رصد می‌شوید مراقب باشید!

رصد می‌شوید مراقب باشید!

یکی از ویژگی‌های متمایز رسانه‌های جدید در مقایسه با رسانه‌های قبل از خود، ارتقای مخاطب یا‌ گیرنده پیام ـ در برداشتی سنتی ـ به جایگاه تولید‌کننده محتوا یا پیام است. به عبارت دیگر، در رسانه‌های جدیدی همچون شبکه‌های اجتماعی مجازی، فرد یا کاربر هم امکان دریافت پیام و هم تولید آن را دارد.

در اینجا مخاطب منفعل رسانه‌های سنتی، به کاربری فعال تبدیل می‌شود. به همین دلیل است که برخی رسانه‌های جدید را «رسانه من» (my media) می‌نامند. این عنوان بر تبدیل رسانه‌های جمعی یا توده ای (Mass) بر رسانه‌ای فردی دلالت دارد. همه اپلیکیشن‌ها در دستگاه کوچکی به نام تلفن هوشمند جمع شده‌اند و این فرصت را به فرد می‌دهند تا پیام را تولید و از طریق اینترنت برای دیگران ارسال کند. نتیجه آن شده است که هر فرد این فرصت را یافته است تا نظرات خود را منعکس کند. بنابراین در دهه اخیر کتاب‌ها و مقالات متعددی درباره نقش آنها در تغییرات و تحولات اجتماعی و سیاسی منتشر شده است. در واقع، برخی از پیش فرض‌ها آن است که امروزه حتی در مقایسه با تلویزیون به عنوان مهم‌ترین رسانه اثرگذار قرن بیستم، رسانه‌های جدید واجد نقشی اثرگذارتر در تغییرات شده‌اند. در کشور ما شبکه‌های اجتماعی به عنوان یکی از مصداق‌های رسانه‌های جدید در دهه اخیر رشد چشمگیری داشته‌اند و آمارها نشان می‌دهند که از نظر تعداد کاربر، ایرانیان در برخی از رسانه‌های اجتماعی جزو پنج کشور اول جهان هستند. بررسی مطالب این شبکه‌ها در سال‌های اولیه گسترش آنها، نشان می‌دهد که تمرکز کاربران عمدتا بر عرصه سیاست بوده است. با پیروزی دولت حسن روحانی، به نظر می‌رسد که از حجم مطالب سیاسی شبکه‌های اجتماعی کاسته شده و توجه کاربران به سوی مسائل اجتماعی و حوزه اقتصاد جلب شده است. درباره حوزه اقتصاد، هر فرد فرصت آن را یافته است که کوچک‌ترین نارضایتی خود را از یک محصول مستند کرده و از طریق این شبکه‌ها منتشر کند. نکته حائز اهمیت آن است که اطلاعات وسیعی در شبکه‌های اجتماعی مبادله می‌شود. بنابراین اطلاعات کاربران درباره محصولات و کالاها رشد قابل توجهی داشته و امکان مقایسه بین محصولات بیشتر شده است. طبق نظریه‌های روانشناسی اجتماعی، وقتی امکان مقایسه بیشتر شود وسعت احساس محرومیت نسبی هم بیشتر می‌شود. واکنش اخیر وزیر محترم صنعت، معدن و تجارت و اخبار پس از آن به کمپینی که در شبکه‌های اجتماعی برای نخریدن خودروی داخلی ایجاد شده است دلالت به هیچ چیزی نداشته باشد حداقل بیانگر اثر‌گذاری شبکه‌های اجتماعی در مسائل اقتصادی است. زمانی متخصصان وسایل ارتباط جمعی برای بیان نقش رسانه‌ها در تحولات از اصطلاح عامل سی‌ان‌ان (CNN Effect) استفاده می‌کردند. منظور آن بود که برای هر تحرکی که در عالم سیاست انجام می‌شود باید پرونده جداگانه‌ای برای نقش اخبار سی‌ان‌ان در آن باز کرد. بر این اساس، باید به بسیاری از تصمیم‌گیران گفت که امروزه به ناچار باید نقش «ٰعامل شبکه‌های اجتماعی» را در محاسبات خود لحاظ کنند. نگارنده این سطور معتقد است که امروزه نه تنها دولت و بخش‌های مختلف وابسته به آن، حتی بخش خصوصی و حتی یک رستوران کوچک هم باید متوجه کیفیت خدمات خود باشد چرا که قاعده بازی متفاوت شده است. تمام رفتارها در عرصه اقتصاد نیز توسط مصرف‌کنندگانی که از جمله کاربر شبکه‌های اجتماعی‌اند رصد می‌شود. مراقب باشید!

 فردین علیخواه – جامعه شناس/ آرمان