طرح پرورش ماهی در قفس؛ فرصت یا تهدید؟!

در سال۱۳۷۹ سازمان شیلات کشور به منظور شناخت توانمند های بالقوه توسعه پرورش ماهی در قفس در کشور با یک شرکت نروژی (تحت عنوان رفاء) قرارداد مطالعاتی منعقد تا توان تولید ماهیان در دریا را مورد بررسی قرار گیرد. در دهه ۸۰ طرح قزل آلای رنگین کمان در قفس در منطقه گمیشان استان گلستان اجراء و برخلاف نظر موافقین  نه تنها از اجرای طرح اشتغال زایی انجام نشد بلکه اثری بر توسعه اقتصادی منطقه نداشت و باعث تخریب اکوسیستم تالاب گمیشان وضرر مالی سرمایه گذار گردید واین طرح در گیلان نیز ناموفق بوده است.

سال ۱۳۹۰ در جفرود “حسنرود” به منظور پرورش آزاد ماهیان و ماهیان خاویاری دو قفس در عمق ۴۰ متری منطقه ساحلی نصب و ۳۰۰ هزار بچه ماهی آزاد به وزن تقریبی ۷۰ گرم و حدود ۱۰۰۰ بچه ماهی خاویاری به وزن تقریبی ۱۰۰ گرم رهاسازی گردید و میزان تولید نهایی این طرح ۶۰ تن در سال پیش بینی شد که این طرح نیز ناموفق بوده است.

لازم به ذکر است مشابه چنین طرحی در ابتدای دولت اصلاحات جهت صیدماهی کیلکا و تولید پودر ماهی در استان گیلان اجرا گردید که علیرغم احداث اسکله صید کیلکا در بندر کیاشهر و خرید لنچ جهت صید و احداث کارخانه های پودر ماهی اجرای طرح ناموفق و به دلیل صید ماهی کیلکا که غذای ماهیان خاویاری بوده سال به سال صید ماهیان خاویاری با کاهش مواجه شده است و طرح صید ماهیان کیلکا با همه تبلیغات گسترده و تبعات زیست محیطی موجود و هزینه های میلیاردی صورت گرفته منجر به شکست شده که باید در اجرای طرح های بدون ارزیابی اثرات زیست محیطی (پرورش ماهی درقفس) معقولانه و بر اساس ضوابط مورد بررسی قرار گیرد.

در تاریخ ۲۱/۲/۱۳۹۵ از طرف معاونت دریایی سازمان حفاظت محیط زیست نامه ای با موضوع ” گزارش ارزیابی ریسک پرورش ماهی در قفس”، خطاب به معاون توسعه ابزی پروری سازمان شیلات به شرح ذیل ارسال گردید:

عطف به نامه شماره ۴۰۶۲۹/دم مورخ ۲۶/۱۲/۹۴ آن سازمان و درخواست شرح خدمات برای تهیه گزارش ارزیابی ریسک پرورش ماهی در قفس با توجه به شرایط ویژه و حساس پرورش ماهیان بیگانه و غیربومی در اکوسیستم های آبی کشور و ضرورت تهیه این گزارش، بدین وسیله چارچوب اصلی شرح خدمات مربوطه به شرح ذیل ارسال می گردد.

جمع آوری اطلاعات شامل:

– شناسایی زیستگاه ها و مناطق و گونه های حساس منطقه

– مطالعه فیزیکو – شیمیایی رسوبات

– لیست گونه ها و فراوانی ماکروبنتوزها

– بررسی وضعیت جریانات و عمق آب تا شعاع ۵۰۰ متری از محل سایت

– اندازه گیری دما و شوری و اکسیژن محلول و میزان تولید اولیه آب

بررسی اثرات کوتاه مدت طرح

بررسی اثرات بلند مدت طرح

بررسی اثرات طرح بر سایر ماهیان مهم و شیلاتی آن منطقه

بررسی اثرات در محدوده نزدیک و در محدوده دور از محل طرح

ریسک ها شامل موارد زیر هستند که باید مورد ارزیابی قرار بگیرند:

۱- میزان تولید و افزایش بار مواد آلی تولید شده در فعالیت (شامل مواد دفعی ماهیان، ذرات غذایی خورده نشده، ضایعات حاصل از ارگانیسم های چسبنده به قفس، ماهیان مرده در حال تجزیه و ترکیبات محلول در آب ناشی از غذای خورده نشده

۲- میزان افزایش مواد غیر آلی تولید شده (عناصر کمیاب و میکرونوترینت های موجود در مواد دفعی و غذای خورده نشده) و نیتروژن و فسفر موجود در ترکیبات دفعی ماهیان

۳- میزان فلزات سنگین که ممکن است در ضایعات حاصله از فعالیت موجود باشد (ترکیبات فلز روی در غذا و مواد دفعی و همچنین فلز مس ناشی از ترکیبات آنتی فولینگ)

۴- تبادلات بیولوژیکی ماهیان فرار کرده با جمعیت های طبیعی آبزیان (فرار ماهی ها و یا تخم های بارور و گامت های آنها)

۵- تاثیر سازه های قفس بر جذب سایر گونه ها (پرندگان دریایی، ماهیان دیگر، پستانداران و خزندگان دریایی)

۶- آنالیز ریسک باقی مانده آنتی بیوتیک ها و دیگر مواد دارویی

۷- ارزیابی ریسک ارتباط زیستی و فیزیکی ماهیان فرار کرده از قفس با جمعیت های طبیعی ماهیان منطقه و همچنین دیگر آبزیان نظیر رقابت برای زیستگاه و تغذیه، هیبرید سازی با جمعیت های طبیعی و افزایش شکار گونه های منطقه که جزو ریسک های بالقوه هستند.

