مراحل قانونی تشکیل دولت روحانی

دولت روحانی چگونه تشکیل می­شود؟

به گزارش دیارمیرزا مراحل مختلف تشکیل دولت در قانون اساسی و قوانین ذیل آن به خوبی روشن است. بعد از برگزاری انتخابات و طی مراحل قانونی قبل از آن چندین گام تا تشکیل دولت باقی می ماند. متن زیر به بررسی مراحل تشکیل دولت جدید بعد از انتخابات می پردازد.

به گزارش دیارمیرزا انتخابات ریاست جمهوری یکی از مهم­ترین انتخابات­ ها در جمهوری اسلامی است که زمام قوه مجریه کشور را برای چهار سال در اختیار یک فرد قرار می­ دهد. این انتخابات همواره با چالش ­های فراوانی همراه بوده است و گروه­ های مختلف سیاسی بیشترین تلاش را برای رسیدن به این کرسی انجام داده­ اند. روند رسمی هر انتخابات ریاست جمهوری از ثبت نام کاندیداها شروع و با تشکیل کابینه پایان می­ یابد. در این روند، چند مرحله به صورت رسمی سپری می­ شود: ثبت نام کاندیداها، تأیید صلاحیت نامزدها توسط شورای نگهبان، تبلیغات کاندیداها، روز برگزاری انتخابات، اعلام نتایج توسط هئیت اجرایی مرکزی انتخابات، تأیید صحت انتخابات توسط شورای نگهبان، تنفیذ حکم رئیس جمهور منتخب توسط مقام معظم رهبری، تحلیف رئیس جمهور در مجلس شورای اسلامی و تشکیل کابینه دولت با رأی اعتماد مجلس. در حال حاضر، بسیاری از این مراحل سپری شده است و مراسم تنفیذ و تحلیف و معرفی و تشکیل کابینه توسط رئیس جمهور منتخب هنوز انجام نگرفته است. در این یادداشت به بررسی مواردی خواهیم پرداخت که هنوز انجام نشده است.

 

از تأیید انتخابات توسط شورای نگهبان تا تنفیذ حکم ریاست جمهوری

شورای نگهبان قانون اساسی طبق اصل ۹۹ قانون اساسی وظیفه نظارت بر انتخابات ریاست جمهوری را بر عهده دارد و بر اساس ماده ۷۹ قانون انتخابات ریاست جمهوری، این شورا حداکثر ۱۰ روز فرصت دارد که نظر قطعی خود را درباره صحت انتخابات اعلام کند. در این دوره، شورای نگهبان در روز ۲۹ خرداد، یعنی ۵ روز پس از انتخابات، صحت برگزاری این انتخابات را به وزارت کشور اعلام کرد و بدین ترتیب آقای روحانی به عنوان منتخب مردم برگزیده شد.

پس از تأیید صحت انتخابات توسط شورای نگهبان، مقام معظم رهبری حکم ریاست جمهوری رئیس جمهور منتخب را تنفیذ می­ کنند. این اقدام بر اساس بند نهم اصل ۱۱۰ قانون اساسی انجام می­ گیرد. در این بند اختیار امضای حکم ریاست جمهوری به رهبری داده شده و درباره اختیار رهبری اینگونه آمده است: « امضاء حکم ریاست جمهوری پس از انتخاب مردم.» یکی از بهترین راه­ها برای فهم معنای امضاء یا تنفیذ مراجعه به اولین حکم تنفیذ در جمهوری اسلامی است. در این حکم که مربوط به بهمن ۵۸ است، حضرت امام (ره) اینگونه می ­فرمایند: «بر اساس آنکه ملت شریف ایران با اکثریت قاطع جناب آقاى دکتر سید ابوالحسن بنى صدر را به ریاست جمهورى کشور جمهورى اسلامى ایران برگزیده‏ اند و بر حسب آنکه مشروعیت آن باید به نصب فقیه جامع­ الشرایط باشد، این جانب به موجب این حکم، رأى ملت را تنفیذ و ایشان را به این سمت منصوب نمودم؛ لکن تنفیذ و نصب اینجانب و رأى ملت مسلمان ایران محدود است به عدم تخلف ایشان از احکام مقدسه اسلام و تبعیت از قانون اساسى اسلامى ایران.»[۱]

