هتل «موسیو دیمیتری» هم عصر گراند هتل؛ قدیمی‌ترین هتل میراثی انزلی چگونه به یغما رفت!
گراند هتل انزلی طبق کتیبه موجود در بنا، در سال ۱۹۱۷ توسط مهندس موسیو دیمیتری کلتزک یونانی تبار مقیم انزلی، با اقتباس از الگوی معماری هتل‌های اروپایی ساخته شد. مالک فعلی این بنای میراثی و متروک ستاد اجرایی فرمان امام است.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا مهری شیرمحمدی در شبستان نوشت؛ پل غازیان، شاهد بود چگونه اموال «گراند هتل» را غارت کردند، قدیمی‌ترین هتل به سبک معماری اروپایی انزلی که اواخر دوره قاجار ساخته شد. مهمانخانه بزرگ و عالی هر شهر را «گراند هتل» می‌نامیدند و این هتل باشکوه انزلی روبروی اداره شیلات، همچون گراند هتل خیابان لاله زار تهران، پذیرایی خیلی از مسافران و تجاری بود که از دروازه اروپا وارد ایران می‌شدند.
چهار دهه است، هتلی که «موسیو دیمیتری» ساخته بود، متروک و نزار افتاده است. این روزها اگر به میدان گمرک انزلی بروید، چهره رنگ‌پریده گراند هتل، حال شما را هم افسرده می‌کند. این بنای ارزشمند، در آستانه تخریب حتمی بود که با تشکیل پرونده از سوی اداره کل میراث فرهنگی گیلان، به صورت اضطراری ثبت شد. بنابر مستندات این پرونده، «بنای گراند هتل انزلی، جزو اولین مهمانپذیرهای مدرن با اقتباس از معماری اروپایی در ایران است. از معدود بناهای برجای مانده از دوران اواخر قاجار در این شهر محسوب می‌شود که سال ۱۹۱۷ بر روی بخشی از دیواره آن درج شده است.
وجود تزئینات سیمان‌بری، ستون‌ها و سرستون‌های سیمان‌بری شده در ایوان‌ها، ورودی‌ها و پنجره‌ها و پوشاندن کل نما با طرح و نقش‌ها و ابزارهای خاص، این هتل تاریخی را منحصر به‌فرد ساخته است. بنظر می‌رسد این بنا نیز همچون گراند هتل لاله زار تهران توسط مهاجرین قفقازی و با الهام از معماری اروپایی در بندر انزلی شکل گرفته است. در گذشته‌های بسیار دور از اواخر دوران قاجار گراند هتل در غازیان دایر بوده و به واسه تردد اتباع ایرانی و غیرایرانی- که از مسیر بندرانزلی به اروپا در تردد بودند- از رونق خاصی برخوردار بوده است. صاحبان گراندهتل یونانی تبار بودند که اولین آن‌ها کنستانتین، مالک خط کشتیرانی انزلی به باکو و روسیه بود. نوادگان کنستانتین تا زمان انقلاب اسلامی ایران در هتل و رستوران آن فعالیت داشتند.»
متاسفانه در منابع مکتوب، اطلاعات بسیار کمی درباره این هتل نوشته شده است و مقایسه روایت‌های شفاهی و مکتوب، اختلاف نظری را در مورد مالک نشان می‌دهد. «عزیز طویلی» در کتاب «تاریخ جامع انزلی» در این‌باره می‌نویسد: «ساختمان گراند هتل غازیان بوسیله مرحوم دیمیتری که یونانی بوده که در واقع مهندس ساختمان هم بوده، ساخته شد و تا سال ۱۳۸۲ شمسی به‌نظرم حدود یکصدسال سابقه دارد که متاسفانه به‌صورت نیمه مخروبه درآمده است.»
محمود عباسیان امین یکی از فعالان فرهنگی انزلی که در تهیه پرونده ثبتی این بنا به اداره کل میراث فرهنگی گیلان کمک کرده، می‌گوید: «صاحبان گراند هتل، یونانی تبار بودند که اولین آن‌ها کنستانتین، مالک خط کشتیرانی انزلی به باکو و روسیه بود. نوادگان کنستانتین تا زمان انقلاب در هتل و رستوران آن فعالیت داشتند. کلیسای مربوط به ارتدوکس‌ها در غازیان نیز زمینش از طرف کنستانتین وقف شده است. کنستانتین به تجارت ابریشم نیز مشغول بوده و مقبره سرپوشیده او درگورستان ارامنه انزلی است.»
