از گزارش کار وزیر اقتصاد متاسف شدم | ۶۳ درصد درآمد خانوارها از محل کار و فعالیت نیست
«یک مقام مسئول درباره داده های مرتبط با بودجه خانوار گفته است ۶۳ درصد درآمد خانوارها از محل کار و فعالیت نیست. ای کاش فیلمسازان ما بیایند از این ماجرا فیلم تهیه کنند بلکه عزیزان متوجه شوند که مشکل کجا است.»
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا، فرشاد مومنی در ابتدای نشست مجازی موسسه دین و اقتصاد با عنوان «اشتغال و تولید دانش بنیان:چالش‌ها، چشم‌اندازها و آسیب‌پذیری‌ها» با بیان اینکه از جنبه‌ی اندیشه‌ای اگر ما بخواهیم در مسیر دانش بنیان شدن کوچکترین احتمالی برای موفقیت داشته باشیم ابتدا باید لوازم اندیشه‌ای آن را فراهم کنیم، گفت: لوازم اندیشه‌ای این مساله‌ی خطیر هم در کوتاه‌ترین عبارت چیزی جز ژرف‌کاوی درباره‌ی مفهوم اشتغال و تولید دانش بنیان نیست. ما باید به روش علمی شاخص‌ها و سنجه‌های باکیفیت و معتبر برای ارزیابی گفته‌ها و عملکردهای خودمان در این زمینه تدارک ببینیم. تحقق چنین امر خطیر و مهمی جز از طریق یک برنامه‌ی با کیفیت توسعه نه قابل تصور و نه قابل حصول است.
مومنی در ادامه افزود: از نقطه‌ی عطف ظهور انقلاب در مایکروالکترونیک و فناوری اطلاعات یک دگرگونی بنیادی در کارکرد نوآوری‌های فناورانه پدیدار شد یعنی تا قبل از نقطه‌ی عطف موج سوم انقلاب صنعتی، نوآوری‌های فناورانه عمدتا کمک کار یا جایگزین دست و بازوی انسان‌ها می‌شدند اما در اثر انقلاب دانایی، نوآوری‌های فناورانه کمکِ کار یا جایگزین مغز انسان‌ها می‌شد پس تولید دانش بنیان متعلق به موج سوم انقلاب صنعتی و پس از آن است لذا در اثر انقلاب دانایی بازدهی‌ها صعودی میشود بنابراین اطلاق چنین عبارتی در جامعه‌ای که در نزدیک به پنجاه درصد ده ساله‌ی گذشته رشد منفی، تجربه کرده مستلزم دقت‌های بسیار گسترده است. علاوه بر این انقلاب دانایی همهی عرصه‌های حیات جمعی را نیز تحت تاثیر قرار میدهد.
مومنی در ادامه بیان کرد: فقط در فاصله‌ی ۱۹۷۵ نا ۱۹۸۶ که نقطه‌ی عطف موج سوم انقلاب صنعتی محسوب می شود هفتاد و پنج عنوان متمایز برای صورت‌بندی مفهومی این پدیده در نظر گرفته شده و کسانی که در این زمینه کار کرده اند می‌دانند که از فاصله‌ی ۱۹۸۶ تا امروز آن هفتاد و پنج عنوان به بیش از هفتصد و پنجاه عنوان رسیده است بنابراین یک پدیده‌ی به غایت پیچیده در برابر ما است که نیازمند ذهنیت پیچیده و آموزش دیده و صاحب صلاحیت است.
در چین ۱۵۰۰ سال زودتر از اروپا کوره بلند ذوب فلزات اختراع شد چرا با اینکه چینی‌ها زودتر از اروپایی‌ها در نوآوری‌های فناورانه به موفقیت دست پیدا کردند، دچار فلاکت و وابستگی شدند؟ چون حکومت‌گران چینی فکر می‌کردند این نوآوری‌های فناورانه قدرت مردم را بیشتر را و آن ها را متوقع تر می‌کند در نتیجه موقعیت حکومت‌گران متزلزل خواهد شد لذا آنها با نوآوری‌های فناورانه در افتادند و علاوه بر این که خودشان به خفت دچار شدند، به مردم چین را دچار فقر، مسکنت و ناامنی کردند.