 

 

مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهوری ابوالحسن بنی صدر

همانگونه که از عبارات حضرت امام (ره) پیداست، مشروعیت ریاست جمهوری به این است که از طرف ولی فقیه منصوب باشند و این مشروعیت تا زمانی است که رئیس جمهور منتخب از احکام اسلامی و قانون اساسی تخطی نکرده باشد. این عبارات و توصیه حضرت امام به بنی صدر در زمان مقام معظم رهبری و برای تمام رؤسای جمهور بعدی نیز تکرار شده است.

در این دوران که حدود ۵۰ روز به طول می­ انجامد بهترین زمان برای رئیس جمهور منتخب برای برنامه­ ریزی و رایزنی برای تشکیل کابینه است و ایشان در این دوره سعی دارند هرچه بیشتر از این فرصت استفاده کنند. البته باید این نکته را متذکر شد که رئیس جمهور بایستی در کنار رایزنی برای تشکیل کابینه به برنامه­ ریزی در امور مختلف نیز بپردازد و نباید رایزنی­ های متعدد با گروه­ های مختلف سیاسی، او را از برنامه­ ریزی و شناخت صحیح وضع سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشور دور کند.

 

 

مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهوری ابوالحسن بنی صدر

مراسم تحلیف در این دوره، همانند دوره­ های گذشته، در روز ۱۲ مرداد و با حضور مسئولین سه قوه و دیگر مسئولین نهادهای مختلف نظام در حسینیه امام خمینی (ره) واقع در بیت رهبری برگزار خواهد شد.

از تنفیذ تا تحلیف

پس از تنفیذ حکم ریاست جمهوری، رئیس جمهور منتخب بایستی در مجلس مراسم تحلیف را به جا آورد. این مراسم طبق اصل ۱۲۱ قانون اساسی در مجلس برگزار می­ شود و در آن رئیس قوه قضاییه و اعضای شورای نگهبان حضور دارند. در قسمتی از این سوگند نامه آمده است : «من به عنوان رئیس جمهور در پیشگاه قرآن کریم و در برابر ملت ایران به خداوند قادر متعال سوگند یاد می‌کنم که پاسدار مذهب رسمی و نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی کشور باشم و همه استعداد و صلاحیت خویش را در راه ایفای مسئولیت­ هایی که بر عهده‏ گرفته‏ ام به کار گیرم و خود را وقف خدمت به مردم و اعتلای کشور، ترویج دین و اخلاق، پشتیبانی از حق و گسترش عدالت سازم و از هر گونه خودکامگی بپرهیزم و از آزادی و حرمت اشخاص و حقوقی که قانون اساسی برای ملت شناخته است حمایت کنم.». مراسم تحلیف در این دوره، طبق اعلام سخنگوی هئیت رئیسه مجلس، در روز یکشنبه ۱۳ مرداد برگزار می­شود.[۲]

 

 

از تحلیف تا تشکیل کابینه

پس از مراسم تحلیف رئیس جمهور منتخب در مجلس، وی دو هفته فرصت دارد تا کابینه خود را به مجلس معرفی کند. البته هر وزیر بایستی برنامه مدون خود در حوزه کاری­اش را نیز ارائه کند. مجلس نیز پس از وصول لیست اعضای کابینه و برنامه آن­ها، یک هفته برای بررسی صلاحیت وزرا و برنامه آن­ها وقت دارد و پس از آن، جلسه ‌علنی با حضور نمایندگان مجلس برای رأی اعتماد به وزرای پیشنهادی برگزار خواهد شد. در جلسه علنی مجلس که برای انتخاب وزرا برگزار می­ شود، طبق اصل ۱۹۰ آیین­ نامه داخلی مجلس «در شروع بحث در مورد هیأت وزیران، رئیس جمهور ‌برنامه دولت را تشریح و ضمن معرفی وزیران از ترکیب هیأت وزیران دفاع خواهد نمود. پس از آن مجلس، بررسی برنامه دولت و ترکیب هیأت وزیران‌ را با اظهارات پنج نفر از نمایندگان مخالف و پنج نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق و هر کدام برای مدت پانزده دقیقه ‌انجام خواهد داد. ‌رئیس جمهور یا کسانی که او تعیین خواهد نمود به سوالات و اظهارات مخالفان پاسخ می‌دهند. مجموع مدت نطق اولیه رئیس جمهور و دفاعیات اخیر ‌دو و نیم ساعت خواهد بود.»

