گذر از کوچه‌های قدیمی و طعم از یاد نرفتنی آب آلبالو در ساغریسازان
اختصاصی پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا در شهر رشت محله‌ای قدیمی وجود دارد به نام ساغریسازان. کمتر کسی است که در رشت زندگی کند و اسم آن را نشنیده باشد. قطعا اگر قرار باشد بافت قدیمی رشت را نشانِ کسی بدهید، ساغریسازان از بهترین نمونه‌های آن است
اختصاصی پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا با مرور روزنامه های صبح گیلان همراه ما باشید.
منتقدان مسکن مهر رشت حق داشتند
خزر در سرمقاله خود نوشت:سخنان صریح استاندار گیلان در دیدار با مدیران منابع طبیعی استان تاکیدی بود بر آنچه که طی چند سال اخیر بارها از سوی روزنامه خزر مطرح گردیده و نسبت به واگذاری بهترین زمین های کشاورزی شهرستان رشت برای ساخت مسکن مهر اعتراض شده بود. اقدامی که باعث تشدید تراکم جمعیت در مرکز استان، کورتر شدن گره ترافیک در رشت و مهم تر از همه نابودی بزرگ ترین مجتمع دامپروری شمال کشور گردید.
دکتر نجفی در این دیدار گفت که “اگر من بودم هرگز اجازه نمی دادم تا زمین های باارزش کشاورزی سپیدرود به ساخت مسکن مهر و شهرک صنعتی واگذار شود.”
اقدامی که متاسفانه در سال های پایانی دولت سابق صورت گرفت و به جای اختصاص بافت های فرسوده رشت به ساخت مسکن مهر، بهترین زمین های کشاورزی دامپروری سپیدرود تصاحب شد و در نتیجه، این دامپروری پرسابقه که سال ها پیش شیر و مرغ بخش اعظم گیلان را تامین می کرد، از گردونه تولید و فعالیت باز ماند.
از همان زمان مصوبه دولت سابق در سفر استانی به گیلان بود که بارها در مخالفت با این مصوبه نوشتیم و مسئولان را از اجرای آن بر حذر داشتیم. اکنون هر چند کار از کار گذشته و متاسفانه مسئولان سابق استان اعتنایی به انتقادات نکردند اما باید امیدوار شد که بالاخره مدیر ارشد گیلان به صراحت از خطای مدیران سابق استان انتقاد کرد و تصمیم آنان را نادرست و ضد توسعه استان دانست.
شاید باورتون نشه!
رضا صبوری در ستون بی منظور و صفحه آخر سوال جواب نوشت:«شاید باورتون نشه»، این تکیه کلام یکی از دوستام بود؛ حالا وقتی شنیدم کار و کاسبی خیلی از کسانی که تو کار خرید و فروش کلیه و کبد و سایر اعضای قابل فروش آدمیزاد هستن خوبه نمی دونم چرا همش یاد اون تکیه کلام دوستم می افتم!
البته در همین راستا به ننه جانم گفتم: به نظر شما یه آدم چقدر مگه می تونه اعضای بدنش رو بفروشه و تازه کارشم سکه شه؟
گفت: برای اون بیچاره ها که چیزی نمی ماسه، اونا در واقع تولید کننده هستن و تولید کننده ها همیشه کلاه شان پس معرکه است؛ سود اصلی رو در واقع واسطه ها می برن!
گفتم: به حق چیزای نشنیده!
گفت: مثلا اگه کسی یه کلیه و یه نصف کبد و یه قرنیه چشم بخواد بفروشه، هیچی نباشه یه کلیه رو باید بده پای پورسانتاژ ؛ تازه اونم اگه آشنا داشته باشی وگرنه از این چیزای واسه فروش، یه نصفه قرنیه و دو تا پاچه اضافی هم گیرش نمی یاد…
گفتم: واقعا توی همه کارا نون دلال ها و واسطه ها توی روغنه، میگم خوبه این خبر پخش نشه وگرنه همه دلال های فوتبال، فوتبال رو می بوسن و میذارن کنار و میان توی کار قاچاق اعضا!