مومنی منظور کشورهای صنعتی از دانایی را ترکیبی از دانایی و توانایی دانست و گفت: از دیدگاه اندیشه‌ی توسعه، آن چیزی که نیروی محرکه‌ی تمدن‌سازی توسعه میشود دانایی‌هایی ست که هویت جمعی پیدا میکنند. آن دانایی که به توانایی منجر و مخزن الاسرار بنگاه‌هایی که مشغول به تولید فناورانه هستند، می شود یک وجه مساله‌ست وجه دیگر آن این است که تولید فناورانه بزرگ‌ترین کانون تقاضای دانایی‌ها و توانایی‌های جدید هم محسوب میشود به همین خاطراست که متفکران بزرگ توسعه وقتی که راجع به دانایی صحبت کنند از تولید شروع میکنند البته فعالیت‌های مافیایی هم می‌توانند از پیشرفته‌ترین فناوری‌ها استفاده کنند و میکنند اما بحث بر سر این است که در چارچوب اندیشه‌ی توسعه دانایی‌ها و توانایی‌هایی که در فعالیت‌های رانتی غیرمولد و مافیایی هستند، به عنوان دانش‌های بی‌ثمرشناخته می شوند. یعنی دانش‌هایی که چیزی به موجودی جهان اضافه نمی‌کنند و نه تنها قادر به مهار بحران کمیابی نیستند بلکه بحران کمیابی را تشدید میکنند لذا اگر شما مشاغل بی‌کیفیتی مثل رانندگی و مسافرکشی را به یک شبکه‌ی آی‌سی‌تی متصل کنید، تولید دانش بنیان رخ نمی دهد.
وی خاطرنشان کرد: هر کشوری که می‌خواهد به دانایی محوری برسد باید گزارش دهد که ظرفیت‌های بلا استفاده انسانی و مادی او در چه وضعیتی قرار دارد . در جامعه‌ای که نزدیک به دو سوم جمعیت در سنین فعالیت اون هیچ نقشی در تولید ملی ندارند، دانایی محوری یک برچسب نمایشی و تبلیغاتی خواهد بود. شاقول اول برای تشخیص اینکه ما رو به سمت دانایی محوری هستیم یا خیر این است که ببینیم از ظرفیت‌های منابع انسانی و مادی مون چقدر داریم استفاده می‌کنیم. هیچ جامعه‌ای نیست که از این مرحله عبور نکرده باشد و به دانایی محوری رسیده باشد. تجربه‌ی ژاپن نشان داده که آنها حتی یک سانتیمتر مربع از زمین های خود را بلااستفاده نگذاشته اند. رمز اصلی موفقیت چین این است که اینها ابتدا استفاده از ظرفیت‌های انسانی خود را به فعلیت درآوردند.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه مرحله پس از استفاده از منابع مادی و انسانی را کارایی محوری نامید و افزود: باید از همان منابعی که با حداکثر توان ممکن مورد استفاده قرار می‌گیرند به شکل کارآمدتر استفاده کنیم و سپس بعد از آن به سراغ بهره‌وری محوری برویم.در این سرزمین گرامی تمام الفاظ از میان تهی شده اند. مفهوم کارایی و بهره‌وری زمانی موضوعیت پیدا می‌کند که تو منابع انسانی و مادی بلااستفاده نداشته باشی یعنی اصل موضوع سنجش بهره‌وری این است که تو در اشتغال کامل عوامل تولید به سر ببری! نکته‌ی بسیار تکان دهنده‌تر از منظر نهادی این است که کارایی و بهره‌وری در مناسبات رانتی به حکم علی الاطلاق قربانی میشود.
اگر شما به مناسبات رانتی میدان بدهید انگیزه‌های کارایی، دانایی و بهره‌وری از بین می رود. چقدر مضحک است که هربار با شکوفایی درآمد نفتی روبرو می شویم همهی تصمیم گیران برای واردات ضعف می کنند. اگر مجلس ما یه مجلس با کیفیت بود باید این آقای وزیر صنعت معدن تجارت را استیضاح می‌کرد. چقدر خدا رحم کرد که ایشان وزیر صمت است نه جای دیگر! شما وزیر صنعت هستی و انقدر برای واردات تلاش می کنید؟ شما گزارش یازده ماهه‌ی گمرکات در سال ۱۴۰۰ را بگیرید و ببینید که مافیای واردات قبل از اینکه بوم گشایش های اخیر بپیچد، با اقتصاد ایران چکار کرده اند. لیست آن کالاهایی که در این ۱۱ ماه وارد کشور شده اشک از چشمان آدم سرازیر می کند.
وی افزود: به ازای هر یک میلیارد دلار کالاهای ساخته شده‌ی وارداتی قابل تولید در کشور صد هزار فرصت شغلی از بین می رود همون طور که هر یک میلیارد دلار خام‌فروشی صادراتی صد هزار فرصت شغلی در این سرزمین از بین می‌برد پس بنابراین اگر کسانی بخواهند بر اساس علم داعیه‌ی دانش بنیانی در این سرزمین بکنن داشته باشند مهار رانت و مطالبه‌های لجام‌گسیخته و آزمندی بی‌پایان مافیای واردات و مافیای خام‌فروشی را باید در دستور کار قرار دهد. اگر شما این کار را نکنید لفظ دانش‌بنیان یک لفظ تو خالی و بی محتوا خواهد بود.
