از سرایش نخستین شعر آزاد توسط «میرزاحسین‌خان» تا شناخت ۱۲ شخصیت برجسته نهضت

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا به نقل از مهر، «نهضت جنگل» طی هفت سال به رهبری «میرزا کوچک جنگلی» -که بزرگترین نماد هویتی در گیلان است- از طریق ایجاد همگرایی بین گروه های مختلف فکری، اعم از روحانیان، تجار و بازرگانان، دهقانان و روشنفکران به مبارزه با استعمار پرداخته و در تلاش برای استقلال کشور بدون هرگونه اندیشه تجزیه طلبی بود.

قیامی که اگر چه در نهایت به توطئه انگلستان در هم پاشیده شد اما در مدت هفت سال توانست نه تنها کل گیلان بلکه کشور و حتی کشورهای همسایه را هم تحت تاثیر قرار داد.

از این رو پرداختن به زوایای مختلف اجتماعی، سیاسی و فرهنگی این نهضت به عنوان بخشی از تاریخ گیلان و کشور، ضرورتی اجتناب ناپذیر بوده که همایش هایی با هدف بررسی هرچه بیشتر «نهضت جنگل» در همین راستا برگزار می شود.

روز پنج شنبه ۲۵ آذر ماه نیز استان گیلان و شهرستان انزلی میزبان برگزاری همایشی با عنوان «نقش کسما درجنبش جنگل» بود که به همت مجمع اسلامی فرهنگیان گیلان و با حضور محمد باقر نوبخت معاون رئیس جمهور و جمعی از مدیران ارشد استانی برگزار شد.

در این همایش که با هدف بررسی چرایی استقرار «نهضت جنگل» در « دهستان کسما» برگزار شد، از مجموع ۳۰ مقاله که به دبیرخانه همایش ارسال شده بود، ۱۸ عنوان مقاله به تصویب هیات داوران رسید و از این تعداد، هشت عنوان از مقالات برتر پیرامون  بررسی جایگاه دهستان «کسما» در نهضت مشروطه و جنبش جنگل و همچنین نقش آفرینان فعال کسمایی در نهضت جنگل به رهبری میرزا کوچک خان در این همایش توسط نویسندگان مقاله قرائت شد.

بررسی ریشه‌ها و پیش‌زمینه‌های تکوین، شکل‌گیری و جاگزینی جنبش جنگل در کسما

یکی از ارائه دهندگان مقالات منتخب با بررسی ریشه‌ها و پیش‌زمینه‌های تکوین، شکل‌گیری و جاگزینی جنبش جنگل در کسما، این نهضت را از حیث ویژگی ضد استبدادی از جمله جنبش‌های سرآمد در تاریخ کشور دانست و گفت: جنبش جنگل همانند غالب خیزش‌های مردمی است که دارای وجهه ضد استعماری بوده و  در قالب اندیشه‌ای پویا در پی درهم شکستن رابطه سلطه و تابعیت برآمد.

«فرزاد همتائی» به چرایی شکل‌گیری جنبش جنگل در «کسما» پرداخت و افزود: انتخاب کسما به عنوان مرکز سیاسی و کانون استقرار جنگلیان، انتخابی حساب شده و بر پایه زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و تاریخی منطقه صورت گرفت.

این پژوهشگر با اشاره به قرارگرفتن «کسما» به عنوان مرکز سیاسی در نهضت جنگل خاطرنشان کرد: همجواری «کسما» با دو عارضه طبیعی کوه و دریا یکی در شرق و دیگری در غرب، همچنین تسلط بر راه ارتباط زمینی بین رشت با شمال استان و دور بودن از بلواهای سیاسی موجود در مرکز استان، مواضع جنگلی‌ها را در کسما تقویت می‌کرد.

