انواع نقش و نگار ها در هنر خاتم کاری صنایع دستی و نحوه ساخت آن
خاتم کاری از جمله بهترین و باکیفیت‌ترین و همچنین محبوب‌ترین صنایع دستی کشور ایران به حساب می‌آید که مانند سبد حصیری، ظزوف سنتی و … طرفداران زیادی در سراسر جهان و در سطح بین‌الملل دارد.
صنایع دستی ایران از فطرت سنت‌های قدیمی و اصیل این کشور سرچشمه می‌گیرند. از زمان‌های گذشته مردم انواع شهرها صنایع دستی مختلفی برای امرار معاش یا هدیه دادن به عزیزان خود درست می‌کردند. یکی از این محصولات صنایع دستی هنر خاتم کاری است که در سراسر جهان شهره و محبوبیت خوبی دارد و زبانزد خاص و عام است.
خاتم کاری چیست و چه نقش‌هایی دارد؟
هنر خاتم کاری یکی از هنرهای قدیمی و اصیل کشور ایران است که در طرح‌ها و رنگ‌های مختلفی با انواع نقش و نگارها در دسترس متقاضیان محترم قرار می‌گیرد. به طور کلی طرح خاتم کاری‌ها از چند ضلعی‌های منظمی تشکیل شده که با موادی همانند چوب‌های رنگی یا سایر مواد اولیه تهیه می‌شود.
این چند ضعلی‌ها به طور معمول ۵، ۶، ۷، هشت یا ۱۰ ضعلی هستند که حتی از مفتول برنج یا انواع استخوان نیز به وجود می‌آیند. در زمان‌های قدیم خاتم کاران با استخوان بر روی چوب نقش و نگار می‌کشیدند. به طور کلی هنر ایجاد نقش و نگار بر روی اشیا را خاتم کاری می‌گویند.
در نظر داشته باشید در بیشتر موارد طرح‌ها، نقش و نگارهای محصولات خاتم کاری شده به شکل اشکال هندسی و بسیار منظم است. در واقع فرد خاتم کار با رسم چندین اشکال هندسی منظم در کنار یکدیگر نقش و نگار خاصی را بر روی شی مورد نظر ایجاد می‌کند که باعث شگفتی می‌شود و به مهارت زیادی نیاز دارد.
کاربردهای خاتم کاری
اگر به خاتم کاری علاقه دارید و به فکر خرید یکی از محصولات این صنایع دستی هستید، بهتر است قبل از قطعی کردن خرید خود از کیفیت صنایع دستی منتخبتان مطمئن شوید. همان‌طور که گفتیم این صنایع دستی و هنری از انواع چوب، استخوان، و فلز تشکیل می‌شوند و طرفداران زیادی دارند.
فراموش نکنید هر چه اشکال هندسی حاضر بر روی شی مورد نظر ظریف‌تر کشیده شود و ریزتر به چشم آید، می‌توان گفت خاتم آن از کیفیت مرغوب‌تری برخوردار است. خاتم کاری نه تنها جزء صنایع دستی به حساب می‌آید بلکه در معماری ساختمان‌های قدیمی نیز می‌توانید نقش و نگار این هنر اصیل ایرانی را مشاهده کنید. در ادامه برخی از کاربردهای خاتم کاری را نام می‌بریم:
- جعبه جواهر خاتم کاری
- صندوق‌های مرقدهای امام‌زاده‌ها و بقعه برخی از امامان
- قاب‌های آینه
- ضریح برخی از امام‌زاده‌ها
- درهای ورودی قدیمی همانند درب تالار آینه کاخ گلستان
- منبرهای چوبی برخی از مساجد
علاوه بر کاربردهای ذکرشده در بالا، بدون‌شک خاتم کاری در سایر وسایل و موقعیت‌ها نیز کاربرد دارد زیرا این هنر دستی و قدیمی از دوران قبل از صفویه در کشور ایران وجود داشت و توانست بعد از مدت زمانی کوتاه به اوج خود برسد. ناگفته نماند برخی از محصولات و صنایع دستی خاتم کاری را در موزه‌های بزرگ ایران و حتی جهان نگه‌داری می‌کنند.
