«کوره آجرپزی گلسار» نمادی از اقتصاد فعال رشت در ساخت و ساز
کوره آجرپزی گلسار تنها برج باقی مانده در رشت است که ثبت ملی شده و نمونه باقیمانده از کوره هایی است که نیاز آجر و کاشی گیلان را در حوزه ساخت و ساز تامین می کرد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا، مهری شیرمحمدی در شبستان نوشت؛ رودخانه های رشت که این روزها همانند فاضلاب بوی تعفنش آزار دهنده است، روزگاری شریان حیاتی این شهر بود. تنها ماهیگیری و استفاده از آب این رودها برای مزارع نبود. در حاشیه این رودها، کوره‌های آجرپزی ساخته شده بود که با تولید آجر و کاشی، نیاز ساخت و ساز شهرهای گیلان را تامین می‌کرد. تنها در شهر رشت چندین کوره آجرپزی وجود داشت که بررسی جانمایی آنها در خاطرات شفاهی نشان می دهد، همگی نزدیک به رودخانه‌های رشت احداث شده بود تا از آب این رودها برای خشت بندی استفاده شود.
«علی اکبر مرادیان گروسی» که افزون بر ۹۳سال سن دارد، کوره‌های آجرپزی محله باقرآباد و نزدیک به پل بوسار را به یاد دارد. وی که از کودکی تاکنون در محله بوسار زندگی کرده، در این باره می‌گوید: « از باقرآباد که خارج می شدیم، چندتا خانه در دو طرف محور بود. از پل بوسار تا خمسه بازار فقط ۶ خانوار ساکن بودند. طرف راست بوسار به «روبارلات» می‌رفت. سمت چپ مرکز آجرپزی آقای «کاتوزیان» بود و طرف دیگر آجرپزی «اسدالله بیک همدانی». خانه اش هم ابتدای بوسار بود. با چند مغازه که اکنون هم وجود دارد. ۹۰ درصد کارگران آجرپزی کارگران مهاجری بودند که با خانواده‌هایشان همان اطراف کوره‌ها ساکن بودند.»
وی مکان محدوده کوره‌های آجرپزی را هم به من نشان داد و گفت: پایین‌تر از جایی که اکنون مسجد محله باقرآباد است، گورستان قدیمی بود که بعدها خراب کردند و جایش مسجد ساختند. جلوتر از آن، یخچال محله باقرآباد بود و پایین تر از آن و نزدیک به رودخانه، کوره‌های آجرپزی بود. اکنون نیز اگر پل بوسار را به سمت بلوار توحید بروید، در تقاطع بلوار توحید به بلوار گیلان و نزدیک به رودخانه، یکی از کوره‌های آجرپزی رشت موجود است. کوره آجرپزی که دورتا دور آن با دیوار محصور شده و چون ملک شخصی است امکان ورود به آن نیست ولی مناره بلند این کوره به‌ویژه در فصل زمستان که درختان اطرافش برگ و بار ریخته‌اند، کاملا پیداست.
دقت در انتهای این کوره نشان می‌دهد، بخشی از بالای برج تخریب شده است. باوجود خاموش بودن کوره طی سالیان، هنوز انتهای کوره آجرپزی محله گلسار به سیاهی می‌زند. خوشبختانه این کوره آجرپزی در تاریخ ۲۷ آبان ماه ۱۳۸۶ به شماره ۲۰۲۷۰ در فهرست آثار ملی ثبت شده است و همین ثبت ملی موجب شده تاکنون تخریب نشود. تنها یک نمونه دیگر از این کوره‌های آجرپزی در نزدیکی شهر رشت وجود دارد. برج آجرپزی روستای پسیخان اگرچه هنوز به‌طور کامل تخریب نشده است، ولی اطراف آن استخرهای پرورش ماهی ایجاد شده و همین امر موجب افزایش رطوبت به بنا می‌شود.
کوره آجرپزی پسیخان در زلزله تابستان ۱۳۶۹ منجیل نیز آسیب فراوانی دیده و به گفته اهالی روستا، بعد از زلزله بدنه آن دچار ترک‌های عمیق شده است. متاسفانه با وجود وعده مسئولان اداره میراث فرهنگی گیلان، هنوز کوره آجرپزی پسیخان ثبت ملی نشده و اقدامی هم برای حفاظت از آن نشده است. به گفته اهالی پسیخان، مالک کوره آجرپزی پسیخان و برج گلسار یک نفر است.
«حبیب سرافراز» یکی از اهالی پسیخان در این زمینه می‌گوید: «صاحب کوره آجرپزی شخصی به نام «خداخواه» بود. وی دو کوره آجرپزی داشت و کوره آجرپزی شهرک گلسار نیز مال او بود. وی حوالی سال ۶۷ فوت شد و پسرش جواد، مالک کوره پزی شد.»
سرافراز با اشاره به اسکان کارگران آجرپزی در اطراف کوره می‌افزاید: «محل اسکان کارگران همان اطراف کوره‌ها بود، اکثر کارگرها، مهاجران دیگر استان‌ها بودند. خداخواه به‌جز آجر، کاشی هم تولید می‌کرد. آن زمان بیشتر خانه‌ها از آجرها و کاشی‌های همین آجرپزی استفاده می‌کردند. به‌جز آجر قرمز، آجرهای زردرنگ دیگری هم تولید می‌کردند که از یک نوع خاک مخصوص تهیه می‌شد.»
« مهدی باقریان» یکی دیگر از اهالی پیسخان هم می‌گوید: « کوره آجرپزی خداخواه در پسیخان تا سال ۱۳۵۷ فعال بود و آجر تولید می کرد. در محوطه پایین دست همین کوره هم به طور محدود کاشی تولید می شد و کارگران کوره آجرپزی با خانواده های خود در همین مکان و در انبارهای آجر ساکن بودند. کوره راه پله مارپیچی داشت که تا بالای برج می رفت.»
به گفته ولی جهانی، معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان، این کوره ها در اواخر و یا اوایل پهلوی ساخته شده است. آجرهایی که در همین اقلیم تولید می شدند، گویا سازگاری بیشتری با محیط داشت. درحال حاضر معدود خانه های تاریخی موجود در رشت و گیلان که درحال مرمت هستند، ناچارند آجر قرمز را از مراغه تهیه کنند. آجرهایی که در محیط خشک تولید شده و در اقلیم مرطوب گیلان، به سرعت دچار شوره زدگی می شوند. نمونه های آن را می توان در مرمت اخیر خانه میرزا کوچک جنگلی و یا دیوار چینی تزئینی پل های زرجوب و چمارسرا دید.
کوره های آجرپزی که می توانست همچنان در نزدیکی رودخانه های رشت، شریان اقتصادی فعالی باشد و لااقل نیاز خانه های تاریخی گیلان را برطرف نماید.
دیدگاه