آزادسازی حریم رودخانه لنگرود و تخریب بناهای تاریخی

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا به نقل از همشهری گیلان, لنگرود از شهرهای تاریخی شرق گیلان است که در زمان نادرشاه افشار صاحب بندر و کارگاه کشتی سازی شد و وجود این بندر رونق اقتصادی برای لنگرود به همراه آورد.

نقش رودخانه لنگرود در مناسبات تجاری
شاخص مهم جغرافیایی این شهر، رودخانه عمیقی است که سال‌های گذشته عمق و وسعت زیادتری داشت و آب آن با جریانی آرام از بسیاری از محلات قدیمی لنگرود عبور می‌کرد و از ساحل چمخاله به دریای خزر می‌ریخت. در گذشته، تردد بار و کالا نیز در رودخانه لنگرود و شعبه آن انجام می‌شد. عکس‌های قدیمی لنگرود، گویای تجمع کرجی‌بانانی است که با قایق‌های بلند محلی که «نودنبال» خوانده می‌شد، انواع خربزه محلی، صیفی، بار نمک، ماهی و کالاهای وارداتی از شوروی را در نزدیکی پل خشتی لنگرود برای عرضه می‌آوردند. پلی که تاریخ آن را به دوره ایلخانی نسبت می‌دهند. مجموعه بناهای اطراف این پل و ۲ سوی رودخانه لنگرود در فشکالی محله و انزلی محله، مهم‌ترین مراکز تجاری لنگرود بودند؛ بناهایی که مردم این شهر هنوز با آنها خاطره دارند.

تخریب مراکز تاریخی با آزادسازی رودخانه
به نام آزادسازی حریم رودخانه لنگرود، تعداد زیادی از این بناها بدون توجه به ویژگی‌های معماری و سابقه تاریخی، فرهنگی و تجاری آن یکی یکی در حال تخریب است. در ۲‌سوی رودخانه مذکور هنوز می‌توان عمارت‌هایی را دید که پایه‌های آنها داخل آب بنا شده است.
زمانی که از بالای پل خشتی لنگرود آب رودخانه را می‌نگرید، تصویر بناهایی را می‌بینید که در آب نمایان است. این تصاویر وقتی دل‌انگیزتر می‌شوند که با پرتاب سنگ کوچکی در آب، دچار لرزش می‌شوند اما با گذشت سده‌ها، هنوز پابرجا هستند مگر آنکه پتک آزادسازی حریم رودخانه تن خسته‌شان را فرواندازد.

عمارت‌های ۲۰۰ساله توسلی
۲ عمارت شاخصی که هنوز در ۲سوی رودخانه باقی مانده میراث عباس زاده توسلی از تجار معروف لنگرود است که مرتب به شوروی رفت و آمد می‌کرد و بخشی از بارگیری و تردد کالاهای تجاری اش را با استفاده از این رودخانه انجام می‌داد. این ۲‌بنای چسبیده به هم در ۲‌طبقه و با دری مجزا و با معماری بی نظیر بومی – اروپایی در هیچ جای ایران قابل مشاهده نیست. به دلیل دست به دست شدن این بناها پس از فوت حاج عباس و پسرش محمد، دستکاری‌های غیر‌اصولی زیاد شده و آهنگ تخریب این بناها سرعت بیشتری یافته است. به عنوان نمونه بنای قدیمی‌تر، دری در طبقه نخست به سوی رودخانه داشته که اینک مسدود شده است.
برای آنکه این بناها را از نزدیک‌تر ببینید، باید به انزلی محله لنگرود، بالاتر از مسجد اشکوری به محله «سالی‌پاکِه» بروید. عمارت‌های ۲طبقه با پنجره‌های چوبی، سقف سفالین و دیوارهای قطور سفید و آبی لاجوردی که یک‌طرف پایه‌های عمارت کاملا داخل آب بنا شده است و بیشتر اوقات تصویر این ۲‌عمارت روی آب می‌افتد.

