از «نوروزخوانی» تا «آهو چری»؛ بشارت دهندگان بهار در شمال به روایت وحدتی

این‌ها بخشی از سخنان ناصر وحدتی – خواننده و پژوهشگر فولکلور – درباره آیین‌های موسیقایی سال نو در مناطق شمالی کشور است.

این هنرمند با اشاره به مراسم «نوروزخوانی» گفت: این مراسم از آیین‌های بسیار دور و دراز از منطقه ما (گیلان و مازندران) است، یعنی شاید قدمت آن به دو تا سه هزار سال پیش برسد و زمانی که چله کوچک به پایان می‌رسد، آغاز می‌شود.

او با بیان این‌که «چله نشینی» یعنی «به اندوه نشینی» اظهار کرد: با فرا رسیدن آخر آذرماه، مردم خودشان را برای روزهای بد و سخت زمستان آماده می‌کردند. چله اول از ابتدای دی‌ماه شروع می‌شد تا دهم بهمن ماه ادامه داشت و چله دوم نیز از یازدهم بهمن آغاز می‌شد و آخر این ماه پایان پیدا می‌کرد. چله دوم ۲۰ روز است، اما به‌دلیل این‌که انسان باید از حضور سرما مرارت بکشد، به آن چله می‌گویند. وقتی این دو چله سپری می‌شود، زمین نفس می‌کشد، می‌شکفد و به سمت نوروز می‌رویم که در این زمان، نوروزخوانان به‌صورت یک یا دو نفره می‌آمدند و می‌خواندند: «باد بهاران آمده / نوروز نوسالان آمده / مژده دهید ای دوستان / عید سلطان آمده».

وحدتی بیان کرد: نوروزخوان‌ها می‌آمدند و ۱۰ دقیقه‌ در حیاط خانه‌های مردم آواز می خواندند، یک مقدار برنج یا پول به‌عنوان انعام می‌گرفتند و می‌رفتند. آواز آن‌ها در دستگاه ماهور و یک دستگاه دیگر خوانده می‌شد و هیچ سازی آن‌ها را همراهی نمی‌کرد. نوروزخوان‌ها کار خود را تا چهارشنبه‌سوری ادامه می‌دادند.

این پژوهشگر با اشاره به ورود اسلام به ایران و مسلمان شدن مردم، اظهار کرد: حدود ۷۰۰ – ۸۰۰ سال پیش، علمای دینی آن زمان از نوروزخوانان درخواست کردند تا ائمه (ع) را در شعرهای‌شان به مردم معرفی کنند و در مدح ایشان بخوانند تا مردم بیشتر با آن‌ها آشنا شوند، به این ترتیب نوروزخوانی کم‌کم شکل مذهبی به خود گرفت و امروزه دیگر حالت اولیه را ندارد؛ اما باز هم در تبیین سپری شدن فصل سرما و شکفتن فصل بهار است.

وی همچنین گفت: نوروزخوان‌ها در ابتدا از طالقان به گیلان می‌آمدند و بیشتر طالقانی و پاره‌ای مازندرانی بودند، یعنی نوروزخوان در گیلان خیلی کم بود. امروزه این آیین بیشتر در شرق گیلان و مازندران اجرا می‌شود.

وحدتی با بیان این‌که «آهو چری» آیین دیگری است که بشارت بهار را می‌دهد و در آن موسیقی استفاده می‌شود، اظهار کرد: زمستان‌ها در جنگل‌های گیلان و مازندران آهوها به جنگل‌نشین‌ها پناه می‌آوردند و جنگل‌نشین‌ها مانند گاو و گوسفندهای خودشان از آهوها نگهداری می‌کردند، این کار در واقع تقدیری از جنگل‌نشین‌هاست که نزدیک عید اتفاق می‌افتد.

او توضیح داد: مراسم آن هم به همین صورت است که به پشت یک نفر پوست آهو می‌بندند و یک نفر دایره می‌زند و فردی که پوست آهو به پشتش بسته شده، حرکات موزون انجام می‌دهد. در مراسم «عروس گولی» نیز شب‌ها می‌آیند در تاریکی می‌ایستند، چراغ را بالا می‌آوردند و در پرتو نور آن یه دایره زن می‌زند و آواز می‌خواند و بشارت عید را می‌دهند.