راستی صنف و رسته این آقایون چیه؟ فردا اگه یکی از همین آقایون واسطه برن خواستگاری، پدر عروس بپرسه آقازاده چکاره هس؟ چی باید جواب بدن؟ «آدم خوار» چطوره؟ شاید باورتون نشه!
بین کار و کاسبی های عمومی جهان/این چنین کاری یقینا آخر بی عاریه
نقل قولی می کنن آدم خوران نوگرا/این خودش سبک جدیدی توی آدم خواریه
گذر از کوچه‌های قدیمی و طعم از یاد نرفتنی آب آلبالو در ساغریسازان;نگاهی به محلات قدیمی رشت
گیلان امروز با بازنشر گزارش ایسنا نوشت: در شهر رشت محله‌ای قدیمی وجود دارد به نام ساغریسازان. کمتر کسی است که در رشت زندگی کند و اسم آن را نشنیده باشد. قطعا اگر قرار باشد بافت قدیمی رشت را نشانِ کسی بدهید، ساغریسازان از بهترین نمونه‌های آن است. زندگی شهری جدید در دل بافت قدیمی ساغریسازان در طول زمان سبب شده است تا هر روز برای تامین نیازهای ساکنین آن تغییراتی در چهره و کالبد آن دیده شود، این محله قدیمی که بیشتر شکل یک راسته بازار را به خود گرفته است و در حقیقت نیز دومین راسته بازار رشت است در امتداد خیابان بحرالعلوم مطهری در سال‌های ۵۸ – ۱۳۵۶، از بخش اصلی بازار رشت جدا شده است.
در پس شلوغی و ترافیک خیابان مطهری وارد محله‌ای می‌شوم تا شاید کمی آرامش و سکوتی را که به آن نیاز دارم در آنجا بیابم، این محله ساغریسازان است، گذری قدیمی که ابتدای ورودی آن بادی الله نام دارد و کتابفروشی شکسپیر در آن خودنمایی می‌کند و کمتر کسی است که این مغازه را نشناسد زیرا در گذشته همه دانش آموزان برای تهیه کتابهای درسی به این کتاب فروشی قدیمی سری می‌زدند درحالی که حواسم در پی چند بنای نیمه کاره در کنار مسجد حاج صمد معطوف شده و در حال فکر کردن به این موضوع هستم که پس از ساخته شدن کامل این ساختمان‌ها دیگر مسجد حاج صمد نمی‌تواند توجه هر رهگذری را به خود جلب کند، به محله ساغریسازان می‌رسم که به این دلیل ساغریسازان نام گرفت که بقول امروزی‌ها «راسته» ساغری دوزی بوده است و حالا از آن شهرت فقط نامش باقی مانده و از ساغری دوزی خبری نیست.
در این محله قدیمی که در گذشته‌های نه چندان دور بیشتر مردم متمکّن در آنجا ساکن بودند، هنوز هم می‌توان در بین کوچه‌های تنگ و آپارتمان‌های نوسازی که قد علم کرده‌اند خانه‌های قدیمی با سقفهای سفالی را دید، خانه‌هایی که دیوار‌هایشان آجری است و در کوچه‌هایی تنگ قرار دارند.
کمی جلو‌تر می‌روم به مسجد آقا سید عباس می‌رسم، صدای اذان از بلندگوهای مسجد که در محل طنین می‌اندازد حس عجیبی را در وجودم زنده می‌کند، دیدن پیرمردان و پیر زنانی که تلاش دارند هرچه سریع‌تر برای اقامه نماز جماعت به مسجد بروند و پایین کشیدن کرکره مغاز‌ها برای دقایقی، حکایت از حرفهای ناگفته زیادی دارد که ما آن‌ها را در این همهمه و شلوغی از یاد برده‌ایم.
هرچند که ساغریسازان هم‌اکنون در بافت قدیمی و فرسوده شهر رشت قرار دارد و تنها یک گذر است ولی امروزه شباهت بیشتری به خیابان پیدا کرده است زیرا ختم شدن ساغریسازان به پل عراق، خیابان مطهری، محله رودبارتان و استخر، خمیران زاهدان گذر فرخ و… باعث هجوم خودرو‌ها به این محل برای رهایی از ترافیک موجود در شهر و سبب شلوغی بیش از اندازه‌ای در ساعاتی از روز در این محل می‌شود.
