معرفی اجمالی کتاب تاریخ گیلان اثر عبدالفتاح فومنی در گفتگو با دکتر فریدون شایسته

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا، اواخر سده دهم هجری، دوران امپراطوری صفویه در دارالاماره فومن متولد و عبدالفتاح نامیده شد و در بزرگسالی از کارگزاران حکومت صفویه بود. او بعدها با نگارش کتاب «تاریخ گیلان» تبدیل به یکی از چهره‌های ماندگار این خطه از گیلان شد.

 علی علیزاده ازبری | متن پیش رو مصاحبه ای است پیرامون شخصیت،اثر و همایش علمی عبدالفتاح فومنی با دکتر فریدون شایسته تاریخ نگارگیلانی که دبیری علمی همایش ملا عبدالفتاح فومنی را بر عهده داشته و در جهت معرفی و نکوداشت عبدالفتاح و اثر ماندگار وی بسیار کوشش کرده است.

جناب دکتر شایسته، چگونه و چه وقت با نام عبدالفتاح فومنی و اثر او تاریخ گیلان آشنا شدید؟

اولین بار سال ۱۳۶۴ در کتاب «تاریخ ایران بعد از اسلام» نوشته دکتر زرین کوب با اسم عبدالفتاح و کتاب او «تاریخ گیلان» آشنا شدم و چند وقت بعد از یک دستفروشی در حدفاصل میدان فردوسی تا انقلاب تهران آن را خریداری کردم. دکتر زرین کوب از آن کتاب بسیار تعریف کرده و بعنوان یک اثر قابل اعتناء یاد کرده است.بنده هم برای پایان نامه دوره کارشناسی ارشد خودم جنبش های سیاسی را کار کردم که مرجع اصلی من این کتاب بود.

از چگونگی پدید آمدن کتاب «تاریخ گیلان» و نیز رسیدن آن به دست ما بگوئید.

باید از مرحوم نعمت الله فروزش کسمایی که در رزومه خود شهرداری سابق فومن و همچنین ناظم دبیرستان ماندگار شاهپور رشت را دارد ممنون باشیم که این کتاب ارزشمند «تاریخ گیلان» نوشته عبدالفتاح فومنی را در سنپترزبورگ  روسیه می بیند و آن را با خود به ایران می آورد. که مورد توجه و استقبال تاریخ نگاران و پژوهشگران قرار گرفته و تاکنون از این اثر برجسته تاریخ محلی،چهار تصحیح،صورت‌گرفته است و به صورت کتاب در اختیار ما قرار داردکه آن چهار اثر به ترتیب عبارتند از:

۱- نعمت‌الله فروزش کسمائی، انتشارات سالنامه دبیرستان شاپور رشت، ۱۳۱۵-۱۳۱۴ خورشیدی.

۲-دکتر منوچهر ستوده، بنیاد فرهنگ ایران، تهران، ۱۳۴۹ خورشیدی.

۳-عطاءالله تدین، انتشارات  کتابفروشی فروغی، تهران، ۱۳۵۳ خورشیدی.

۴- افشین پرتو، انتشارات فرهنگ ایلیا، رشت، ۱۳۹۰ خورشیدی.

ویژگی های قابل اعتناء و استناد این کتاب را در چه چیزهایی می دانید؟

از آنجائی که ما در گیلان به نسبت استانهای دیگر دچار فقر تاریخ نگاری هستیم؛ «تاریخ گیلان» عبدالفتاح، به یک منبع محلی مهم و ماخذ ارزنده و معتبر محسوب شده و در واقع برجسته‌ترین کتاب تاریخ‌نگاری درحوزه تاریخ محلی گیلان در دوره ی حکومت صفویه است.

عبدالفتاح،وقایع مهم گیلان ازسال۹۴۲ قمری،یعنی دوره سلطنت شاه طهماسب یکم، تا ۱۰۳۸ قمری، آغاز سال سلطنت شاه‌صفی،نوه شاه‌عباس یکم را به‌خوبی انعکاس داده‌است. او در این اثر فاخر مبارزات مردم گیلان و علل بوجود آمدن آنها را در دوره صفویه نوشته و زمینه بروز جنبش ها را نیز مالیات ستانی زیاد امرای صفویه می داند. با توجه به اینکه خود از ماموران و مالیات ستانندگان دربار صفوی بوده اما جانب انصاف را رعایت و علت قیام را همین مورد اعلام کرده است که از این رو می توان او را یک مورخ مستقل، آزاده ،با شرف و مستقل دانست. یا مثال دیگر ماجرای ابریشم که کالای استراتژیک تولید گیلان بود و غارت آن توسط صفویان را بدون واهمه در کتاب ذکر می کند.

