از قدیمی‌ترین گونه‌های گیاهی و از مقاوم‌ترین آن‌ها با بیش از ۱۲ هزار گونه ثبت شده، حقیقتاً قابل ستایش است. خصوصاً اگر به فواید خزه و نقش مثبتی که در اکوسیستم سیاره ما و حیات دیگر گونه‌های گیاهی ایفا می‌کند دقیق شویم، احترام و علاقه بیشتری برای آن قائل خواهیم شد. دیگر مقدمه بحث را به درازا نمی‌کشیم و مستقیم به سراغ ۷ نکته جالب درباره گیاه خزه می‌رویم.

1. خزه گیاهی باستانی است!

خزه‌ها را می‌توان مادر خوانده تمام گونه‌های گیاهی مستقر در خشکی معرفی کرد که قدمت‌شان به بیش از ۴۵۰ میلیون سال پیش برمی‌گردد. حتی ادعا می‌شود که از اولین گونه‌هایی بوده‌اند که پا از آب بیرون گذاشته و زندگی در خشکی را تجربه کرده‌اند. تجربه زندگی در آب‌وهوا و شرایط اقلیمی متنوع باعث شده این گیاهان دست‌خوش تکامل مکرر شوند که هم باعث مقاوم شدن‌شان و هم تنوع بسیار بالا در آن‌ها شده است.

خزه تباران یا بریوفیت‌ها، این گونه‌های هاگ‌دار با تنوع گسترده خود در رده دوم تنوع گونه‌های گیاهی و بعد از گیاهان گل‌دار قرار می‌گیرند که حدود ۳۵۰ هزار عنوان را در خود جای می‌دهند.

2. خزه‌ها ریشه ندارند!

بر خلاف طبیعت ساختاریِ بیشتر گونه‌های گیاهی، در خزه ها از ریشه به معنای شناخته شده آن خبری نیست. در عوض وظیفه ریشه به اندامی مویی-شکل و بسیار ظریف به نام ریزوئید سپرده شده که کار اصلی آن اتصال گیاه به سنگ، چوب یا سطح محل زندگی آن است. به این روش خزه برای رشد و تغذیه خود از ریزوئیدها برای مکیدن منابع غذایی استفاده می‌کند.

بخش دیگر نیازهای این گیاه نیز توسط رطوبت محیط و آب باران که حاوی مواد معدنی و املاح است تامین می‌شود. علت اصلی زندگی گروهی و گستردگی سطح بدنه در خزه نیز این است که راحت‌تر به کمک جاذب‌های روی تنه خود، مواد مورد نیازش را جذب کند. در نهایت این مواد جذب شده سلول به سلول در تنه عریض و طویل گیاه منتقل و استفاده می‌شود.

3. سرسخت‌تر از آنی هستند که تصور می‌کنید!

خزه گونه‌ای گیاهی است که همچون قارچ‌ها به نواحی نمور، تاریک و البته کمی خنک علاقه نشان می‌دهد. جنگل‌های استوایی را می‌توان مدینه فاضله‌ای برای بیشتر انواع خزه‌ دانست گرچه گاهی آن‌ها را در مکان‌ها و شرایط غیرمنتظره‌ای نیز مشاهده می‌کنیم! اشاره کردیم که خزه می‌تواند در شرایط مختلف به حیات خود ادامه دهد. ممکن است گونه‌هایی از این گیاه را در کوهستان‌های سیبری و آلاسکا مشاهده کنید و یا در گرمای ۶۰ درجه بیابان‌های عربستان به چشم‌تان بخورند. در هر دو حالت خزه‌ها زنده هستند و در حال انطباق خود با محیط، وقت‌شان را سپری می‌کنند.

این دامنه سازگاری به گیاه اجازه می‌دهد مناطقی را برای زندگی انتخاب کند که کمتر موجودی جسارت چنین کاری را دارد. مطالعات علمی نشان می‌دهد مینیمم دمایی که خزه‌ها در آن قادر به انجام فتوسنتز (استفاده از انرژی خورشید برای تولید قند مورد مصرف گیاه) هستند ۱۵- درجه سانتی‌گراد و ماکزیمم آن ۴۰+ درجه سانتی‌گراد است. البته در هنگام مواجهه با شرایط دمایی خارج از محدوده نیز خزه‌ها راهکار جالبی با بقا دارند: خواب!

در این شرایط خزه یک خواب مصنوعی اجباری را تجربه می‌کند. خوابیدن در شرایط دمایی دشوار و یا خشک شدن، به خزه کمک می‌کند بهتر از زمانی که هیدراته شده است گرما را تحمل کرده و زنده بماند. به این ترتیب برخی از خزه‌ها حتی دمایی بیش از ۱۰۰+ درجه سانتی‌گراد و کمتر از ۲۷۲- درجه سانتی‌گراد را نیز تحمل می‌کنند. از این قابلیت خزه‌ در تولید خزه تثبیت شده برای کاربردهای صنعتی و طراحی داخلی بهره می‌گیرند. حقیقتاً خزه یک گیاه کوچکِ به‌شدت انعطاف پذیر است.

4. ماهیت اسفنجی خزه‌ها به زمین جان دوباره می‌دهد!