از سویی «روبرت واهانیان تبریز» از پژوهشگران رشت درباره سازنده گراد هتل انزلی می‌گوید: «مالک و سازنده گراند هتل انزلی، موسیو دیمیتری یونانی الاصل مقیم انزلی بود. دیمیتری نام کوچک اوست. وی مهندس معمار بود و ساخت مریضخانه بلدیه رشت و کتابخانه ملی رشت از دیگر آثار اوست. وی سه فرزند دختر؛ به نام‌های آسپاسیا، هلن و سوفیا داشت و ۲ فرزند پسر؛ به‌نام‌های کنستانیتن و یانی. یکی از پسرهای دیمیتری پزشک بود.» کدام پسر دیمیتری پزشک بود؟ متاسفانه بررسی کتاب «تاریخچه بیمارستان‌های رشت» اثر «دکتر تائب» نیز به سئوال نگارنده پاسخ نمی‌دهد. در این کتاب نامی از یانی و کنستانتین نیست ونه حتی توضیحاتی درباره «مریضخانه بلدیه رشت» (ساختمان فعلی فرهنگ و هنر در ابتدای خیابان سعدی رشت) که توسط دیمیتری ساخته شده بود.
«آرمین صافدل» یکی دیگر از فعالان فرهنگی انزلی است که به جریان تشکیل پرونده و ثبت بنای گراند هتل کمک کرده است. وی می‌گوید: «مالک اولیه و معمار گراندهتل موسیو دیمیتری بود. بنابر روایتی مالک قبلی زمین گراند هتل، تومانیانس بوده که سال ۱۹۱۵ این زمین را به موسیو دیمیتری واگذار می‌کند و دو سال بعد گراندهتل ساخته می‌شود.» برای بررسی وضعیت گراند هتل و یافتن نشانی از موسیو دیمیتری ۲بار به انزلی رفتم. ولی متاسفانه فقدان منابع مکتوب، از یک سو و محدودیت در بازدید از گورستان ارامنه این شهر، مانع از یافتن اطلاعات مستندی در این باره شد.
در گورستان ارامنه انزلی، آرامگاهی با معماری خاص و سقفی گنبدی و پنجره‌های مشبک زیر گنبد و در بدنه بنا وجود دارد که به گفته «محمود عباسیان امین»، آرامگاه موسیو دیمیتری است. متاسفانه درب ورودی آرامگاه بسته بود. ولی از پشت پنجره‌های مشبک می‌شد فهمید دو قبر در آرامگاه وجود دارد. سئوال اینجاست مالک گراندهتل انزلی دیمیتری بود یا کنستانتین؟ عباسیان امین، می‌گوید: «قدیمی‌های انزلی، گرندهتل را بنام کنستانتین می‌شناسند.» اما اگر کنستانتین نام فرزند دیمیتری باشد، در قدمت این بنای قجری تردید می‌شود. ممکن است مدیریت هتل بیش از اینکه با دیمتری بوده باشد، برعهده کنستانتین بوده است.