وی حوادث مهمی چون، بزرگترین قیام روستایی ایران، قیام عادلشاه یا غریب گیلانی که به سبب ظلم وزیران صفویه در گیلان در سال مرگ شاه عباس رخ داد را آورده و حتی قیام وی را مشروع دانسته است.

در واقع اگر عبدالفتاح در مورد عادلشاه یا غریب شاه نمی نوشت ما نمی توانستیم در سایر آثار بیش از یک خط، اطلاعات در خوری در باره این قیام داشته باشیم. همچنین ماجرای شیرزاد ماکلوانی و دیگر تحرکاتی که در منابع دیگر کمتر از آنها سخن گفته شده است.

جناب دکتر شایسته ،بفرمائید همایش علمی عبدالفتاح فومنی چگونه شکل گرفت؟

همانطور که عرض کردم به سبب فقر تاریخ نگاری گیلان بنده به فکر همایش ملی بزرگداشت ملا عبدالفتاح فومنی افتادم که با استقبال و مساعدت مدیر کل وقت ارشاد گیلان، یوسف نیک انجام رئیس و علی نظری معاون وقت ارشاد فومن موفق شدیم نخستین همایش علمی پژوهشی عبدالفتاح فومنی را در تاریخ ۲۶خرداد ۱۴۰۱ در فومن برگزار کنیم.

با فراخوان و اجرای آن همایش بیش از ۵۰ مقاله از استانهای مختلف به دبیرخانه در فومن واصل شد و هفت داور از اعضای علمی دانشگاههای مختلف کشور مسئولیت داوری مقالات را بر عهده گرفته و هشت مقاله نیز در روز همایش قرائت شد که به آنها هدایایی نیز تعلق گرفت.

در مورد رونمایی از کتاب مجموعه مقالات و ویژگی های آن بیشتر توضیح دهید.

پس از همایش، مجموعه مقالات دریافت شده ملاعبدالفتاح فومنی برای  چاپ  تنظیم شدند که با مساعدت اداره کل ارشاد گیلان و توسط انتشارات بلور چاپ شده است تا  به صورت یک مجموعه ارزشمند در اختیار پژوهشگران قرار گیرد.

مقالات کتاب دو قسمت است. مقالاتی که برای همایش دریافت شده بودند در بخش اول کتاب آمده اند و در بخش دوم مقالاتی که قبلا  نوشته و یا در نشریات چاپ شده بودند آورده شده اند. کتاب در ۳۶۰ صفحه حاوی مطالب و مقالات علمی دقیق و موشکافانه مهمی در مورد شخصیت عبدالفتاح، سبک و شیوه تاریخ نگاری وی و همچنین وضعیت گیلان دوره صفویه است.

در مورد همایش، رونمایی و نیز شخصیت عبدالفتاح اگر مطلب دیگری لازم می دانید گفته بشود بفرمایید.

امیدواریم که این کتاب و همچنین آئین رونمایی از آن که روز پنجشنبه ۲۶ آبان ۱۴۰۳ در سالن شهیدان خدمتگذار اداره ارشاد اسلامی فومن برگزار می گردد مورد توجه علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ قومی و محلی بویژ در شهرستان فومن و شفت قرار بگیرد. باشدکه از این پس مفاخرو نخبگان علمی فرهنگی ما را بیشتر بشناسیم و معرفی بکنیم.

گرچه ما تاریخ تولد، مرگ و محل دفن ملا عبدالفتاح فومنی را نمی دانیم اما وقتی مردی ۵۰۰ سال پیش توانسته با همت بلند خود کتابی بنویسد که قسمتی از تاریخ دوره صفویه را به ما انتقال بدهد بر ما لازم است او را گرامی بداریم و به مردم معرفی بکنیم و ما توانستیم بعد از ۵۰۰ سال او این مهم را به انجام برسانیم.

همچنین از مسئولان محلی شهرستان فومن تقاضا دارم که همزمان با رونمایی از کتاب مجموعه مقالات، خیابانی را با نام او در این شهر نامگذاری کنند بلکه موجب این بشود که ما با شناسایی داشته های خود کمتر تحت تاثیر فرهنگ بیگانه قرار گرفته و سینه چاک داشته های خود باشیم.