بیماری قارچی پوسیدگی سفید و روشهای مبارزه با آن در استان گیلان

سید عبداله میرحسینی مقدم محقق بازنشسته ایستگاه تحقیقات کشاورزی در یادداشتی با عنوان “بیماری قارچی پوسیدگی سفید سافه، طوفه و ریشه روی تعدادی از گیاهان زراعی و باغی ناشی از قارچ Sclerotium rolfsii و روشهای مبارزه با آن در استان گیلان” نوشت:

عامل بیماری:

عامل بیماری قارچی پوسیدگی سفید ساقه، طوقه و ریشه، قارچ.Sclerotium rolfsi(Sacc.) cruzi می باشد که از گروه قارچ های عقیم و متعلق به شاخه قارچهای ناقص می باشد که در منابع علمی فرم جنسی آن به نامهای Aethalia rolfsii , Corticium rolfsii, Botrysobasidium rolfsii , Pellicularia rolfsii ذکر گردیده که از رده بازیدیومیست ها می باشد و معمولا به ندرت در طبیعت تشکیل می گردد و نقشی هم در بیماری زائی ندارد.  لذا نام علمی قارچ عامل بیماری مرحله اسکلروت دار(مرحله بیماری زا)،S.rolfsii انتخاب گردیده است.

توجه:

 عامل بیماری از طریق خاک آلوده، ژرم پلاسم و بقایای گیاهان آلوده، باد، آب آبیاری، ادوات کشاورزی،احشام و کودهای شیمیایی انتقال می یابند.

معرفی میزبان ها و مناطق انتشار بیماری در ایران و خارج:

این بیماری در ایران روی گیاهان زینتی از قبیل آگلونما، گل ابریشم، دیفن باخیا، فیکوس و فیلودندرون و گیاهان خانواده کدوئیان، سولاناسه (بادمجانیان)، حبوبات، بادام زمینی، چغندرقند، آفتابگردان و درختان میوه (سیب) گزارش گردیده است.  در استان گیلان مهم ترین میزبان های قارچ عامل بیماری فلفل، بادام زمینی، لوبیا، بادمجان، کلزا، گوجه فرنگی، ذرت، خیار، کاهو، چای و تعدادی از علفهای هرز مزارع میباشند.

در خارج از ایران این بیماری، انتشار جهانی داشته و حداقل از روی ۵۰۰ جنس از یکصد خانواده گیاهی در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری و معتدله خصوصا در جنوب، غرب و مرکز آمریکا و کشورهای اروپائی واقع در حوزه جنوبی مدیترانه، آفریقا، هند، ژاپن و هاوائی گزارش گردیده است که مهم ترین میزبان های اصلی آن گیاهان خانواده کدوئیان، سولاناسه و حبوبات می باشند.

علائم عمومی بیماری روی تعدادی از میزبان های زراعی و باغی در گیلان:

علائم اولیه بیماری معمولا در ابتدا به صورت زردی و پژمردگی قسمتی از گیاه آلوده می باشند که در آلودگی های شدید تمامی گیاه پژمرده می شود. این پژمردگی روی گیاهان علفی و یکساله کاملا مشهود می باشد. تمامی اندام های زیرزمینی شامل ریشه، غلاف و اندام های هوائی (طوقه و ساقه و برگها) مورد حمله این قارچ قرار می گیرند. در غالب گیاهان یکساله و علفی بیماری همزمان با رسیدن بوته ها خصوصا در بادام زمینی، فلفل، گوجه فرنگی، لوبیا و خیار اتفاق می افتد.

ساقه های اصلی معمولا در ناحیه نزدیک تا ارتفاع ۱۵ سانتی متری از سطح خاک و یا تا عمق ۳-۲ سانتی متری در زیر خاک مورد حمله این قارچ قرار می گیرند. یکی از علائم برجسته و قابل تشخیص این بیماری روی تمامی گیاهان میزبان پوشش سفید رنگ از میسلیوم قارچ روی اندام های آلوده می باشند که در شرایط آب و هوای گرم و مرطوب فعالیت قارچ گسترش می یابد و اندام های هوائی گیاه به طور ناگهانی پژمرده می شوند.

اسکلروت های قارچ در ابتدا برنگ سفید پنبه ای هستند و روی میسلیوم های قارچ به فراوانی تشکیل می شوند که تدریج رنگ آنها قهوه ای شده و قطر آنها کمتر از ۱ میلی متر می باشند اسکلروت ها پس از جدا شدن از اندام های آلوده گیاه در خاک به رنگ سیاه و به جزء جدانشدنی میکروارگانیسم های خاک تبدیل می گردند(نمایه -۱). در آلودگی های شدید در مزارع بادام زمینی غلافها هم آلوده شده و به رنگ قهوه ای تیره، ریز و چروکیده می گردند. آلودگی در مزارع لوبیا و فلفل بصورت پژمردگی حاد اتفاق می افتد. در خزانه های بذری چای، پژمردگی نهال ها به کندی اتفاق می افتد و در پای نهال های آلوده در بستر خزانه ها اسکلروت های زیادی تشکیل می گردند.