۸- معرفی عوامل بیماریزا یا انگل ها به گونه های دیگر (انگل ها و میکرب های بیماریزا ی داخلی و انگل ها و میکرب های خارجی ماهیان)

۹- احتمال ایجاد میکرب های بیماریزای مقاوم در منطقه که جمعیت های طبیعی ماهیان را تهدید کند.

لازم به ذکر است که در صورت وجود تفاوت های اکوسیستمی، ارزیابی ریسک پرورش در قفس برای هر منطقه مختص همان منطقه خواهد بود و برای مناطق دیگر نمی تواند مدنظر قرار گیرد. همچنین تخمین احتمال وقوع ریسک با ترکیب اطلاعات عددی و بحث در مورد این که عناصر آنالیز کمّی عدم قطعیت چگونه در تخمین ریسک باید مورد استفاده قرار گیرند مرحله پایانی کار را تشکیل می دهد.

با توجه به مصوبه هیات محترم دولت تدبیر وامید در استان وتشکیل جلسات متعدد در استان و عدم اجرای طرح در استان واحتمال شکست مجدد طرح پرورش ماهی در قفس و مخاطرات زیست محیطی آن، مقرر شد در هربخش شرقی – مرکزی وغرب استان یک مجوز پایلوت صادر گردد ولی به دلیل تعداد متقاضی مجددا تصمیم به صدور مجوز برای کلیه متقاضیان (۹متقاضی) گرفته شد !؟. با توجه به ضوابط، پرورش ماهی بیش از ۱۰ هکتار نیاز به ارزیابی زیست محیطی دارد.

چندی پیش  خبری دربرخی سایت ها منتشر شد مبنی بر پیدا شدن تعدادی قفس پرورش ماهی در منطقه سحرخیز محله لاهیجان که ناشی از آسیب به مجموعه پرورش ماهی در کیاشهر بوده که طوفان قفس ها را تا سواحل سحرخیز محله لاهیجان انتقال داده بود. اما آنچه مهم است که این موضوع  دومین حادثه در طی دو سال اخیر بوده که طرح پرورش ماهی به اصطلاح پایلوت اجرا میگردید.

قاعدتا قفسها در عمق ۲۰ تا ۴۰ متری نسب و با استفاده از ۱۶ چنگک یا بیشتر  مهار می گردد، قطر قفسها ۱۰متر و ارتفاع تور بیش از ۸ متر می باشد، جنس قفسها از پلی اتیلن بوده و از تکلنولوژی چین و ساخت چین است هرچند تاکنون هیچ مسئولی دلیل اصلی آسیبهای وارده به قفس ها را بیان ننموده است اما شواهد حاکی از ان است قفسهای ساخت چین تحمل طوفانهاو امواج خروشان دریای کاسپین را ندارد یا شایداز تکنولوژی مناسبی استفاده نگردیده است که مسولین شیلات و سازمان محیط زیست باید پیش بینی توان تکنولوژی چینی در دریای خروشان کاسپین را مد نظر قرار می دادند.

آنچه مهم است تبعات جدا شدن این قفس هاست که بیشتر متوجه محیط زیست دریایی و تاثیرات ان بر جوامع حاشیه دریای کاسپین می باشد متاسفانه برخلاف تعهدات اولیه که مقرر گردیده بود فقط از گونه های بومی  در این قفس ها پرورش داده شود همانگونه که در نمونه اخیر مشاهده گردید از ماهی قزل آلا که گونه ای غیر بومی دریای کاسپین می باشد در این قفس ها استفاده شده است. هر چند این طرح به اصطلاح به صورت پایلوت اجرا می شود اما بیش از ۹ شرکت بامجموع ظرفیت بالای ۱۰ هزار تن مجوز، با پایلوت بودن پروژه همخوانی ندارد.

از سوی دیگر هر گونه پرورش ماهی در دریای کاسپین مستلزم بررسی ارزیابی اثرات زیست محیطی  در مجموعه دریای کاسپین می باشد و باید بررسی نمود که آیا دریا توان باز پالایی آلودگی ناشی از پرورش این ماهیان در این حجم زیادرا دارد یا خیر؟!

البته مسئله انتقال بیماریها توسط گونه های غیر بومی نیز مطرح می باشدکه با توجه به بسته بودن اکوسیستم دریای کاسپین بسیار حائز اهمیت است.

متاسفانه سازمان محیط زیست وبخصوص معاونت محیط زیست دریایی آن در مقابل انتقاد فعالان محیط زیست تنها جوابی که ارایه می نمایند این است که فعلا پرورش ماهی در دریا به صورت پایلوت می باشد.

حال این سوال پیش می اید که مجوز بالای۱۰ هزار تن ماهی ” تعریف ” پایلوت دارد؟!  این امر در شرایطی است که بیش از ۹ شرکت مجوزفعالیت در سایت های مختلف پرورش ماهی صادر گردید، حال اگر بنا بر پایلوت باشد یک یا دو مجوز کافی بود!!  بعید به نظر می رسد معاونت محیط زیست دریایی سازمان  با توجه به اینکه در حوزه دانشگاهی چه در ایران چه خارج از کشور جایگاه ممتازی دارند مفهوم پایلوت را متوجه نشده باشند!؟.

 آیا معاونت محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست در آینده پاسخگو حوادث زیست محیطی پرورش ماهی در قفس در دریای کاسپین خواهند بود؟!.

محمدیان – مدیرعامل شبکه تشکلهای غیر دولتی محیط زیست و منابع طبیعی استان گیلان

پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا: انتشار مطالب خبری و یادداشت های دریافتی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای منتشر می‌شود.