وجه تسمیه
در مورد وجه تمسیه ساغریسازان نیز این گونه می‌پندارند که نام برخی از محلات از نام حرفه‌ها و پیشه‌هایی که در آن‌ها وجود داشته برگرفته شده است و چون لفظ ساغری به نوعی چرم دباغی شده می‌باشد که از آن چرم کفش می‌دوختند، در حقیقت این منطقه را ساغریسازان نامیده‌اند یعنی مکانی که در آن ساغری ساخته و کفش می‌دوختند.
اما ساغری چرمی است از پوست کپل الاغ که وقتی تبدیل به کفش می‌شود، نقش و نگار و شیارهای زیبایی به رنگ فیروزه‌ای مات دارد. در گذشته همدان مرکز ساختن این چرم و دوختن کفش با این چرم و شهرت همدان به این کفش دوزی بود.
مسجد ساغریسازان؛ عصر قاجار
یکی از مساجد قدیمی منطقه ساغریسازان مسجدی است که به مسجد گلدسته معروف است و علت نامگذاری آن به گلدسته به علت مناره زیبای آجری کتیبه دار آن بود که مردم آن را گلدسته می‌نامیدند.
بر اساس نوشته‌های کتیبه گلدسته مسجد و به نقل از معتمدین این محل، این بنا در ربع الثانی ۱۲۰۴ ه. ق به دستور حاجی علی تاجر شیروانی بنا شده است و دارای یک گلدسته بلند آجری و کتیبه‌ای از جنس کاشی بود که به خط نستعلیق در آن آیه نور نوشته شده بود، اما متأسفانه گلدسته قدیمی این مسجد در اثر زلزله سال ۱۳۶۹ خورشیدی کاملاً تخریب شد.
مسجد و مدرسه حاج سمیع
خانواده سمیعی از خانواده‌های اصیل و بزرگ رشت هستند، یکی از بناهایی که توسط یکی از بزرگان این خاندان بنا شده است، مسجد حاج سمیع است که توسط حاج سمیع خان رشتی بنا شده است. این مسجد در طرف جنوب دارای مدرسه‌ای برای طلبه‌های علوم دینی بود و در آن یکی دو نفر از پزشکان نیز مطب داشتند این مدرسه بعد‌ها دبیرستان «شاهدخت» سابق و بعد از انقلاب مدرسه «علمیه زینبیه» نام گرفت.
متأسفانه در چند سال اخیر همین مدرسه قدیمی نیز تخریب و به جای آن بنای چند طبقه‌ای ساخته شده است که در مجموع در اطراف مسجد حاج سمیع با ساخت و سازهای آپارتمان‌های مسکونی منظر تاریخی این منطقه کاملاً از بین رفته است و فقط مسجد حاج سمیع به شکل قدیمی خود باقی مانده است.
مسجد آقا سید عباس
از مساجد قدیمی منطقه ساغریسازان مسجد آقاسیدعباس است که بقعه «آقا سید عباس» و «آقا سید اسماعیل» از فرزندان امام‌موسی‌کاظم (ع) در داخل اتاقی در پهلوی یکدیگر است یکی از آثار با ارزش در این مسجد وجود دو لنگه در چوبی منبت کاری شده است که هنوز در این مقبره وجود دارد.
قسمتی از مسجد آقا سید عباس در اثر بارش برف سنگین سال ۱۳۶۳ خورشیدی تخریب شد که مجدداً مورد تعمیر قرار گرفت.
مسجد آقاسید عباس در ایام محرم جایگاه ویژه‌ای در بین مساجد این محله دارد زیرا عزاداران حسینی از جای جای شهر رشت برای عرض ارادت با گروه‌های سینه زنی و درحالی که علم بر دوش دارند در حیاط این مسجد و گذر ساغریسازان تجمع می‌کنند و به سینه زنی و نوحه خوانی می‌پردازند.
خواهر امام
بقعه خواهر امام یکی از بقاع متبرکه و قدیمی که در منطقه ساغریسازان اما در گذر خواهر امام قرار دارد که منظور از خواهر امام، خواهر امام رضا علیه‌السلام می‌باشد.