 

 

پس از اظهارات رئیس جمهور و پاسخ به مباحثی که از سوی نمایندگان مطرح شد، بحث در مورد برنامه­ ها و صلاحیت هر یک از وزرا آغاز می­ شود. «در مورد هر وزیر دو نفر از نمایندگان مخالف و دو نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یک نفر مخالف و موافق هر کدام برای مدت‌ پانزده دقیقه فرصت خواهند داشت. پس از آن وزیر و در صورت صلاحدید رئیس جمهور به مدت سی دقیقه برای دفاع از برنامه و صلاحیت وزیر ‌مطروحه وقت خواهند داشت. بحث و بررسی برای تک تک وزیران به ترتیب حروف الفبای وزارتخانه به همین شیوه انجام می‌گیرد. رئیس جمهور ‌می‌تواند با استفاده از وقت وزیران در پایان و به ‌طور یکجا از آنان دفاع نماید. پس از آن برای هر یک از وزیران جداگانه رأی‌گیری به عمل می‌آید و‌ شمارش و اعلام نتیجه آرا پس از رأی‌گیری برای همه وزراء صورت خواهد گرفت.»[۳]

چنانچه مجلس به یک یا چند وزیر رأی اعتماد نداد، رئیس جمهور می­ تواند طبق اصل ۱۳۵ قانون اساسی برای آن وزارتخانه سرپرست منصوب کند و باید قبل از اتمام این سه ماه، فردی را برای بر عهده گرفتن مسئولیت وزراتخانه به مجلس معرفی کند.

 

 

درباره رابطه مجلس با دولت نیز به نظر می­ رسد که در این دوره و با توجه به شعارهای مطرح شده از سوی حجت الاسلام روحانی و دیدار رئیس مجلس با رئیس جمهور منتخب، تعامل مناسب و قابل­ توجهی بین مجلس و دولت حاصل شود و دولت بتواند وزرایی را به مجلس معرفی کند که مقبولیت و کارآمدی کافی را در بین نمایندگان مجلس داشته باشند. البته سابقه پنج دوره نمایندگی و نائب رئیسی حجت الاسلام روحانی در مجلس نیز در این تعامل بی­ تأثیر نیست.

 نتیجه­ گیری

روندی که پیش روی رئیس جمهور منتخب قرار دارد یک روند مشخص و تعریف شده است و در دوره ­های گذشته به خوبی برگزار شده است. در این دوره و با تعاملی که رئیس جمهور منتخب تاکنون با سایر قوا و نهادهای جمهوری اسلامی داشته است به نظر می­رسد که وی در این دوران با مشکل خاصی روبرو نخواهد شد، تنها نکته­ ای که در این رابطه وجود دارد این است که رئیس جمهور و اطرافیان ایشان باید قدر مدتی را که تا تشکیل دولت مانده است بیشتر بدانند و سعی خود را بر برنامه­ ریزی برای وزارتخانه­ ها قرار دهند و کمتر بر روی افراد و گزینه­ های مختلف برای بر عهده گرفتن سمت­های دولت­ بعد تمرکز کنند.


[۱]. صحیفه امام خمینی، جلد ۱۲، صفحه ۱۳۹.

[۲]. http://khabaronline.ir/detail/302668/Politics/parliament

[۳]. http://rc.majlis.ir/fa/law/show/99673

Share