عمارت میرزا خلیل رفیع؛ میزبان رطوبت و فرسایش/وعده ایجاد خانه مشروطه رو به فراموشی

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا عمارت معروف به اخوان در اصل متعلق به «خلیل رفیع شریعتمدار فیلدهی» از سردمداران مشروطه در گیلان است که بین سال های۱۲۸۶ تا ۱۳۰۰ از سوی انجمن شهری به عنوان شهردار رشت انتخاب شد.

تلاش «شگفت» در خرید عمارت میرزا خلیل

پالیز پارسا در همشهری گیلان نوشت:شهردار اسبق رشت چگونگی خرید این خانه توسط شهرداری را برای همشهری بیان می‌کند: تابستان سال ۱۳۸۱ بود که به من اطلاع دادند عمارتی زیبا برای نوسازی به فروش رفته اما فروشندگان از این‌که قرار است عمارت تخریب شود، ناراحتند.
شگفت افزود: من همراه یکی از اعضای شورا از عمارت بازدید کردم. خریدار جوانی از مهاجران خلخال بود و قصد داشت بنا را تخریب کند و آپارتمان بسازد. به طور قانونی نمی‌شد معامله را برهم زد، بنابراین از میراث فرهنگی کمک گرفتم و به استناد یکی از مواد قانونی میراث مبنی بر جلوگیری از تخریب املاکی که عمر بالای ۱۰۰ سال دارند، از مدیر منطقه خواستم به خریدار پروانه نوسازی ندهد.
وی ادامه داد: چند روز بعد خریدار عصبانی به دفتر من آمد که چرا به من پروانه ساخت نمی‌دهید و من به او توضیح دادم که بنا میراثی است و شما فقط حق مرمت دارید.
شهردار اسبق رشت اضافه کرد: او که قصدش ساخت آپارتمان بود، به مالکان اعلام انصراف کرد و وراث نیز خوشحال از این‌که شهرداری قصد تخریب بنا را ندارد، بنا را به شهرداری فروختند.
شگفت یادآوری کرد: ما تا زمان انتقال سند حتی نمی‌دانستیم این عمارت متعلق به اولین شهردار رشت بوده است و «معین پورعباس» یکی از وراث توضیح داد که ملک توسط پدربزرگش زین العابدین اخوان و برادرش از میرزا خلیل خریداری شده است.

حفظ اصالت بنا با تلاش‌های واهانیان

پس از آن، مرمت عمارت به موجب حکم ابلاغی شهردار اسبق رشت در ۲۷مردادماه سال ۱۳۸۲ به مهندس «روبرت واهانیان» واگذار شد.
وی به عنوان مدیر پروژه و سرناظر تعمیرات ساختمانی منصوب شد که قرار بود پس از مرمت به عنوان ساختمان اداری شورای شهر رشت تغییر کاربری دهد. عملیات بازسازی در اواخر سال ۱۳۸۲ به پایان رسید اما عمر شورای اول کفاف نداد تا از این عمارت استفاده کند. این درحالی است که شورای دوم، سوم و چهارم همچنان از این ساختمان به عنوان بخش اداری استفاده می‌کنند.
میراث فرهنگی استان گیلان نیز در تاریخ ۱۳۶۸/۰۸/۲۷و این خانه را به شماره ۲۰۲۷۱ به ثبت رسانید. البته در لیست آثار ثبت شده استان، این عمارت به نام آخرین مالک «خانه پور عباس» ثبت شده است.
مرمتگر بنا درباره سبک روسی بنا می‌گوید: کل مصالح ساختمان در اصل چوب‌های روسی بلندی است که با کشتی از روسیه وارد شده و در اینجا به وسیله استادکاران مونتاژ شده است.
روبرت واهانیان یک سال و نیم از عمر خود را صرف بازسازی عمارت می کند و تلاش دارد تا اصالت بنا حفظ شود. اما چوب های برخی قسمت‌ها فرسوده شده و امکان تهیه چوب های روسی نیست و به ناچار چوب های پوسیده سرویس های بهداشتی، جای خود را به ملات و آجر می دهد.
این عمارت ۲ طبقه بسیار زیبا و باشکوه دارد که برخلاف بسیاری از عمارت های قدیمی رشت قرینه نیست. هر طبقه دارای ۴۰۰ متر زیربناست که با حیاط عمارت در مجموع ۱۳۴۷متر زیربنا دارد. طبقه همکف با دیوارهای آجری و طبقه دوم تماما سازه چوبی است.
ستون های مدور چوبی به طول ۴/۵ تا ۵ متر در روسیه خراطی می‌شود و از بندر انزلی به رشت می رسد. در و پنجره های چوبی از جنس نراد و باقی سازه های چوبی در روسیه مونتاژ شده و حاج رفیع که نقشه اصلی را نیز با خود از روسیه آورده بود، سازه های مونتاژ شده را با آجر و ملات ماسه و آهک بنا می کند.