مسجد خواهر امام در منطقه‌ای قرار دارد که به نام گذر خواهر امام معروف است و ظاهراً در حدود پنجاه سال پیش در این منطقه برخی از مغازه‌های زرگری به کار اشتغال داشتند، امّا بعد‌ها و در حدود چهل سال پیش این گذر به راسته حصیرفروشان اختصاص یافت و سمسار‌ها نیز در حیاط مقبره خواهر امام بساط خویش را پهن می‌نمودند، امّا بعد‌ها به بیرون از حیاط بقعه نقل مکان کرده و امروزه بیشتر مغازه‌های این منطقه به فروش اشیاء قدیمی و مستعمل اختصاص یافته است.
بازار ساغریسازان
یکی از ویژگی‌های منطقه ساغریسازان این است که دارای بازاری با بافت قدیم می‌باشد که حتی در منابع مکتوب قاجار از این بازار یاد شده است و این بازار پس از میدان بزرگ واقع در بازار اصلی رشت که در مرکز این شهر قرار دارد از اعتبار بالایی برخوردار است، زیرا در آن انواع مایحتاج مردم در مغازه‌هایی که عمدتاً بافت قدیم خود را حفظ کرده‌اند، ارائه می‌شود.
خانه‌های قدیمی ساغریسازان
در ساغریسازان هنوز بام‌های برخی از بنا‌ها دارای سفال قرمز است و شاید مهم‌ترین مشخصه بناهای قدیمی گیلان به ویژه شهر رشت نیز استفاده از این سفال‌ها بر بام خانه‌ها بود. شاید ساغریسازان تنها محله‌ای در رشت باشد که هنوز کوچه‌های قدیمی با خانه‌های قدیمی آن تا حدودی از سرعت ساخت و ساز در امان مانده باشند.
در این منطقه کوچه‌ای به نام بلورچیان قرار دارد که شامل کوچه‌های تنگ و باریک و حتی کوچه‌های شخصی با خانه‌هایی با قدمت صدساله می‌باشد، مانند خانه پورهمتی که امروزه خانه فرهنگ گیلان است. همچنین به دلیل آنکه ساغریسازان در گذشته از محلات اعیان‌نشین رشت به‌حساب می‌آمد و به‌سبب سکونت ساکنانش اعتبار فراوانی داشت از جمله خاندان سمیعی در این محله سکونت داشتند که از چهره‌های شاخص شهر رشت بودند و در حال حاضر ساختمانی دو طبقه متعلق به این خاندان در این محله وجود دارد که از نمونه‌های شاخص معماری گیلان است و با وجود آنکه گرد کهنگی بر آن نشسته اما می‌توان به جرات گفت از زیبا‌ترین بناهای شهر رشت محسوب می‌شود.
حمام‌های ساغریسازان
در این محله حمام‌هایی نیز با بافت قدیمی وجود داشت، مانند حمام نایب، حمام برلیانت، حمام حاجی که برخی هنوز بر جا مانده و برخی نیز در روند نوسازی‌ها از بین رفته‌اند و اما یکی از معروف‌ترین حمام‌های این محله حمام ساغریسازان یا حمام حاجی است که در ابتدای کوچه تحویلی قرار دارد و امروزه تنها به متروکه‌ای تبدیل شده است و اما شهرت آن بیشتر به دلیل کاشیکاری زیبای سر در آن است که در دو طرف سردر، کاشی‌های گل و و بته‌دار رنگین و بالا صحنه جنگ رستم با دیو سفید و زیر آن مناظری از باغ و بوستان و خانه و افراد مختلفی دیده می‌شود.
متأسفانه این حمام با اینکه تحت حفاظت سازمان میراث قرار دارد، امّا هیچ‌گونه اقدامی در جهت بازسازی آن به منظور قرار دادن حمام به عنوان مکانی برای گردشگری همانند حمام‌های قدیمی شهرهای دیگر انجام نشده است و تنها سقف آن در چند سال قبل مورد بازسازی قرار گرفته است.
از حمام این محله می‌توان به حمام نایب که در جوار بقعه خواهر امام بود که بخش‌های زنانه و مردانه داشت و در حال حاضر به باشگاه ورزش‌های رزمی تبدیل شده است.
