از سر راه قطار بروید کنار !

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا , فردین علیخواه در اعتماد نوشت:

۱- تقریبا از سال ۱۹۷۰، ارزیابی تاثیرات اجتماعی (social impact assessment) پروژه های شهری و عمرانی در کشورهای توسعه یافته مورد توجه قرار گرفت. مساله آن بود که برخی پروژه ها به بهره برداری می رسیدند ولی جامعه میزبان از آنها استقبالی نمی کردند، در برخی پروژه ها، پس از بهره برداری، جامعه میزبان در عملکرد عادی آن اختلال ایجاد می کرد یا از مشارکت در نگهداری آن پرهیز می کرد، در برخی پروژه ها، جامعه میزبان -برخلاف تصور سازندگان- به جای قدردانی از آنان، نسبت به ساخت پروژه اعتراضات گسترده یی از خود نشان می داد و در نهایت اینکه اساسا پذیرش اجتماعی پروژه ها با مشکل مواجه می شد. از دلایل این واکنش ها، ندیدن نیازهای اجتماعات محلی دربرگیرنده پروژه ها و در واقع «تحمیل پروژه» به آنان بود. نکته آن بود که هر چند برای پروژه ها، گهگاه ارزیابی زیست محیطی انجام و صدمات یا نفع پروژه ها به محیط زیست بررسی می شد، ولی بررسی اجتماعات انسانی و نیازهای آنها، فصلی مختصر از این ارزیابی ها را به خود اختصاص می داد. با توجه به تعیین کنندگی واکنش اجتماعات محلی و مسائل اجتماعی، به تدریج ارزیابی آثار اجتماعی جای مستقلی در پروژه های عمرانی و شهری یافت، به طوری که امروزه در بیشتر کشورهای توسعه یافته اعتبارات مستقلی برای ارزیابی آثار اجتماعی مبذول می شود. ارزیابی تاثیر اجتماعی: پیش بینی آثار اجتماعی یک پروژه خاص و ارائه برنامه مدیریت اجتماعی برای آن است. هدف اساسی ارزیابی تاثیر اجتماعی ارائه تصویری از جهان اجتماعی دربرگیرنده یک پروژه و کمک به اجتماع محلی و مجری برای پیشبرد بدون تضاد پروژه است. فایده ارزیابی تاثیر اجتماعی از زوایای گوناگون اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی قابل بررسی است. برای مثال به دلیل فقدان ارزیابی تاثیر اجتماعی، حاصل واکنش به برخی پروژه ها، تهدید نظم عمومی یک کشور و کاهش مقبولیت سیاسی بوده است. نمونه اخیر آن ساخت یک مرکز تجاری در پارکی در استانبول بود که صدمات سیاسی زیادی به دولت ترکیه وارد کرد. در پروژه مذکور ارزیابی زیست محیطی انجام شد ولی ارزیابی تاثیرات اجتماعی نادیده گرفته شد.

۲- خط راه آهن قزوین-رشت-آستارا، تقریبا از سال ۱۳۸۵ وارد مراحل اجرایی خود شده است. طول مسیر این خط راه آهن تا رشت حدود ۱۶۵ کیلومتر خواهد بود و بنا به گفته مسوولان، بودجه یی بالغ بر هزار و پنجاه میلیارد تومان اعتبار برای آن در نظر گرفته شده است. در ابتدا تاکید می کنم که احداث خط راه آهن برای شمال کشور به ویژه استان گیلان را ضروری می دانم و هیچ گونه مخالفتی با پروژه و نتیجه آن که توسعه خواهد بود، ندارم. مساله این یادداشت همان نکاتی است که در قبل بیان شد. اساسا نمی توان انکار کرد که احداث پروژه هایی در این وسعت، آثار اجتماعی چشمگیری بر استان گیلان خواهد داشت. آثار این پروژه بر استان گیلان در سطح کلان قابل بررسی است که البته در این یادداشت به آنها نمی پردازم. مساله این یادداشت آثار خط راه آهن بر مناطق مسیر عبور خود است. مساله آن است که ریل از کجاها عبور می کند و چه آثاری در بر خواهد داشت؟ همیشه در کارگاه های ارزیابی تاثیر اجتماعی که در سطح کشور برگزار کرده ام به شرکت کنندگان گفته ام همان طوری که مدتی پس از افتتاح یک آزادراه، در کف آن با اجساد حیواناتی مواجه می شویم که به دلیل برهم خوردن زیست بوم طبیعی، جان شان را از دست داده اند، در خصوص ابعاد اجتماعی آنها نیز دقیقا می توان چنین صحنه هایی را تصور کرد. منتها انسان ها به شکل دیگری جان خود را از دست می دهند. به شکلی که همچون سطح آزادراه ها قابل مشاهده و ملموس نباشد. وظیفه ارزیابی تاثیر اجتماعی آن است که این صحنه ها را ملموس و قابل مشاهده کند. پس از افتتاح آزادراه قزوین-رشت، سخنرانی با عنوان «رستم آباد مرد! » (یکی از شهرهای مسیر آزادراه) داشتم و در آن متذکر شدم که افتتاح این آزادراه در صورت لحاظ نکردن نیازهای اجتماعات محلی و شهرهای کوچک مسیر آن، موجب نابودی این اجتماعات خواهد شد. موضوعی که لایه هایی از آن در آخرین رساله کارشناسی ارشد یکی از دانشجویانم با عنوان« ارزیابی آثار اجتماعی آزادراه قزوین-رشت بر منطقه امامزاده هاشم» نشان داده شده است. در خصوص خط راه آهن نیز سوال آن است که آیا تاثیر اجتماعی آن بر هر یک از شهرهای مسیر، پیش بینی شده است؟ در راستای آثار شناسایی شده، کدام برنامه های اجتماعی تعریف و اجرا خواهد شد؟ آزادراه قزوین- رشت که موجب رکود اجتماعی در شهرهای مسیر خود شد، آیا قرار است راه آهن، ضربه نهایی و تیر خلاص را به این شهرها وارد کند؟! باز یادآوری می کنم که انجام ارزیابی اجتماعی نه با هدف برچیدن یک پروژه بلکه تقویت آن و کمک به دیدن نیازهای اجتماعات محلی و مردم و پیش بینی واکنش های اجتماعی و ارائه راهکاری برای نزدیک کردن نیازهای پروژه و مردم محلی است. این ارزیابی ها کمک خواهند کرد که تصمیمات مسوولانه تری اتخاذ شود. تلاش همکاران دانشگاهی ام در دولت قبل برای لحاظ کردن ارزیابی تاثیرات اجتماعی در پروژه های کلان همچون مسکن مهر یا سایر پروژه ها چندان ثمر بخش نبود. امیدواریم که دولت تدبیر و امید نگاه ویژه یی به ارزیابی تاثیر اجتماعی داشته باشد.

پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا: انتشار مطالب خبری و یادداشت های دریافتی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای منتشر می‌شود.