خزه‌ها ساختاری اسفنجی دارند و گاهاً شبیه یک اسفنج عمل می‌کنند. بعضی انواع خزه قادر هستند تا بیش از ۲۰ برابر وزن خود آب ذخیره کند! رطوبت و آب در فضاهایی که میان مویرگ‌های آن‌ها وجود دارد جذب شده و همان‌جا نگهداری می‌شود. بنابراین خزه به جذب آب باران و حفظ رطوبت خاک کمک کرده و محیط اطراف خود را همیشه مرطوب و مستعد نگه‌می‌دارد.

به همین دلیل است که وجود خزه‌ها کمکی به دیگر گونه‌های گیاهی برای دستیابی به زیستگاه ایدئال و شرایط مناسب برای رشد و تولید مثل است. قطعاً خزه نقشی حیاتی در توسعه اکوسیستم‌های جدید دارد. آن‌ها همیشه نخستین گونه‌هایی هستند که ریسک کرده و در مکان‌های آشفته شروع به تولید مثل می‌کنند. زمانی که جنگلی دچار حریق می‌شود و یا به هر طریق آسیب می‌بیند، رویش سریع خزه‌ها به تثبیت سطح خاک کمک کرده و رطوبت لازم برای شروع دوباره حیات را فراهم می‌کند.

5. تعدیل کننده دما هستند!

از جمله قابلیت‌های خزه‌ها تاثیرگذاری بر دمای محیط جهت گرم یا خنک کردن آن است. در محیط‌های با دمای بالا، خزه با ایجاد عایق بر خاک و رهاسازی بخشی از رطوبت ذخیره شده به طور پیوسته، از ریشه گیاهان محافظت کرده و دمای محیط را کاهش می‌دهد.

البته در مناطق قطبی و آب‌وهوای سرد شاهد رفتاری معکوس در این گیاهان هستیم. در نواحی قطبی، خزه‌ها مانع از نفوذ گرمای خورشید به درون زمین شده و به تداوم سرما و جلوگیری از آب شدن یخ‌های قطبی کمک می‌کنند.

6. خزه‌ها توانایی تولید نور دارند!

شاید تابه‌حال خزه نورانی ندیده باشید اما به این معنی نیست که وجود ندارند! گونه‌هایی از خزه هستند که با نور کم سازگار شده و در محیط غار و گوشه‌های دنج و تاریک طبیعت رشد می‌کنند. خزه درخشان که به آن طلای اژدها (Elfin Gold) نیز می‌گویند یکی از این خزه‌های کمیاب است که برای زندگی در غار سازگاری یافته. این گونه که با نام علمی Schistostega Pennata شناخته می‌شود رنگ سبز زمردیِ درخشانی دارد.

این گونه ساختار نخ-مانندی داشته که جوری سازگاری یافته تا کلروپلاست‌های آن نور را در غیرقابل ‌دسترس‌ترین نقاط یافته و جذب کنند. انعکاس نور از این کلروپلاست‌ها آن چیزی است که باعث درخشش زمردی خزه می شود. جالب است بدانید که غاری طبیعی در هوکایدو ژاپن وجود دارد که می‌توانید در آن آثار این خزه درخشان را از نزدیک ببینید.

7. بستری برای سکونت‌ دیگر گونه‌ها ایجاد می‌کند!

کلونی‌های خزه‌ای زیستگاه‌های کوچکی را تشکیل می‌دهند که برای زندگی و بقای دیگر موجودات حیاتی هستند. آن‌ها پناهگاه ارزشمندی برای زندگی حشرات، تخم گذاری و شکار غذا فراهم می کنند. حتی لاک‌پشت‌ها هم می‌توانند از توانایی خزه‌ها در تعدیل دما استفاده ببرند.

در کانادا، خانواده‌ای از لاک‌پشت‌ها به نام لاک‌پشت‌های خال‌دار (Clemmys guttata) زمستان را در زیر نوعی خزه به نام Sphagnum سپری می‌کنند تا در برابر سرمای ۳۵- درجه سانتی‌گراد دوام بیاورند.

خزه‌های شگفت انگیز

تا اینجا نکات زیادی را درباره خزه‌ها خواندید که واقعاً شگفت‌انگیز و قابل تأمل هستند. خزه‌ها نقش پررنگی در طبیعت این سیاره ایفا می‌کنند و در کنار آن صنایع ما نیز از مزایا آن‌ها بهره فراوانی می‌برند. امروز حتی در صنعت معماری و طراحی داخلی نیز از ویژگی‌های خاص خزه‌ها بهره می‌بریم. در این مطلب که با همکاری شرکت ایده سبز | طراح و مجری دیوار خزه ای آماده شده سعی کردیم شما را از اهمیت این گونه گیاهی آگاه کنیم.

در صورتی که درباره خزه‌، خزه تثبیت شده و ساخت دیوار خزه‌ای سؤالی دارید می‌توانید از طریق سایت این مجموعه به آدرس www.idehsabz.co و یا شماره های ۰۲۱۷۷۲۴۵۲۹۵، ۰۹۱۲۶۴۹۴۹۲۶ و۰۹۱۲۱۱۷۳۲۶۶ مطرح کنید.