مراحل ساخت خاتم
در دوران‌های قدیم و زمان‌های اولیه ظهور این هنر دستی، از چوب‌های سیاه و سفید برای این کار استفاده می‌کردند اما کم کم تحولات عظیمی در این عرصه ایجاد شد. بنابراین رنگ چوب‌ها نیز با تنوع همراه بود به طوری که هر یک از رنگ‌های زیر را می‌توان در صنایع خاتم کاری پیدا کرد:
- قرمز
- سبز
- آبی
- زرد
در ضمن برای ساخت این صنایع دستی می‌توان از فلز برنج نیز استفاده کرد. بعد از انتخاب مواد اولیه و فراهم نمودن وسایل لازم به سراغ شروع مراحل خاتم سازی بروید. با کشیدن اشکال مختلف هندسی می‌توان یک نقش و نگار خاص را بر روی یک شی یا دیوار مورد نظر رسم کرد. خاتم سازی دارای مراحل زیر است:
- طراحی خاتم
- فراهم کردن مواد و مصالح لازم
- اندازه‌گیری و برش مواد و مصالح اولیه
- گل درست کردن
- ترکیب گل
- ساختن قامه
- برش قامه
- فراهم کردن لایه نهایی خاتم
- ایجاد طراحی زیرسازی
- برنامه‌ریزی برای چسباندن لایه‌های خاتم بر روی سطوح زیری
- جلا کاری شی خاتم کاری شده
نحوه ساخت خاتم
برای خاتم کاری استخوان یا چوب شرایط به یک صورت است و در ابتدای امر این مصنوعات را به صورت مثلثی برش می‌دهند و به شکلی کنار یک دیگر می‌گذارند که یک شکل هندسی منظم ایجاد شود. در ادامه این برش‌ها را با چسب بر روی ورقه‌های مصنوعات مورد نظر چوب، استخوان یا فلز منتخب می‌چسبانند.
در ادامه بعد از اینکه این طراحی و نقش و نگارها به خوبی چسبیدند از آنها برای تزیین سایر اشیا استفاده می‌کنند. برای براق شدن خاتم و حفاظت از آن در برابر رطوبت، سرما و گرما در نهایت آن را روغن‌کاری می‌کنند.
به عبارت دیگر روغن‌کاری یکی از مراحل مهم و اساسی خاتم کاری است. در حال حاضر از پلی استر برای جلا و روغن‌کاری خاتم استفاده می‌کنند.
در ضمن بهتر است برای تولید خام انواع چوب‌ها و سایر مصنوعات مورد نظر خود را تهیه و آماده کنید و سپس آنها را با ابزار تخصصی برش دهید تا مثلث‌های ریز و هم‌اندازه داشته باشید. با سوهان‌کشی ابعاد این مثلث‌ها با یکدیگر یکسان می‌شود و به شکل دلخواه شما خواهد بود.
مواد قابل استفاده در خاتم کاری
پیش از این نیز گفتیم خاتم کاری با مصنوعات خاصی همانند چوب و استخوان تهیه و آماده می‌شود. یکی از شهرهایی که در این حوزه هنری نقش پررنگی دارد، شهر ارومیه است. با فروش صنایع دستی ارومیه بسیاری از افراد با این هنر دستی و جالب آشنا شدند و برای شناسایی بیشتر آن اقدام کردند. در ادامه قصد داریم راهنمایی‌هایی در مورد انتخاب مصنوعات قابل استفاده در این صنایع دستی را برای شما شرح دهیم:
- انواع چوب: شاه چوب،عناب، بتم، نارنج، آزاد،فوفل، افرا، آبنوس، بقم، گردو، شمشاد، کیکم و تبریزی
- انواع استخوان: شتر (ساق پا یا دست) ، عاج مصنوعی، اسب، استخوان مصنوعی، عاج طبیعی فیل و گاو
- انواع فلزات: نقره، فلزات رنگی، آلومینیوم، مفتول‌های طلایی، مس و مفتول‌های نقره‌ای
علاوه بر مواد قابل استفاده در بخش‌های بالا، از رنگ سبز نیز بیشتر از سایر رنگ‌ها در صنایع دستی خاتم کاری استفاده می‌شود. این رنگ به طور معمول از براده سرکه و مس تولید و عرضه می‌شود. البته از رنگ سبز رنگرزی نیز می‌توان برای رنگ کردن خاتم استفاده کرد.
خاتم کاری یکی از بهترین صنایع دستی ایران
اکنون که با خاتم کاری، مواد اولیه و مراحل ساخت آن آشنا شدید، بدون‌شک به سختی تولید این هنر اصیل ایرانی پی می‌برید و علاقه بیشتر به این نوع صنایع دستی پیدا می‌کنید. البته خاتم کاری در انواع طرح‌ها و رنگ‌ها در بازار قابل عرضه است و برای این هنر اصیل لازم نیست هزینه زیادی پرداخت کنید.
به هر حال خاتم کاری نیز از جمله بهترین و باکیفیت‌ترین و همچنین محبوب‌ترین صنایع دستی کشور ایران به حساب می‌آید که مانند سبد حصیری، ظزوف سنتی و … طرفداران زیادی در سراسر جهان و در سطح بین‌الملل دارد. این هنر باستانی و قدیمی را دست کم نگیرید و اطلاعات بیشتری در این مورد کسب کنید.
دیدگاه