«آرمین صافدل» می‌گوید: «در بنای آرامگاه ۲ قبر (زن و مرد) بنام‌های دیمیتری و ماری وجود دارد و احتمالا دیمیتری و همسر وی است.» وی، تصاویر سنگ قبرها را که احتمالا نوشته‌هایش به یونانی است، برایم ارسال می‌کند. «روبرت واهانیان»، ضمن ترجمه متن‌های سنگ قبور، اینگونه توضیح می‌دهد: «روی سنگ قبر نخست، نام آقای دیمیتری و روی سنگ قبر دوم، نام همسرش، خانم ماریا، بصورت برجسته دیده می‌شود. نام و نام خانوادگی سنگ اول، دیمیتریوس کلتزک و سنگ دوم ماریا کلتزک (Keletzek) است. با تبدیل تواریخ میلادی روی سنگ قبرها، به تاریخ شمسی ایرانی، در می‌یابیم که مرحوم دیمیتری، هنگام فوت، در سال ۱۹۳۲ میلادی برابر با ۱۳۱۱ هجری شمسی ایرانی، ۴۹سال داشته است و همسرشان هنگام فوت ۶۳ ساله. به‌نظر می‌رسد هر دو سنگ قبر جدید بوده و جایگزین سنگ‌های فرسوده اولیه شده است. زیر این دو زوج به فاصله ۲۱سال از هم فوت کرده‌اند و در چنین فاصله‌ای قاعدتا سنگ‌ها می‌باید متفاوت بوده باشد.» بنابراین می‌شود اینگونه استدلال کرد، دیمیتری که در سال ۱۸۸۳متولد شده و در سن ۴۹سالگی فوت کرده است، خود سازنده و مدیر هتلی بود که در سال ۱۹۱۷ (۱۲۹۶خورشیدی) ساخته است و پس از فوت وی، فرزندش کنستانتین عهده دار مدیریت گراند هتل شده است. به دلیل مدیریت کنستانتین از اوایل دوره پهلوی اول تا انقلاب ۱۳۵۷ (که هتل توسط ستاد اجرایی فرمان امام مصادره شد) مردم انزلی، کنستانتین را به‌عنوان مالک هتل می‌شناسند.
یکی از فعالیت‌های دوستدارن میراث فرهنگی در انزلی، برگزاری رویداد فرهنگی «تو هم بخوان» در بناهای تاریخی این بندر زیباست که «آرمین صافدل» با کمک دوستانش دنبال می‌کند. همین رویداد به معرفی بیشتر و ثبت اضطراری گراندهتل کمک کرد. شانزدهمین رویداد فرهنگی، اختصاص به گراندهتل انزلی داشت. آخرین پنجشنبه آبان ماه، کنشگران فرهنگی و اجتماعی انزلی با حضور در مقابل گراند هتل، باخواندن شعر و داستان، توجه‌ها را به یکی از قدیمی‌ترین مهمانپذیرهای مدرن در ایران معطوف کردند. گزارش این رویداد فرهنگی در صفحه ایرانشهر (همشهری آنلاین) به قلم «مریم ساحلی» منتشر شد. اگرچه چنین برنامه‌ای توجه‌ها را به سمت این بنای ارزشمند جلب نمود، ولی تاکنون نتوانسته سایه تخریب را از قدیمی‌ترین هتل به سبک اروپایی بردارد.
تجربه ثابت کرده، صرف ثبت یک بنای تاریخی از سوی اداره میراث فرهنگی، به احیا و مرمت آن کمکی نمی‌کند. آتش‌سوزی‌های عمدی در عمارت «دریابیگی» لنگرود و «گوهرتاج خانم» املش در چند سال اخیر، تنها نمونه‌ای از این بی‌مهری‌هاست. اداره میراث فرهنگی، همواره گفته، ادارت دولتی که مالک یک بنای تاریخی هستند، قانونا موظف به هزینه‌کرد برای حفظ و احیای آن بنای ثبتی هستند. اما از آنجاییکه ضمانت اجرایی برای قوانین کمرنگ است، تاکنون ستاد اجرایی فرمان امام به عنوان مالک فعلی بنای گراندهتل، اقدامی برای احیای این بنای غارت شده و زخم دیده نکرده است و رها شدن این بنا از یک سو و شدت رطوبت در بارانی‌ترین شهر گیلان، هر روز بر فرسودگی این بنا می‌افزاید.
اداره میراث فرهنگی به‌عنوان متولی بناهای میراثی، می‌تواند راهکار اجرایی و قانونی بیندیشد تا به کمک مالک، این بنای تاریخی انزلی را از خطر دائمی حفظ کند. باید دید این گزارش تا چه اندازه می‌تواند به کشف مستندات بیشتر درباره موسیو دیمیتری کِلِتزِک و چهره‌های سرشناسی که در هتلش اقامت کرده‌اند، کمک کند. آیا احمد شاه، آخرین شاه قاجار هنگام مهاجرتش از ایران در این هتل سکنا گزیده بود؟
دیدگاه