کارگاه صندوق سازی که آتش گرفت
«محمود نمکچیان» یکی از ساکنان قدیمی انزلی محله می‌گوید: «سالی پاکه» محله ای بود که ماهیگیران در آنجا برای ماهیگیری جمع می‌شدند. آب رودخانه در آن زمان خیلی زیاد و پاکیزه بود و ماهیان زیادی در این محدوده جمع می‌شدند و ماهیگیران نه با قلاب بلکه با سالی(تورهای مخصوص ماهیگیری) ماهی می‌گرفتند.
نمکچیان می‌افزاید: در محدوده مذکور در زمان جنگ جهانی کارگاه صندوق سازی وجود داشت. در گذشته صندوق را از بادکوبه وارد می‌کردند. کم کم صنعتگران لنگرود این حرفه را یاد ‌گرفتند و در همین محله صندوق می‌ساختند. بعدها این کارگاه آتش گرفت و از بین رفت و در بخشی از زمین کارگاه صندوق‌سازی و اطراف آن، حاج‌عباس و پسرش محمد این عمارت‌های باشکوه را ساختند. حاج عباس همچنین نزدیک پل خشتی، تیمچه زیبایی ساخته بود و اجناسی را که با قایق از شوروی می‌آورد، در این بازارچه تخلیه می‌کرد. اکنون از آثار این تیمچه فقط لب‌رودخانه پیداست اما خانه توسلی و پسرش هنوز سالم است. معماری خانه بی‌نظیر است و پایه‌های عمارت داخل آب رودخانه بنا شده و با وجود قدمت۲۰۰ ساله، این عمارت‌ها هنوز سرپا هستند.

عمارتی که جزو اولین مدارس لنگرود بود
نمکچیان می‌افزاید: در فصل بارندگی گاهی بارش به‌حدی زیاد است که آب رودخانه بالا می‌آید و تا نصف عمارت داخل آب می‌رود. این عمارت بسیار محکم ساخته شده و به گفته کهنسالان، ملاط بنا مخلوطی از ساروج و آهک و تخم مرغ است و به همین دلیل هنوز نم نکشیده است.
یکی دیگر از کهنسالان این محله که نخواست نامش عنوان شود، می‌گوید: خانه محمد توسلی بعدها به شخصی به نام اسکندری فروخته شد و خانه پدری محمد به یکی از مدیران آموزش و پرورش واگذار شد و او آن را تبدیل به مدرسه کرد. مدرسه ابتدا «پهلوی» نام داشت و بعدها به مدرسه «نظام» تغییر نام داد. بعد از انقلاب و حدود ۱۵‌سال پیش هم کاربری مدرسه داشت و بعدها به به شخص دیگری به نام «علی‌نژاد» فروخته شد. یکی از وراث علی نژاد نیز این مطلب را تایید می‌کند و می‌گوید: پدر من خانه را از شخصی خرید که ملکش را به آموزش و پرورش اجاره داده بود.
«محمد محمدی بندری» شاعر و پژوهشگر لنگرودی در مورد تاریخچه آموزش و پرورش لنگرود می‌گوید: اولین دبستان لنگرود در سال ۱۲۹۸ شمسی و در یک ملک اجاره ای تاسیس شد. وی می‌افزاید: خانه حاج عباس زاده توسلی را شخصی به نام «وهاب زاده» خرید که بعدها به اجاره آموزش و پرورش درآمد.
اکنون یکی از وراث علی نژاد در بنایی که مدرسه بوده ساکن است و گویا این ملک باید بین ۱۱ ورثه تقسیم شود. تلاش ما برای بازدید داخلی این ملک خصوصی نتیجه نداد. اما ظاهر بنا و رشد بیش از حد انجیرهای روییده بر دیوار و سفال‌های خانه نشان می‌دهد که فرسایش بنا سرعت زیادی یافته است.