روش های کلی کنترل بیماری:

با توجه به اینکه عامل بیماری خاکزاد و پلیفاژ بوده کنترل آن مشکل می باشد لذا روش های زیر جهت کاهش خسارت بیماری توصیه می گردد:

۱- روش غیرشیمیایی انجام عملیات به زراعی و استفاده از ارقام متحمل و مقاوم)

 ۱-۱- این روش شامل انجام عملیات بهینه به زراعی در کشاورزی از قبیل شخم جهت دفن کردن اسکلروت های زمستان گذران در عمق بیشتر خاک، رعایت تناوب زراعی (کشت گیاهان غیر میزبان)، کاهش دفعات آبیاری در مزارع آبی، جمع آوری بقایای گیاهان آلوده قبل از تشکیل اسکلروتها و ریزش آنها در خاک و نیز حذف و جمع آوری علف های هرز آلوده.

۲-۱- استفاده بهینه از کودهای شیمیایی با تأکید بر عدم مصرف بی رویه کودهای ازته.

۳-۱- استفاده از کودهای دامی پوسیده در فصل زمستان بخاطر دارا بودن قارچ های آنتاگونیست فراوان.

۴-۱- استفاده از ارقام متحمل و مقاوم در بادام زمینی، ارقام مقاوم مثل ., Florida Bunch 20/119Gorgia و در چای رقم هیبرید و نوع بذری حساس و کلون ۱۰۰ متحمل به بیماری میباشد.

 ۲- کنترل بیولوژیک:

مطالعاتی که طی سالیان اخیر توسط نگارنده در مزارع بادام زمینی، فلفل و چای انجام پذیرفته، جمعه ۶ گونه تریکودر ماهای آنتاگونیست به نامهای : Trichoderma harziamum, T. viride, T. hamatum , Gliocladium virens , T. parceramosum جدا و خالص سازی گردیده است که گونه های ,

1. haraiamim , T.viride,T. hamatum

و , G, virensدر مزارع بادام زمینی روی کاهش خسارت قارچ S.rolfsii کارآئی خوبی داشته اند. هم چنین در خزانه های بذری چای، گونه هایT. harziamum, T. virideمؤثر تشخیص داده شده اند.

در خارج از ایران در یک مبارزه تلفیقی مشخص گردید که رعایت تناوب زراعی گیاهانی مثل پیاز، سیر و بادام زمینی و استفاده از آنتاگونیست T. harziamumبا اضافه نمودن ۰/۲درصد قارچ کش کاربندازیم به خاک به طور قابل ملاحظه ای باعث جلوگیری از خسارت وارده به بادام زمینی در اثر S.rolfsii می گردد به طوری که با استفاده از این روش تلفیقی پوسیدگی ساقه ٪۶۰ – ۴۰ و پوسیدگی غلاف ۶۰- ۲۷٪ کاهش یافت.

 ۳- کنترل شیمیایی:

همانطوری که قبلا گفته شد بعلت خاکزی بودن قارچ عامل بیماری پوسیدگی سفید، روش های شیمیائی کار آئی زیادی نداشته و در سطح وسیع هم کاربردی نمی باشد. اما جهت کاهش خسارت بیماری در بعضی موارد روش های زیر توصیه می گردد :

۱-۳- قبل از کاشت محصولات زراعی و باغی در محیطهای گلخانه و سطوح کم خاک بستر را با گاز متیل بروماید و متام سدیم (واپام) جهت از بین بردن مایه آلوده کننده اولیه (اسکلروتها) ضدعفونی مینمایند ولی این روش خالی از اشکال هم نمی باشد.

۲-۳- در خارج از ایران در یک بررسی روی کار آئی شش قارچ کش روی قارچ S.rolfsii عامل پوسیدگی سفید گوجه فرنگی، با قارچ کش PCNB( پنتا کلرو نیترو بنزن) اگر ۱۰ روز قبل از ظهور آلودگی در مزارع پاشیده شود. در کاهش خسارت بیماری مؤثر می باشد.

در ایران تاکنون هیچ گونه قارچ کشی در مزارع بر علیه Srolfsii آزمایش نگردیده است. غالب توصیه ها به صورت تلفیقی یعنی کاربرد آنتاگونیست تریکودرما با مخلوطی از قارچ کش های سیستمیک از قبیل کاربوکسین، کاربندازیم و رورال تی اس بصورت ضدعفونی بذور میباشد.