هرچه سریع تر از سیاست سبد واکسن برای آغاز واکسیناسیون در کشور استفاده کنیم
متخصص ژنتیک دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با مقایسه فناوری‌های ساخت واکسن؛ بهترین سیاست برای واکسیناسیون عمومی جوامع را استفاده از سبد واکسیناسیون دانست و تاکید کرد: هر اظهارنظری، چه در رد و چه در تأیید موضوع مهم مانند واکسیناسیون، بدون مستندات علمی به هیچ وجه پذیرفته نیست.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا به نقل از ایسنا ، دکتر حسن رودگری، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات ژنومیک دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در رابطه با اظهارات اخیر دکتر جان بابایی معاون درمان وزیر بهداشت در یکی از برنامه های سیما مبنی بر احتمال واردات واکسن سوئدی استرازانکا، با اشاره به تکنولوژی استفاده شده در این واکسن، اظهار کرد: تقریبا یک سال بر روی تولید این واکسن کار شده و کلیه فازهای کارآزمایی و آزمایشات بالینی را طی کرده و در نهایت توسط MRHA به عنوان ارگان تایید کننده ایمنی محصولات پزشکی تایید شده است.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با تاکید بر آنچه همکاران اپیدمیولوژیست، ویرولوژیست و تکنولوژیست‌های واکسن مطرح می‌کنند، اظهار کرد: وسایل حفاظت شخصی مانند ماسک، چرخه انتقال ویروس در خارج از بدن و واکسن چرخه حیات و تکثیر ویروس در داخل بدن را می‌شکند؛ واکسن در کنار استفاده از پوشش ماسک و رعایت فاصله‌گذاری‌های فیزیکی و سایر دستورالعمل‌های بهداشتی، به کاهش بار بیماری و سرعت انتشار و انتقال ویروس کمک می‌کند.
وی با بیان اینکه تزریق واکسن کرونای آسترازنکا از یک ماه گذشته در انگلستان و برخی کشورهای دیگر آغاز شده، عنوان کرد: این واکسن در دو دوز تزریق می شود که با دریافت دوز دوم، اثر بخشی مورد نظر ایجاد می‌شود.
میزان اثربخشی واکسن استرازانکا
این متخصص ژنتیک با بیان اینکه شرکت آسترازنکا در گزارش خود به اثر بخشی بالای ۹۰ درصد در صورت تجویز یک فول دوز و یک نصف دوز با فاصله یک ماه در یکی از کارآزمایی‌ها اشاره کرده است، بیان کرد: با این حال میزان کارایی واکسن در گزارش‌های مختلف بین ۶۲ تا ۹۰ درصد بر اساس مشخصات گروه‌های مورد آزمایش متفاوت بوده، اما به طور میانگین بعد از دوز دوم بالای ۷۰ درصد ایمنی بخشی علیه کووید-۱۹ علامت دار گزارش شده است.
وی ادامه داد: البته در یکی از اولین گزارش‌های رسمی در مجله پزشکی لنست این ارقام بطور ریزتر بیان شده است و ۸۸ درصد برای سنین ۱۸ تا ۵۵ سال، ۸۷ درصد برای سفیدپوستان و ۶۵ درصد برای زنان ذکر شد. در ۲۹ ژانویه یعنی ۱۰ بهمن نیز این واکسن به تایید ایی.ام.ای که سازمان ناظر پزشکی اتحادیه اروپا نیز است، رسیده و برای مصرف در اروپا تایید شد، هرچند دو مجله در آلمان مخالف بوده و اثرپذیری را برای افراد مسن کم حدس می‌زدند. آن ها بیان کردند که اثربخشی واکسن در افراد بالای ۶۵ سال حدود ۸ درصد است؛ اما آسترازنکا به این ادعا پاسخ داده و بیان کرد اثربخشی واکسن در افراد بالای ۶۵ سال بسیار بالاتر و در محدوده ایمنی بخشی لازم است، لذا ادامه خرید این واکسن از سوی سایر کشورها ادامه یافت که نشان دهنده تایید مستندات آسترازنکا توسط محافل علمی اروپا است.
اما طبق مستندات این موضوع برای ایی.ام.ای اثبات نشد. البته در پژوهش‌های مذبور باید به این نکته توجه می‌شد که حداکثر ایمنی از روز ۲۱ پس از دوز اول شروع می شود و تا دو هفته پس از دوز دوم باقی می‌ماند و از آن پس ایمنی آنتی بادی کمی کاهش می‌یابد.
