نگاهی به مقوله شهروند الکترونیک

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا، محمد آرتامهر در یادداشتی نوشت:

پیش از این در یادداشتی از لازمه‌های الکترونیک شدن خدمات شهرها یا به عبارتی ایده «شهر الکترونیک»، اهمیت آن و اثرات مثبت فراوان تحقق این ایده با شما سخن گفتم. اما شهر الکترونیک تحقق نمی‌یابد مگر با مجهز شدن شهروندان شهر به مهارت‌هایی که برای زندگی در شهر الکترونیک به آن نیاز دارند، به عبارت دیگر شهرالکترونیک و شهروند الکترونیک لازم و ملزوم یکدیگرند.
در روزگار ما پیشرفت‌های شتابان صنعتی و فناورانه افق‌های نوینی را در زندگی انسان گشوده و همزمان فرصت‌ها و چالش‌های بسیاری را پدید آورده است. اثرگذاری این روند آشکار و آگاهی از مهم‌ترین بایسته‌ها، چالش‌ها، راهکارهای مهار این چالش‌ها و نیز پیامدهای به‌دست آمده از این راه یکی از بنیادی‌ترین جلوه‌های زیست انسانی در ابتدای راه هزاره سوم است.
بدین‌ترتیب فناوری‌های الکترونیک، امروزه بخشی گریزناپذیر از زندگی انسان شده و این فناوری‌ها با اثرگذاری عمیق و حتی ایجاد دگردیسی‌های آشکار در زندگی بشر به رخداد پیامدهای سازنده و نیز صرفه‌جویی در هزینه و زمان منتج شده‌اند و حتی اندیشمندان حوزه ارتباطات و علوم انسانی را با تحولات جدیدی مواجه کرده و از همین‌رو مفهوم «شهروند الکترونیک» طی دهه‌های اخیر برای آگاهی از میزان مجموعه اثرگذاری‌های متقابل میان شهروندان و فناوری‌های الکترونیک در مقالات علمی به‌کار برده شد.
مطرح شدن این مفهوم تازه سوالات متفاوتی را روی میز پژوهشگران حوزه‌های مرتبز قرار داد که یکی از مهمترین آن‌ها این بود که: مفهوم بنیادین حقوق شهروندی چگونه در پیوند با اندیشه شهروند الکترونیک متبلور می‌شود؟ آیا فناوری‌های الکترونیک به نوبه خود می‌تواند حقوق شهروندی افراد را تقویت کند؟ و یا اینکه در مقابل آن را با چالش‌های گوناگونی مواجه سازد؟
بنابراین شهروند الکترونیک باید در اولین اقدام مهمترین ضروریات زیست الکترونیک را فراگرفته و از طریق آموزش‌های مرتبط بکوشد تا خود را از مزایای گوناگون و بی‌شمار برخاسته از استفاده از فناوری‌های الکترونیک در زندگی روزمره بهره‌مند سازد.
البته این اثرگذاری فناوری بر زندگی بشر در حوزه‌های مختلف، جلوه‌های گوناگونی داشته اما یکی از بارزترین عرصه‌های تبلور این فناوری‌ها فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی است. اثرات مثبت، فراوان و کاربردی شبکه‌های اجتماعی در از میان برداشتن فواصل جغرافیایی و ایجاد نزدیکی میان انسان‌ها آن اندازه زیاد است که حتی نیاز به ذکر آن‌ها نیست. اما آسان‌سازی ارتباطات و کاهش فاصله‌ها تنها کاربرد فضای مجازی نیست، چه اینکه شاهد بودیم و هستیم دو نرم‌افزار اینستاگرام و تلگرام (تا پیش از فیلترینگ) چگونه علیرغم ایجاد بستر ارتباطی، به فضایی برای رونق کسب‌وکارهای نوپا، خصوصی، خانگی و انفرادی شدند.
در نتیجه می‌توان گفت اگر از این ابزارها و فناوری‌های نوین به نحو صحیح و با برنامه‌ریزی قبلی به همراه آموزش مناسب در اختیار شهروندان قرار گیرد، اثرات مثبت فراوانی خواهند داشت.
اما در کنار این موارد اجرا و تحقق ایده شهر الکترونیک می‌تواند تبعات مفید فراوانی داشته باشد، در سال گذشته شاهد این بودیم که وزارت صمت با هماهنگی میان دستگاه‌های مربوطه سامانه‌ای را برای مراجعه متقاضیان و دریافت مجوزهای کسب و کار طراحی کرد. این اقدام که البته به صورت آزمایشی در چند استان اجرا شد، تاثیر چشمگیری در کاهش روزهای انتظار برای دریافت مجوز و همچنین صرفه‌جویی قابل توجهی در وقت، زمان و انرژی شهروندان و دستگاه‌های اجرایی داشت.
با نگاهی به این تجربه که به احتمال فراوان طی سال جاری در سراسر کشور اجرایی شود، می‌توان دریافت الکترونیک شدن خدمات در شهرداری‌ها که یکی از پرمراجعه‌ترین دستگاه‌های خدمات‌رسان به شهروندان هستند؛ قادر خواهیم بود صرفه‌جویی قابل اعتنایی در هزینه و زمان داشته باشیم و حتی رفت و آمد‌های روزانه شهری را کاهش دهیم که اثرات آن در سایر ابعاد زندگی شهری از جمله کاهش ترافیک و کاهش آلودگی هوا کاملا مشهود است.
به عبارت دیگر اهمیت پدیده الکترونیک خدمات در شهرها بر کسی پوشیده نیست اما برای تحقق ایده شهر الکترونیک به شهروندانی نیاز داریم که آموزش‌های لازم را در این رابطه گذرانده باشند تا زندگی روزمره آنان دچار اختلال نشود، چراکه نیک می‌دانیم اگر زیرساخت‌های مناسب برای الکترونیک شدن خدمات فراهم نشده باشد و به شهروندان نیز آموزش مناسب ارائه نشود؛ نتیجه کار چیزی جز سردرگمی ارباب رجوع در ادارات و توان‌فرسایی کادر اداری نخواهد بود.
در نتیجه لازم است مدیریت شهری به عنوان مبنایی‌ترین نمود دموکراسی و تجلی حاکمیت نظر شهروندان بر سرنوشت خود که ارتباط روزمره و تنگاتنگی با شهروند دارد، در کنار دنبال کردن ایده شهر الکترونیک و گام برداشتن در مسیر آماده‌سازی تجهیزات و زیرساخت‌های فیزیکی آن، با در پیش گرفتن یک سیاست حساب شده و با برنامه، آموزش عمومی و گروهی به شهروندان را در دستور کار قرار دهد تا همزمان با توسعه سخت‌افزاری و اجرای این ایده، شهروندان را برای زندگی با دغدغه کمتر و راحتی بیشتر در شهر الکترونیک آماده سازد.