همتایی یاد آور شد: هر یک از عوامل مذکور، مزایایی منحصر به فرد برای «کسما» محسوب میشد تا نقش ویژه‌ خود را ایفا و موجبات تقویت و انسجام هر چه بیشتر کانون سیاسی نظامی جنگل در این نقطه از گیلان شود.

 بررسی محتوای سیاسی و اجتماعی نشریه جنگل

«میرشمس شکوهی راد» یکی دیگر از پژوهشگران حاضر در این همایش نیز محتوای سیاسی و اجتماعی نشریه ای که در زمان جنبش جنگل منتشر می شد را بررسی کرد و گفت: «روزنامه جنگل» در عمر کوتاه چند ساله اش،  تلاش کرد مطامع دولت های استعماری وقت و اذناب داخلی و اهداف جنگلیان را در پاکسازی مام وطن از بیگانگان، نشان دهد.

وی با اشاره به حرکت های فرهنگی جنگلیان در طول نهضت، اعم از مبارزه با بی سوادی و انتشار روزنامه، تصریح کرد:  انتشار روزنامه در آن زمان کمک کرد تا عوام و خواص، از اندیشه های وطن دوستی انقلابیان جنگل و مبارزه آنان با بیگانگان، آگاه شوند.

این نویسنده، به نقش روزنامه و مطالبه گری جراید، در آغاز تحولات روشنفکری در ایران پرداخت و ضمن بیان تاریخچه ای از اولین جریده ها در گیلان گفت: حدود سه سال بعد از آغاز نهضت جنگل، با امکانات آن زمان، در قصبه «کسما» شخصیت های فرهنگی تأثیر گذاری همچون «میرزا حسین خان کسمایی»، «غلامحسین نویدی» و «حاج احمد کسمایی» و … توانستند با انتشار روزنامه جنگل به رشد فکری جامعه کمک کنند.

بررسی زندگینامه سیاسی و فرهنگی میرزا حسین‌خان کسمائی

«خشایار فلاحی» نیز در این همایش با بررسی نقش «میرزا حسین خان» در نهضت جنگل گفت: برخی همچون «ابراهیم فخرائی» پژوهشگر نهضت جنگل، «میرزاحسین خان کسمایی» را در کنار «یِپرِم خان ارمنی» و «پانف بلغاری»، به عنوان سه مرد رشید نهضت مشروطیت نام برده اند.

وی با تاکید بر نقش غیر قابل انکار «میرزاحسین خان» در دوره‌ نهضت مشروطه، وی را رهبر واقعی و بلا منازع نهضت مشروطیت گیلان دانست و افزود: هیچ کس به اندازه «میرزا حسین خان کسمایی» در راه تحقق اهداف و آرمان‌های نهضت مشروطه، در بذل جان و مال خود همت نکرده است.

این پژوهشگر، به نقش بی بدیل «میرزا حسین خان» در نهضت جنگل نیز اشاره و تصریح کرد: از مطالعه دقیق اشعار گیلکی «میرزا حسین‌خان کسمائی» می‌توان دریافت که او با اهداف و آرمان‌های نهضت جنگل موافق بود و شخص «میرزا کوچک» را به عنوان رهبر این جنبش اجتماعی مورد حمایت قرار می‌داد.

فلاحی افزود: با این حال وی با مشاهده‌ عدم نقش مؤثر «میرزا» در نهضت و در اختیار قرار گرفتن امور به دست کسانی چون «احمد کسمائی» به صورت اخص و «مشهدی علیشاه چومثقالی» به طور اعم -که افرادی کم مایه و قدرت طلب بودند- از همراهی با نهضت کنار کشید و درسن ۵۴ سالگی یک سال پیش از پایان نهضت، در گذشت.

این پژوهشگر به برخی کتاب های «میرزا حسین خان کسمایی» اشاره و تاکید کرد: این آثار نشان دهنده شخصیت چند وجهی« میرزا حسین»، بوده، انسانی که در عرصه‌های سیاسی، نظامی، مطبوعاتی، علمی و فرهنگی، از چهره‌های درخشان و تاریخ  معاصر گیلان است.

