نقدی از دیدگاه تاریخی؛ «وارش» در گیلان یا گلستان؟!

درباره مجموعه تلویزیونی «وارش» و توهین به مردم شریف گیلان در این مجموعه، حرفها و انتقادهای زیادی گفته شده که اغلب وارد است و باید سازندگان این سریال و نیز سریالهای دیگر به آنها توجه کنند؛ اما یک نکته اساسی تاریخی در این میان مغفول مانده و آن، این است که نویسنده فیلمنامه به واقعیتهای تاریخی بی اعتنا بوده و این بی اعتنایی باعث شده به جای آنکه این داستان را در «محل واقعی تاریخی» خود روایت کند، آن را به گیلان منتقل کرده و موجب ناراحتی و تکدّر خاطر مردم شریف این استان را فراهم کرده است.
مردم گیلان حق دارند از خود بپرسند کی و کجا مهاجران سیستانی به این استان مهاجرت کرده و به علت عدم تجانس فرهنگی با برخورد قهرآمیز گیلانیان مواجه شده اند؟ این سوال پاسخی ندارد چون «جغرافیای واقعی» این سریال بر مبنای واقعیتهای تاریخی باید استان «گلستان» باشد و نه «گیلان» از آن رو که مهاجرت سیستانیها در دوره های مختلف به گرگان آن زمان و «استان گلستان کنونی» صورت گرفته و گیلان تقریباً هیچ گاه مقصد مهاجران سیستانی نبوده که بتوان چنین داستانهایی را در آن روایت کرد.
بر مبنای مستندات تاریخی، آخرین و گسترده ترین مهاجرت سیستانی ها به گرگان در فاصله سال های ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۰ شمسی ـ که داستان این سریال در این برهه روایت می شود ـ به اوج خود رسید.
در آن برهه بسیاری از مردم سیستان به استان گلستان مهاجرت کردند و بسیاری از آنها به علت ناهمخوانی فرهنگی و اجتماعی و قومیتی به سختی توانستند در آنجا برای خود، کار و زندگی فراهم کنند‌؛ موضوعی که در سریال وارش بر آن تاکید می شود منتها با این تفاوت که جای مردم گلستان با مردم گیلان عوض شده است!!
هم اکنون نیز جمعیت مهاجران سیستانی در استان گلستان پس از بومیان این منطقه و ترکمن ها از نظر تعداد، سومین گروه جمعیتی و تعداد آنها از غرب به شرق استان رو به افزایش است و در حال حاضر ۱۵% از جمعیت این استان را قوم «سیستانی» تشکیل می دهد که عمدتاً در شرق گلستان سکونت دارند.
علت اصلی مهاجرت سیستانی ها به گلستان، خشک شدن آب منطقه ناشی از بازسازی نشدن بند(سد) های تاریخی رود هیرمند و ایجاد بندهای جدید در افغانستان بر هیرمند و تغییر مسیر آب این رودخانه در بعضی موارد بود.
همچنین به علت آنکه غرب استان گلستان از قدیم آباد بود و زمینهای مرغوب و امنیت کافی داشت از قدیم الایام جمعیت زیادی در آن زندگی می کردند و جایی برای پذیرش غیر بومی ها و مهاجران نداشت اما در شرق گلستان اوضاع برعکس بود و به علت نبود امنیت، مناطق وسیعی زیر کشت نرفته و خالی از جمعیت باقی مانده بود. حضور مالکان بزرگ در این منطقه نیز که نیاز مبرمی به کارگر به ویژه برای محصول پنبه داشتند از علل تاریخی دیگر جذب کارگران سیستانی با مزد کم بود.
بنابراین جاداشت که سازندگان سریال، داستان آن را بر بستر تاریخی واقعی خود روایت کنند تا باورپذیر باشد نه اینکه با تغییر و تحریف خلاف واقع جغرافیای تاریخی سریال، محملی برای توهین و تحریک عواطف مردم غیور و شریف و فرهنگمدار گیلان فراهم سازند.

مهدی علیجانی (ارباستان)
دانشجوی دکتری ایران شناسی دانشگاه شهید بهشتی و فعال رسانه

پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا: انتشار مطالب خبری و یادداشت های دریافتی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای منتشر می‌شود.