وی با بیان اینکه از نقطه نظر اپیدمیولوژی واکسن‌ها باید بالای ۵۰ درصد و ترجیحا بالای ۷۰ درصد اثربخشی داشته باشند، گفت: واکسیناسیون در این صورت میتواند در کنار سایر راه‌های پیشگیری، به قطع چرخه انتقال ویروس و حرکت تدریجی جوامع به سمت عادی سازی و خروج از پاندمی کمک کند.
این محقق با بیان اینکه گاهی گزارش‌هایی در رابطه با ابتلای پس از تزریق واکسن منتشر می‌شود، با توضیح علت این مساله، اظهار کرد: در مورد واکسن‌های دارای دو دوز، احتمال ابتلا در بین دو دوز وجود دارد، بنابراین اکثر گزارش‌های منتشر شده در مورد ابتلا پس از تزریق واکسن به دلیل آن است که احتمالا دوز دوم واکسن تکمیل نشده است؛ از طرف دیگر هیچکدام از واکسن‌ها ایمنی بخشی ۱۰۰ درصدی ندارند.
تفاوت فناوری ساخت واکسن‌های آسترازنکا با فایزر
دکتر رودگری با بیان اینکه برای ساخت واکسن فایزر برای اولین بار از یک فناوری نوین استفاده شده است، توضیح داد: در این روش mRNA خود ویروس که در آزمایشگاه برای پیشگیری از فعال شدن مجدد دستکاری شده و داخل یک جدار لیپیدی قرار گرفته، به بدن تزریق می‌شود. این روش در نهایت واکنش بدن و تولید آنتی بادی علیه ویروس را به دنبال دارد.
وی ادامه داد: اما در واکسن آسترازنکا که تکنولوژی برای بیماری‌هایی همچون مالاریا، ایدز و ابولا هم استفاده شده؛ از یک حمال ژنتیکی با استفاده از ویروس‌های دیگر استفاده می‌کنند، در این روش بخشی از ژنوم ویروس را به آدنو ویروس که برای انتقال مورد نیاز است، جوش می‌دهند و این مجموعه را وارد بدن می‌کنند. البته در خصوص استفاده از حمال (vector) نگرانی از سرطان‌زایی قبلا وجود داشت که در مورد حمال‌های رترو ویروسی دو مورد لوسمی گزارش شد. اما در آسترازنکا از آدنوویروس استفاده می‌شود که بر خلاف رترو ویروس‌ها و لنتی ویروس‌ها در حین تقسیمات سلولی تکثیر نمی‌شود. از جانب دیگر اکثر آدنوویروس‌ها عامل بیماری‌های خفیف همانند سرماخوردگی و برخی عفونت‌های چشمی هستند که بر کم خطر بودن استفاده از آنها می‌افزاید.
باید توجه داشت شرایط نگهداری واکسن آسترازنکا راحت تر از فایزر بوده و در کلینیک‌ها و مطب‌ها قابل استفاده است، اما واکسن فایزر علیرغم ارزان بودن مراحل تولید نیاز به چرخه نگهداری اختصاصی و دمای منهای ۷۰ درجه دارد و تنها در بیمارستان‌ها قابل ارائه است.
تشریح عملکرد واکسن استرازانکا
وی با تشریح جزییات بیشتری از عملکرد واکسن استرازانکا، عنوان کرد: اگر از وکتورها یا آدنوویروس‌هایی که قبلا انسان با آن برخورد داشته و نسبت به آن ایمنی ایجاد کرده استفاده کنیم، ایمنی ایجاد شده قبلی در بدن با از بین بردن حمال آدنو ویروسی میتواند واکسن را از کار بیاندازد؛ بنابراین آسترازنکا برای جلوگیری از احتمال چنین اتفاقی از آدنو ویروس یک نوع شامپانزه استفاده کرده تا مطمئن باشد بشر با آن تماسی نداشته و به هنگام تزریق، بدن نسبت به کل مجموعه که جسم خارجی محسوب می‌شود عکس‌العمل تخریبی پیش از ایجاد ایمنی نشان ندهد؛ همچنین تلاش شده تا با تنظیم مقدار ماده تزریق شده در دوز اول و دوم هم واکنش بیش از حد و هم ایمنی ناقص کمتر از ۵۰ درصد روبرو نشود.