سرایش نخستین شعر آزاد توسط «میرزاحسین‌خان کسمایی»

یکی از شاعران گیلک سرا که از دیگر ارائه دهندگان مقاله در این همایش بود، اشعار «میرزا حسین خان کسمایی» را بدعت گذاری در سرایش نخستین شعر آزاد کشور توصیف و تاکید کرد: نخستین شعر آزادِ (غیر کلاسیکِ) چاپ شده در ایران سروده «میرزا حسین خان کسمایی» به سال ۱۲۸۷ شمسی است.

«محسن آریاپاد» با قرائت اشعار میرزا حسین خان کسمایی یادآور شد: حضور دو سال و نیمه میرزا حسین در فرانسه و تعلیم نقاشی در موزه لوور پاریس، همزمان با پدیده «باروک» (ساختار شکنی و تحول هنری در اروپا) بود و همین امر موجب شد میرزا حسین خان دیدگاه باروکی پیدا کرده و بعد از به توپ بستن مجلس با دید نواندیشانه، شعر «ویریزید» را برای تهییج مردم علیه استبداد به گیلکی بسراید.

وی تاکید کرد: ساختار و چینش واژگان در این شعر به گونه‌ای است که در آن، مولفه‌های مربوط به چهارچوب و مضمون و معنا و فرم و نوآوری و سایر پارامترهای گریز از حیطه‌ کلاسیک و ورود به (شعر آزاد) یا (شعر مدرن)، به خوبی نمایان بوده و می تواند نخستین شعر آزاد، یا (شعر نویی) باشد که در ایران سروده شده است.

نامداران کسما در کمیتۀ اتّحاد اسلام و نهضت جنگل

در ادامه این همایش یکی دیگر از پژوهشگران حوزه نهضت جنگل ضمن معرفی و تشریح خدمات مبارزاتی ۱۲ تن از کسمایی های نامدار، به بررسی نقش و جایگاه مبارزان کسمایی در نهضت جنگل به عنوان اعضای کمیته اتّحاد اسلام و فرمانده نظامی جنگلی ها پرداخت.

«هومن یوسفدهی» با اشاره به حضور ۱۰۰ نفر از کسماییان در جنبش جنگل، افزود: خود «کسما» به عنوان مهمترین مرکز نظامی و مالی جنگلی ها و محل استقرار کمیتۀ اتّحاد اسلام، جایگاه خود را تا اسفند ۱۲۹۷ حفظ کرد ولی پس از تصرف کسما و  دستگیر شدن «حاج احمد»،  این شهر اهمیّت خود را از دست داد و پس از پایان نهضت نیز عملاً نابود شد.

این مورخ، ضمن تشریح زندگی و فعالیت های مبارزاتی کسماییان، از «احمد کسمایی» و برادرش «ابراهیم بزاز کسمایی»، «غلامحسین نویدی» و «میرزا حسین خان » از بنیانگذاران روزنامه جنگل، «محمّداسماعیل»، «کربلایی حسین»،«میرزا مهدی»، «آقا شیخ محمود»، «یوسف خان»، «میرزا جواد» و «سید ابوالقاسم» به عنوان مهمترین نقش آفرینان کسمایی در نهضت جنگل نام برد.

نگاهی به کتاب «یادداشت های احمد کسمایی از نهضت جنگل»

«قربان فاخته» از دیگر پژوهشگران حاضر در این همایش، با استناد به کتاب «یاداشت های احمد کسمایی»، این شخصیت بانفوذ نهضت را مورد تحلیل قرار داد و گفت: برخی خاطرات این کتاب مستند نبوده و تعارض برخی از گزارش ها با سایر منابع، نشان از بزرگ نمایی «احمد کسمایی» از نقش خود در نهضت جنگل است.