این اقتصاددان افزود: طی دوازده ساله‌ی منتهی به سال ۱۳۹۵ یعنی در دورانی که ما بی‌سابقه‌ترین سطح درآمدهای نفتی را داشتیم از یک طرف سالانه شاهد ورود نزدیک به یک میلیون نفر تازه وارد به بازار کار بوده ایم و از طرف دیگر طی این دوازده ساله طور خالص و صرف نظر از کیفیت اشتغال، حدود دو میلیون نفر به جمعیت شاغل ما اضافه شده است. در نتیجه ما نباید خودمان را فریب بدهیم و به دیگران دروغ تحویل بدهیم. من واقعا از این گزارش کاری که آقای وزیر اقتصاد داد خیلی متاسف شدم چون از ایشان انتظار نداشتم تا این درجه سیاست‌زدگی از خود نشان دهند.
آن گزارش از نظر اعتبار توسعه ای صفر مطلق بود ولی از نظر سیاست زدگی و اینکه ما چقدر خوبیم و قبلی ها چقدر بد بوده اند عجیب بود چون همانطور که به دولت قبلی گفته بودیم، انداختن همه چیز در زمین قبلی هابه هیچ وجه قابل قبول نیست چون شما وقتی که روی کار آمدید می‌دانستید چه چیزی را تحویل می گیرید و با نقد به همان مسائل روی کار امده بودید. شما گفتید ما می اییم درست می کنیم لذا الان گزارش خودتان را بدهید. اینکه وزیر اقتصاد می گوید سی و چهار هزار میلیارد تومن از تعهدات تنخواه دولت قبلی را تسویه کرده است یک مسئله روتین حسابداری است. این شیوه برازنده‌ی هیچ‌کس نیست به خصوص برای این دوستی که به اصطلاح وزیر اقتصاد هستند.
وی با بیان اینکه مطالعاتی درسازمان برنامه و بودجه وجود دارد که می گوید، میزان سرمایه‌ی فیزیکی در قالب تجهیزات و ماشین‌آلات که وارد ایران شده در قیاس با ظرفیت‌های انباشته دانش ضمنی در ایران نسبت سه به یک دارد، خاطرنشان کرد: وزارت صمتی که برای واردات غش می کند باید توضیح دهد که اگر کارهای شان قابل دفاع است به جای مونولوگ بیایند از آنها دفاع کنند و اگر قابل دفاع نیست شرافتمندانه آنها را متوقف کند. در کشوری که بی‌سابقه‌ترین صنعت زدایی‌ها را در دو دهه‌ی گذشته تجربه کرده از لحاظ تعداد دانش آموختگان فنی در دنیا رتبه‌ی دوم شده یعنی ما از ژاپن، کره، آمریکا و آلمان از همه بیشتر مهندس تولید کرده ایم. ما با خودمان داریم چکار می کنیم؟ .
یک مقام مسئول درباره داده های مرتبط با بودجه خانوار گفته است ۶۳ درصد درآمد خانوارها از محل کار و فعالیت نیست. ای کاش فیلمسازان ما بیایند از این ماجرا فیلم تهیه کنند بلکه عزیزان متوجه شوند که مشکل کجا است. معاون سابق اشتغال وزارت کار گفته است که ما شغل ایجاد کرده ایم ولی این مشاغل عموما ناپایدار، بی‌کیفیت و در بخش غیر رسمی ایجاد شده اند.