وی ادامه داد: همچنین این خطر وجود دارد که بدن با تزریق دوز اول، آدنو ویروس را شناسایی کند و در تزریق دوم واکسن را از کار بیندازد، اما نهایتا بوستر دوم عوارضی نخواهد داشت و اگر به هر مقداری عمل کند درجه اثر بخشی بالاتر می‌رود؛ این مجموعه میتواند بخش سلولی سیستم ایمنی را نیز متعاقبا فعال کرده و یک خاطره طولانی برای مقابله با بیماری ایجاد کند.
میزان اثربخشی واکسن در کاهش بار اپیدمی
این عضو هیات علمی مرکز تحقیقات ژنومیک با بیان اینکه در زمان ساخت واکسن مباحث تئوری و آزمایشگاهی بر پایه حدس و گمان بوده و نتیجه قطعی در فازهای مختلف بالینی و در عمل مشخص می‌شود، توضیح داد: کارآزمایی‌های بالینی واکسن آسترازنکا نتایج خوبی را نشان داد و نهایتا با دریافت مجوز علمی و قانونی، واکسیناسیون آن پس از فایزر در انگلستان که درگیر واریانت جدید ویروس بود، آغاز شد.
در ابتدای شروع کارآزمایی‌های بالینی در انگلستان نگرانی‌های اپیدمیولوژیک در خصوص دستیابی به نتایج قطعی برای اثربخشی بالینی ایجاد شده بود چون در آن مقطع انگلستان موفق به کنترل شیوع شده بود و ابتلا در حدی نبود که بتوان به نتایج کارآزمایی بالینی اعتماد کرد، ولی با شعله ور شدن همه گیری در برخی کشورهای آمریکای شمالی و جنوبی و آفریقا مطالعات بصورت بین المللی ادامه یافت و بخصوص در برزیل، آفریقای جنوبی و امریکا مورد آزمایش قرار گرفت. اخیرا نیز واریانت جدید انگلیسی باعث شعله ور شدن شیوع بیماری شد، هرچند از تاریخ ۸ ژانویه تا ۲۹ ژانویه و پس از شروع واکسیناسیون فایزر و متعاقب آن آسترازنکا تعداد موارد جدید بیمار با افت سه برابری (از ۶۸ هزار تا ۲۹ هزار) روبرو شد که امیدبخش است، البته زمان شروع واکسیناسیون در انگلستان با اقدامات کنترلی پاندمی و قرنطینه شدید ملی نیز همزمان شد که باید اثر آن را نیز لحاظ کرد.
ملاک ایمنی و تایید واکسن‌ها چیست؟
دکتر رودگری، در عین حال با بیان اینکه دارو، واکسیناسیون و محصولات پزشکی متاسفانه به یک تجارت بزرگ تبدیل شده است، تصریح کرد: در این میان ملاک ایمنی و تایید واکسن‌های تولیدی، انتشار اطلاعات مستند علمی مراحل و فازهای مختلف کارآزمایی های بالینی آنهاست که در مورد واکسن آسترازنکا نتایج همه مراحل آن به صورت شفاف اطلاع رسانی شد و با بروز هر مشکل، مراحل تولید متوقف و اطلاع رسانی شد و پس از رفع مشکل ادامه پروسه دنبال می‌شد.
ضرورت بررسی مستندات علمی، پیش از خرید هر واکسن
مدیر پژوهش سازمان نظام پزشکی با تأکید بر ضرورت بررسی علمی نتایج مستندات در مورد انواع واکسن‌های داخلی و خارجی، عنوان کرد: با وجود اینکه نتایج و مستندات فناوری ساخت واکسن‌ها نسبتا شفاف است، اما پیش از خرید هر واکسن باید مستندات علمی و گزارش‌های مرتبط با آن پیگیری و بررسی شده و بعد از آن نسبت به خریداری واکسن اقدام شود. در کشور ما نیز باید کارگروهی از همکاران صاحب نظر در اپیدمیولوژی، ویروس شناسی، ژنتیک و تکنولوژی واکسن تشکیل شده و پس از بررسی مستندات لازم، در خصوص تهیه واکسن و یا سبد واکسن اظهارنظر تخصصی کنند.