وی تاکید کرد: با این وجود، کتاب در مورد نقش «کسما» در نهضت مشروطه و توانمندی اقتصادی این ناحیه و معرفی تعداد زیادی از کسمایی ها که در نهضت جنگل حضور داشته اند؛ قابل توجه است.

فاخته خاطرنشان کرد: اسناد و مدارک تاریخی گواهی می دهند که «کسمایی» در اواخر سال ۱۲۹۷ خورشیدی با بحرانی شدن اوضاع جنگلی ها با دولت وثوق الدوله جهت گرفتن تأمین برای خود، خویشان و کسانش وارد گفتگو شده بود و سرانجام با دریافت امان نامه تسلیم شد. این عمل بر اساس تمایل شخصی کسمایی بود نه نظر و رأی جمعی شورای جنگل اما، کسمایی در سرتاسر خاطراتش هیچ اشاره ای به مسأله روابط پنهانی اش با دولت «وثوق الدوله» و گرفتن امان نامه از دولت نمی کند.

نقش آلیان در نهضت جنگل

در ادامه «فریدون واحدی پور دهرائی» نیز به نقش مردم آلیان در نهضت جنگل پرداخت و اظهار کرد: نقطه اتصال «کسما» و «آلیان»، «گوراب زرمیخ» بود و هر قدر جنبش جنگل ادامه می یافت، بیش تر به منطقه «آلیان» تکیه می کرد.

وی با استناد بر روایات شفاهی بازماندگان آلیان در جنبش جنگل تصریح کرد: هر چند منابع مرجعی مثل کتاب «فخرایی» و «محمد علی گیلک»، بر پایه روایات شفاهی نوشته شده ، اما خدمات«آلیان» در نهضت جنگل در این کتاب ها پر رنگ نیست.

این محقق، ثبت روایات محلی ایل آلیان را ضروری خواند و تاکید کرد: از چریک های نهضت و یا نسل همزمان با نهضت کسی در قید حیات نیست و نسل دوم نیز کهنسال شده اند.

واحدی پور دلایل میرزاکوچک را برای همکاری با آلیان تشریح و تاکید کرد: شرایط جغرافیایی منطقه و پیوست آن با مناطق کوهستانی بخش غربیش تا ماسوله و قلعه رودخان، با دارا بودن جنگل های انبوه، گذرگاه های سخت و دشوار، صخره ها و غارهای فراوان، مخفی گاه های قابل اطمینانی برای چریک های جنگل بود.

کسما در ادبیات معاصر

در انتهای این همایش محقق و پژوهشگر گیلانی با اشاره به نقش و تاثیر اهالی کسما در نهضت جنگل گفت: نقش کسما و کسمائیان در ادبیات معاصر غیرقابل انکار است.

«هوشنگ عباسی» با بیان اینکه کسما در واپسین سال‌های سده‌ اخیر، در ادبیات سیاسی معاصر، نامی آشنا و درخور توجه است گفت: دلیل این شهرت، رونق اقتصادی و رشد نیروهای مولد در این آبادی بزرگ بوده است.

وی تصریح کرد: تأسیس چاپخانه کسما، روزنامه جنگل، مدرسه کسما و کمیته‌های جنگ، فرهنگ، مالی و…، نام کسما را در ایران همه‌گیر کرد.

این محقق با اشاره به نام بردن از چهره‌های شاخص سیاست و فرهنگ که از کسما قد برافراشته اند؛ پرداخت و گفت: بانو «شمس کسمایی» از پیشگامان شعر نو در ایران، «میرزا حسین کسمایی» شاعر و روزنامه‌نگار برجسته، «علی اکبر کسمایی» روزنامه‌نگار و مترجم و همچنین از شاعران و نویسندگان برجسته کسما می‌توان از «کامبیز صدیقی کسمایی»، «سعید صدیق کسمایی» و« جعفر کسمایی» نام برد.