وعده ایجاد مرکز اسناد در عمارت خلیل رفیع

خرداد ماه سال۱۳۸۹ ریاست شورای وقت دور سوم در جلسه ۲۸۱مصوب کرد این ساختمان «مرکز اسناد تاریخی شهر رشت » شود.
رئیس شورای وقت از مرکز پژوهش‌های شورا خواسته بود تا به تهیه و تدوین اساسنامه مرکز اسناد تاریخی رشت حداکثر ظرف ۲ ماه اقدام کند.
در جلسه بعدی، رئیس شورای شهر حتی از کمک ۵۰‌میلیون تومانی استاندار وقت برای راه اندازی مرکز اسناد تاریخی رشت و شروع به کار این مرکز خبر داد. اما نه مرکز پژوهش شورای شهر طرحی در این مورد تدوین کرد و نه تلاشی برای دریافت اعتبار استانداری صورت پذیرفت.
با تعطیلی مرکز پژوهش‌های شورا و شورای سوم، سرنوشت این مصوبه ارزشمند نیز به رکود گرایید. ۵ سال از آن وعده فرهنگی گذشته است و دیگر مسئولی حرف از ایجاد مرکز اسناد نمی‌زند.

وعده ایجاد خانه مشروطه
یک سال است «مظفر نیکومنش» رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر، وعده داده این عمارت به پاس خدمات خلیل رفیع در دوران مشروطه، خانه مشروطه شود، اما گام عملی برای چنین اقدامی از کمیسیون فرهنگی دیده نمی‌شود.
در حالی رئیس کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای چهارم از تخلیه عمارت خلیل رفیع در ابتدای امسال خبر می‌دهد که بعید است از وضعیت نامطلوب نگهداری این ساختمان هم خبر داشته باشد. رطوبت طبقه همکف تا دیواره‌های میانی طبقه اول بالا رفته است.
با این‌که مسئول دبیرخانه شورای شهر رشت برای نگهداشت این بنای میراثی تلاش‌های زیادی کرده، اما نحوه نگهداشت این ساختمان اصولی نیست. به طور مداوم بر بار ملزومات اداری در بنایی که کاربری مسکونی داشته اضافه می‌شود. اخیرا هم در سالن جلسات با نصب ۲ دستگاه تلویزیون LCD بخشی از نقاشی‌های لندنی عمارت هم پوشیده و میخ کوبی شد. همینطور دیواری چوبی در راهروی طبقه دوم ایجاد و به بنای میراثی الحاق شده است.
مسئول دبیرخانه شورا به تعویض حلب‌های پوسیده بخش‌هایی از بنا(بخش انبار و محل زندگی خدمه)، رنگ کاری و عایق دیوارهای طبقه همکف، مرمت سنگفرش حیاط و قطع انجیرهای روییده در میانه آجرهای دیوار اقدام کرده، اما هر روز رطوبت این بنا رو به افزایش است و ‌عمده ترین علت آن از بین بردن فضای موسوم به گربه رو در معماری سنتی گیلان است که مسئول وقت در سال ۱۳۸۱ این فضا را از بین برده و بتن کرده است. در معماری سنتی گیلان، به دلیل رطوبت بالای سطح زمین، بخشی از فضای همکف را خالی می گذاشتند و با ایجاد کف پوش چوبی و منافذی به بیرون، هوا را در بخش تحتانی جریان می‌دادند تا مانع نفوذ رطوبت شوند. این فضای گربه رو ناآگاهانه و بدون مشورت با مرمتگر بنا با بتن پر شده و کف‌پوش چوبی طبقه همکف نیز جای خود را به سرامیک داده است. حالا هر بیننده‌ای متوجه رطوبت دیوارهای طبقه اول می‌شود.
افزون بر آن، در جوار این بنا ساختمان قدیمی دیگری هست که از متعلقات همین بنا بوده و فروخته شده است. عزمی هم برای خرید این بنا و بازگرداندن آن به بخش میراثی وجود ندارد.
«مظفر نیکومنش نودهی» درباره آینده عمارت اولین شهردار رشت توضیح می‌دهد: به زودی ساختمان اداری شورای شهر رشت تخلیه می‌شود و با اتمام بخشی از ساختمان اداری فرهنگی شهرداری در میدان گیل و انتقال ساختمان اداری – شهرداری به ساختمان جدید، شورای شهر به ساختمان اداری شهرداری واقع در ابتدای خیابان سعدی نقل مکان می‌کند.
وی در حالی وعده تغییر کاربری این عمارت و تبدیل آن به خانه مشروطه را می‌دهد که گویا از مصوبه شورای قبلی هم بی خبر است. تغییر کاربری این ساختمان و تبدیل آن به یک موزه، فصل مشترک متولیان و اعضای شورای شهر است اما این‌که در آینده چه نوع کاربری فرهنگی خواهد یافت، مورد اتفاق متولیان نیست.