توصیه‌های اولیه برای پیشگیری و کاهش آلودگی محصول بادام‌زمینی به افلاتوکسین

مهندس سید عبداله میرحسینی مقدم، محقق بازنشسته تحقیقات کشاورزی گیلان د یادداشتی نوشت:

افلاتوکسین چیست؟

افلاتوکسین یا زهرابه قارچ‌های A. parasiticus , Aspergillus flavus مجموعه ایست از ۱۳ توکسین (افلاتوکسین های اصلی و متابولیت آن‌ها) که به عنوان متابولیت ثانوی بوسیله قارچ های مذبور تولید می گردد. علاوه بر ساختار مولکولی و مواد متشکله محصولات به ویژه از نظر پروتئین، کربوهیدراتها، چربی، دما و رطوبت نقش اساسی در تولید توکسین ایفا می نمایند. بطوریکه در دمای ۱۸ تا ۳۵ درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی بیشتر از ۸۰ درصد تولید توکسین به سهولت انجام می گیرد. البته دمای مطلوب تولید این نوع افلاتوکسین ها، ۲۵ درجه سانتیگراد است. غلات، دانه های آجیلی، خشکبار و علوفه به دلیل ساختمان مولکولی مطلوب، میزبان مناسبی جهت رشد قارچ و تولید توکسین می باشند. از نظر مقدار تولید و درجه سمیت به ترتیب افلاتوکسین G_۲ , G_۱ , B_۲, B_۱ دارای اهمیت بیشتری بوده و بیوسنتز هر یک از آنها به شرایط قارچ مولد بویژه دما و رطوبت نسبی محیط بستگی دارد.

نتایج حاصل از بررسی امکان آلودگی بادام زمینی استان گیلان به افلاتوکسین G_۲ , G_۱ , B_۲, B_۱ بعد از برداشت، گویای آلودگی بسیار بالای محصول بادام زمینی استان به افلاتوکسین می باشد. خطر مسمومیت از افلاتوکسین به حدی است که کشورهای شرقی مقدار بیشتر از ۱۵ قسمت از این زهرابه را به یک بلیون (ppb 15) قسمت مواد غذایی برای تغذیه مجاز نمی دانند.

با توجه به خطرات جدی و مستعد میکوتوکسین ها (زهرابه ها)، بویژه افلاتوکسین برای انسان و حیوان که مهم ترین آن ایجاد غده های سرطانی درکبد و سایر اندام ها است. تلاش و تعهمیدات ویژه ای بایستی جهت جلوگیری از رشد قارچ و تولید افلاتوکسین در این محصول مهم که در ایران بیشتر مصرف آجیلی دارد، صورت گیرد.در صورت تولید توکسین در محصول، تجزیه شیمیایی، حرارتی و یا هر گونه روش دیگر برای توکسین زدایی آن مشکل و غیرممکن است. بطوریکه دمای تجزیه افلاتوکسین ۲۴۵ تا ۲۶۵ درجه سانتی گراد بوده و واضح است که دمای برشته کردن بادام زمینی بسیار پایین تر از این درجات می باشد.

پیشگیری:

چون آلودگی بادام زمینی در دو مرحله قبل و بعد از برداشت (پس از عمل آوری) به وقوع می پیوندد، احتمال آلودگی بادام زمینی در دو مرحله قبل و بعد برداشت (در مزرعه) به مراتب بیشتر از مراحل پس از برداشت است. به همین دلیل، رعایت نکات زیر ضروری به نظر می رسد:

۱- با آفات خاکزی(آگروتیس، هلیوتیس و…) به عنوان مولد آسیب در غلاف، بایستی به موقع مبارزه شود.

۲- در صورت امکان انجام آبیاری کافی به منظور جلوگیری از ایجاد تنش خشکی در دوره بحرانی صورت پذیرد.

۳- در موقع برداشت دستی با بیل سعی شود به غلاف های بادام آسیبی وارد نشود.

۴- پس از برداشت محصول، بایستی سریعاً با دستگاه خشک کن مجاز، خشک شوند.

۵- بادام های ریز، چروکیده و غیرخوراکی جمع آوری و امحاء گردند(به عنوان منابع آلودگی ثانوی).

۶- انبار باید کاملا خشک و از نقطه نظر رطوبت قابل تهویه و کف آنها حتماً سیمانی یا موزائیک شده باشند، تا مانع

نفوذ رطوبت گشته ودر صورت لزوم بتوان بسادگی انبار را تمیز و ضدعفونی نمود. تاکید می شود از انبار نمودن نمونه های مرطوب(غلاف ها همراه با خاک) در انبار جداً خودداری گردد.

۷- بسته بندی بادام ها در شرایط عاری از آلودگی و تحت شرایطی که اسپورهای قارچ امکان رشد و فعالیت ندارند، صورت گیرد.

۸- با توجه به شرایط اقلیمی منطقه به ویژه از نظر رطوبت، دما و همچنین شرایط نامساعد فرآوری، از نگهداری بادام در کیسه های پلاستیکی که امکان رشد قارچ و تولید افلاتوکسین را زیاد می نماید، خودداری شود.

۹- مصرف ۸۰ تا ۱۶۰ گرم نمک طعام برای هر کیلو بادام زمینی در مرحله فرآوری، سبب کاهش قابل توجه تولید افلاتوکسین خواهد شد.

۱۰- در صورت امکان جایگزینی ارقام محلی با ارقام مقاوم بادام زمینی از قبیل GFA_۲ , GFA_۱ , SN55 -43 پس از انجام آزمایشات منطقه ای، توصیه می گردد.