مهدی کوچکی یکی از کسبه قدیمی محله ساغریسازان که بالغ بر ۷۰ سال است که در این محل زندگی می‌کند، بیش از ۵۰ سال است که در این محل خواروبار
یخ دربهشتی رجب
شاید بسیاری از مردم شهر رشت تنها به خاطر خوردن یخ دربهشت در فصل گرم سال بارها و بارها به ساغریسازان بروند و با خوردن یخ دربهشت‌های سنتی رجب عطش و گرما را برای لحظاتی فراموش کنند.
اما تنها یخ دربهشت نیست که مردم را به این محله می‌کشاند بلکه مغازه مختار و آب آلبالوهای ترش و شیرینش بخشی از خاطره کودکی بسیاری از جوانان و نوجوانان دیروز این شهر است که اکنون دست فرزندان و گاهی نوه‌هایشان را می‌گیرند و به هوای خوردن آب آلبالوی مختار از جوانی‌ها و خاطره‌هایشان در کوچه‌های باریک و پست و بلند این محله یاد می‌کنند.
در گذر از محله ساغریسازان به سراغ مغازه رجب که شاید یخ دربهشت‌هایش باعث معروفیتش در شهر رشت شده است می‌روم او درحالی که کدویی در دست دارد و در حال خورد کردن آن است خودش را اینگونه برای ما معرفی می‌کند من رجب علی مهر اندیش بیش از ۶۵ سال است که در این محل کاسب هستم در گذشته گاری داشتم اما ۲۲سال است که این مغازه را خریداری کرده‌ام و در تابستان یخ دربهشت و در زمستان نیز کدو و لبوی داغ دست مشتری می‌دهم.
او می‌گوید؛ در گذشته این محله شکل یک بازار را داشته و تمامی مایحتاج زندگی در مغازه‌های محل یافت می‌شده و علاقه دوستی خاصی در بین مردم محل وجود داشته که باعث می‌شده که مردم در کنار هم زندگی خوبی را تجربه کنند اما متاسفانه با تغییر سبک زندگی اجتماعی و با ورود افراد جدید و نا‌شناس این روز‌ها افراد محل خیلی یکدیگر را نمی‌شناسند و انس الفت گذشته در بین اهالی محل حکم فرما نیست.
…محله ساغریسازان هم‌اکنون در بافت قدیمی و فرسوده شهر رشت قرار دارد و علاوه بر اینکه ساخت و سازهایی جدید در جای‌جای این محله به چشم می‌خورد، ولی همچنان اصالت خود را حفظ کرده است و هر کسی در گذر از این محله فضاهای قدیمی رشت را احساس می‌کند و هنوز هم بازار ساغریسازان با ابنیه قدیمی و تاریخی یادآور دوره قدیم شهر رشت است.
بحث حفظ یا نوسازی بافت‌ها و ابنیه قدیمی یا فرسوده در تمام کشور‌ها موافق‌ها و مخالف‌های خاص خود را دارد. اینکه باید بافت‌های قدیمی را با همان سبک و اصالت خود حفظ یا نوسازی کرد سوالی است که باید پاسخی برای آن اندیشید. ساغریسازان از نظر سیما و منظر شهری و مرمت آثار تاریخی دارای اهمیت خاصی است. نظارت در مرمت آثار تاریخی از سوی سازمان متولی آن در این محله متاسفانه چندان قابل توجه نیست. به‌عنوان مثال در مرمت بناهای آقا سیدعباس و آقا سیداسماعیل بدون توجه به ضوابط و مقررات خاص، تغییرات زیادی در شکل و نوع بنا داده شده است و همچنین گلدسته مسجد ساغریسازان نیز از موارد مورد توجه است که پس از تخریب هیچ‌گاه بازسازی نگردیده است پس‌نظر می‌رسد بدون داشتن یک برنامه منسجم برای بافت‌های قدیمی و فرسوده شهر رشت، در آینده نزدیک شاهد رشدی ناهماهنگ و نامتجانس در شکل‌گیری محلات قدیمی همچون ساغرسازان خواهیم بود.
دیدگاه