لزوم ایجاد ساختاری نو برای مقابله با تحریمها

علی رغم تشدید تحریم‎های اقتصادی علیه ایران، هنوز ساختار یکپارچه و منعطفی برای مدیریت و فرماندهی جنگ اقتصادی در کشور وجود ندارد.

پیشروی تحریمی دشمن در سال گذشته به طور عجیبی با آغاز حمله نظامی عراق به ایران شباهت دارد. در ابتدای جنگ تحمیلی ساختار کلاسیک نیروهای نظامی ایران توان مقابله با دشمن را نداشت و نتیجه ای جز پیشروی ارتش عراق در خاک میهن حاصل نمیشد. اما با تدبیر مسئولان کشور در ایجاد بسیج و سپاه، قوای نظامی ایران ساختارهای بروکراتیک و کلاسیک موجود در ارتش های دنیا را کنار زد و با بکارگیری ظرفیت مردم در نبرد و استفاده از روش های بدیع (نظیر عملیات آفند در شب به جای روز) معادلات را تغییر داد و دشمن بعثی را درهم شکست.

دشمن سلاح تحریم را تغییر داده و بجای هدفگیری مویرگهای تجاری کشور، شاهرگهای حیاتی اقتصاد نظیر بانک مرکزی و نفت را هدف گرفته است. دیگر روشهای قبلی در دور زدن تحریمهای تجاری به تنهایی پاسخگوی مقابله با تهاجم جدید دشمن نیست. باید از روشهای پارتیزانی در فروش نفت و جابجایی پول آن استفاده کنیم. باید سریعا نسبت به تکمیل پالایشگاه های بزرگ و ایجاد پالایشگاههای موبایل اقدام کنیم (یادش بخیر ایام انتخابات آقا محسن خیلی خوب این ایده را گرفته بود!). باید از ظرفیت مردم در نبرد اقتصادی با دشمن استفاده شود. اما این طرحهای عملیاتی با ساختار بروکراتیک موجود در بانک مرکزی و وزارتخانه‎های ما اجرا بشو نیست.

ساختار سنتی دستگاه‎های اقتصادی کشور برای شرایط جنگ اقتصادی نامتناسب است و توان پدافند و آفند در مقابله با تحریم ها را ندارد. از طرفی بر خلاف دوران جنگ تحمیلی، دولتمردان و دیگر مسئولان کشور ساختار فرماندهی مناسب برای اداره جنگ اقتصادی و استفاده از ظرفیت مردم در این نبرد جدید را طراحی نکرده اند. دستگاههای اقتصادی نمی‎دانند در کدام خاکریز و بر مبنای کدام طرح عملیاتی اقدام کنند. وزارت اقتصاد، وزارت صنعت، بانک مرکزی، وزارت نفت و دیگر دستگاه ها تنها تلاش می کنند در کنار وظایف جاری و سنتی خود به مقابله با تحریمها برخیزند. اما این نشدنی است. فرآیند تصمیم گیری (به خصوص با وجود قوانین معارض)، ابلاغ، اجرا و پیگیری تصمیمات به قدری در سیستم بروکراتیک اداری کشور طولانی و کند است که یا موضوع اصلا اجرایی نمیشود و یا زمانی اجرا میشود که اثر خود را از دست داده است. ضمن اینکه بسیاری از اقدامات لازم برای مقابله با تحریمها با قوانین جاری کشور تعارض دارد.

به طور مثال در شرایطی که به دلیل تحریم، بانک‎های خارجی ال سی های ایران را نمی‎پذیرند، اصرار شرکت ملی نفت بر روش سنتی فروش تنها موجب از دست رفتن مشتریان و افت صادرات می‎شود. فروش نفت به بخش خصوصی می‎تواند بستری فراهم کند تا فعالان این بخش با ریسک‎پذیری و به دور از محدودیت‎های بروکراتیک دولت، خود اقدام به فروش نفت نمایند (همان طور که شرکت‎های پتروشیمی خصوصی از پس شدیدترین تحریمها برآمده‎اند)، اما این نیز مانع قانونی دارد. همین مشکل به نوعی دیگر در بانک مرکزی وجود دارد. بانک مرکزی حاضر به پذیرش ریسک و استفاده از روش‎های نامتعارف، برای انتقال منابع ارزی کشور نیست و آن را خلاف قوانین می‎داند. البته طبعا در این موارد پدیده فساد و دلالی نیز محتمل است که آن هم راه چاره دارد. باید سیستم نظارتی ویژه ای جهت کنترل و پیشگیری از فساد ایجاد کرد، نه اینکه از ترس فساد، کار را زمین گذاشت. مثال‎های از این دست، فراوان و خارج از حوصله بحث است.

الغرض اینکه مساله اصلی در مقابله با تحریم‎ها ایجاد ساختار فرماندهی در عرصه نبرد اقتصادی است. اکنون وقت آن است که در نحوه عملیات ها و ساختار ارتش اقتصادی کشور بازنگری کنیم. اکنون وقت جهاد اقتصادی است. دشمن از حداکثر توان خود در نبرد اقتصادی استفاده کرده است.

حدود یکماه قبل وزیر خزانه داری آمریکا (آقای لو) صراحتا اعتراف کرد که تحریمهای اقتصادی ایران شدیدترین و پیچیده ترین تحریمهای جهان است. تقریبا چیز دیگری نمانده که تحریم نشده باشد. حتی خودروسازی ایران هم حدود یکماه قبل با فرمان ۱۳۶۴۵ اوباما تحریم شد. در مقابل مردم ایران تازه دستشان گرم شده. هنوز بسیج مردمی برای جبهه اقتصادی فراخوان نشده است. هنوز ظرفیت دستگاه های دولتی و حاکمیتی به عرصه نبرد وارد نشده است و هنوز صدا و سیما واقعیت عرصه نبرد تحریم را برای مردم به تصویر نکشیده است. هنوز مردم برای شکست دشمن بپا نخواسته اند. اولین گام و مقدمه هر کار دیگر اصلاح ساختار فرماندهی در این عرصه نبرد است. امید است دولت آقای روحانی با توجه به تجربه گذشته و بر اساس تدبیر واقعی گامی موثر در این زمینه بردارد و توانایی ملت ایران در نبرد اقتصادی با دشمن را به رخ جهانیان بکشد.

*عضو هیات علمی پژوهشگاه امنیت اقتصادی