وی با طرح این سوال که آیا شاخص سنجش دانش بنیان شدن کشور تعداد بنگاه‌های دانش بنیان است؟ افزود: شما باید در مقیاس ملی بگویید دانش‌بنیان شدن چه تاثیری روی شاخص پیچیدگی اقتصادی، شاخص بهره‌وری کل عوامل تولید و شاخص رابطه‌ی مبادله می گذارد. اینها شاخص سنجش هستند نه تعداد بنگاه هایی که ایجاد شده اند. گزارش‌های دانش بنیان ما باید بر محور خلق فرصت‌های شغلی در بخش رسمی و در فعالیت‌های مولد باشد. چطور میشود که ما بخواهیم دانایی محور باشیم اما قیمت تمام شده‌ی پول برای تامین سرمایه در گردش بنگاه های مان بین پنج تا ده برابر میانگین جهانی باشد؟ اگر در این سرزمین گرامی کسانی بخواهند صادقانه و عالمانه، ماجرای تولید دانش بنیان و اشتغال را پیگیری کنند باید بیایند به ما بگویند که کارنامه‌ی برنامه‌های چهارم تا ششم توسعه که عنوان دانش بنیانی را به یدک می‌کشیدند چه بوده است؟ یکی از کارهای حیاتی که واقعا به عنوان یک امر ملی باید با ضوابط و معیارهای صداقت و نظر کارشناسی مستقل صورت بگیرد این است که ما ببینیم این چه مناسباتی است که راه انداخته اند که هنوز ما یه کلمه راجع به اقتصاد دانش بنیان به لحاظ مفهومی ندیدیم اما برخی می آیند متر و شاخص را بر تولد شرکت‌های دانش بنیان می گذارند.
مومنی در ادامه بیان کرد: الان مقداری بحث از گشایش نفتی شده می خواهند یک بخشی از ماجرا را به صورت رانت ارز و ریال به یک سمتی ببرند. اگر واقعا با تعداد شرکت دانش بنیان مشکل ما حل می شود چرا شما می‌خواهید سی درصد آن رشد بدهید؟ چرا سی هزار درصدرشد نمی دهید؟ عین این استدلال را ما در سال ۶۸ با طرفداران تعدیل اقتصادی مطرح می کردیم چون آنها می گفتند بگذارید قیمت ارز را مثلا چند برابر کنیم تا اشتغال و صادرات رشد پیدا کند. ما می‌گفتیم اگه واقعا از جهش نرخ ارز انقدر معجزه برمی آید چرا می‌خواهید پنج برابرش کنید؟ لطفا پنجاه برابرش کنید اما اگر بگویید ۵۰ برابر مناسب نیست پس یعنی حساب کتابهایی در کار وجود دارد نزدیک سی و سه چهار سال است که این کار را می کنند و ثمره آن را دیده ایم. زمان آن است که یک اراده‌ای کنیم و دست از این بازی ها برداریم برداریم.
ما باید فریبی که از طریق بسط رانتی معدنی‌ها گریبان حکومت را گرفته است را برملا کنیم. در ربع قرن گذشته سهم صنایع رانتی عمدتا شبه دولتی و معدنی از جی دی پی بخش صنعت از حدود ۳۰ درصد در سال ۱۳۷۰ به حدود هفتاد درصد در سال ۹۵ رسیده است. این کار جنون آمیز ده‌ها کارکرد ضد توسعه‌ای، مشکوک، فاسد و نابود کننده محیط زیست داشته است. یکی از کارکردهای آن این است که رانتی معدنی ها را فربه کرده اند تا فروریزی و ورشکستگی وحشتناک واحدهای صنعتی توسعه‌گرا را پنهان کنند.
وی بیان کرد:در مسیر حرکت به سمت دانش بنیانی می توانیم بسط فرصت‌های شغلی مولد را داشته باشیم ولی آنهایی که استارتاپ را با هر کیفیت و در هر حیطه‌ای از فعالیت خدماتی را جزو دانش‌بنیان ها محسوب میکنند باید مراقب باشند که مهم ترین خصلت تولید دانش بنیان در مرحله‌ی پایانی خود این لاست که به شدت اشتغال زدا است. خصلت اشتغال‌زایی یا اشتغال زدایانه تولید دانش بنیان در مرحله‌ی آخری به اندازه‌ای است در سال ۲۰۳۰ با دو درصد جمعیت شاغل ۱۹۹۰ می توان کل نیازهای جمعیت جهان به کالا و خدمات را پوشش داد.
مومنی در پایان گفت: شاه بیتی که همه روی آن توافق نظر دارند این است که برای حرکت به سمت دانایی محوری حکومت باید پیشگام باشد. حکومت ما چه در دولت و چه در مجلس شرافتمندانه به خاطر آبرویی که رهبری در این خصوص گذاشته است، بگویند که ما هیچ تصمیم غیرکارشناسی و غیر مبتنی بر دانایی در سال ۱۴۰۱ نخواهیم گرفت. اگر فقط همین یک کار را انجام دهند کافی است و حواسشان باشد که در تولید حیاتی‌ترین عنصر برای دانایی محوری مقیاس فعالیت است. لطفا شعارها و نمایش‌های توخالی را متوقف کنید چراکه نه برای کشور ثمره‌ای داره نه در جامعه‌ای که چهارده تا پانزده میلیون تحصیل کرده‌ی دانشگاهی دارد چنین چیزی پذیرفته می شود.
دیدگاه