دکتر رودگری با بیان اینکه نقطه نظرات متفاوتی در مورد اثرگذاری واکسن‌های تهیه شده با تکنولوژی‌های جدید و یا قدیمی وجود دارد، گفت: فناوری‌های جدید ساخت واکسن سریع‌تر عمل کرده و هدف گذاری دقیق‌تری برای سیستم ایمنی بدن ایجاد می‌کنند. با این حال طول مدت ایمنی حاصل از واکسن و عوارض احتمالی طولانی مدت آنها در طول زمان مشخص می‌شود.
استفاده از سبد واکسن؛ بهترین سیاست برای واکسیناسیون عمومی
این متخصص ژنتیک با بیان اینکه رصد وضعیت اپیدمی بیماری و بررسی رفتارها و سیاست‌های کشورهای دیگر نشان می‌دهد که شاید بهترین روش واکسیناسیون، استفاده از سبد واکسن‌های مختلف باشد، اظهار کرد: نمونه این سیاست در انگلستان که اولین کشور برگزار کننده واکسیناسیون ملی بود اجرا شد؛ و با وجود اینکه این کشور خود تولیدکننده یکی از واکسن‌های موجود است، اما واکسیناسیون را با فایزر آغاز کرد و حتی در کارآزمایی های بالینی واکسن چینی شرکت کرد و اخیرا نشان داده که می‌خواهد واکسن مدرنا را نیز به سبد خود اضافه کند؛ با این حال مطمئنا انگلستان به سمت استفاده از واکسن آسترازنکا به عنوان واکسن اصلی، پیش خواهد رفت.
پیشگیری از هزینه غیرقابل جبران موج‌های بعدی با آغاز سریع‌تر واکسیناسیون
وی با تاکید بر ضرورت درک ابعاد مختلف پاندمی و هزینه‌کرد برای کنترل و مهار آن، ادامه داد: بسیاری از کشورها مانند انگلستان و به دنبال آن آمریکا برای مهار سریع‌تر بیماری، مجوزهای موقت و اورژانسی را برای واکسن‌ها صادر و واکسیناسیون عمومی را آغاز کردند؛ بنابرین در همین راستا و با توجه به مشکلات اقتصادی کشور ایران و تحریم‌های ظالمانه علیه آن که معضلات را بیشتر کرده، بحران کووید برای کشور ما به لحاظ اقتصادی و حتی پوشش درمانی جدی‌تر و سخت‌تر است و باید هرچه سریع تر از سیاست سبد واکسن برای آغاز واکسیناسیون در کشور استفاده کنیم. تا این لحظه دست اندرکاران و کادرهای درمان با تحمل مشقات و ایثارگری مثال زدنی و تقدیم شهدای بسیار و ابتلای خود به بیماری توانستند از سلامت مردم پاسداری کنند، اما باید به کمک واکسن به یاری رزمندگان جبهه مقدم بشتابیم و از هزینه غیرقابل جبران موج های بیماری پیشگیری کنیم.
دکتر رودگری با توجه به سخنانی که جسته و گریخته در مورد تهیه واکسن آسترازنکا شنیده می‌شود، با بیان این که این واکسن میتواند انتخاب نسبتاً خوبی برای سبد واکسیناسیون کشور باشد، ادامه داد: از نظر زنجیره چرخش و نگهداری، واکسن آسترازنکا به یخچال‌های عادی نیاز دارد، در حالیکه فایزر به دمای منفی هفتاد درجه و مدرنا به دمای منفی بیست درجه نیاز دارد؛ همچنین قیمت آسترازنکا از معادل‌های چینی و آمریکایی بسیار پایین‌تر است، لذا با جمع بندی این مزایا، آسترازنکا انتخاب اولیه خوبی برای سبد واکسیناسیون کشور است.
وی اضافه کرد: در عین حال باید با سرعت و دقت پیگیر تولید واکسن وطنی نیز بود، چون این امکان به لحاظ نیروی متخصص انسانی و تکنولوژی در کشور و یا با همکاری سایر کشورهای صاحب صنعت واکسیناسیون وجود دارد.
این متخصص ژنتیک با تاکید بر اینکه هیچ کدام از ساخته‌های دست بشر صد در صد کامل و بدون نقص نیست، اظهار کرد: در امر پزشکی اصل بر این است که سود استفاده از دارو، واکسن و یا روش درمانی برای بیمار، بیشتر از ضرر آن باشد، به عبارت دیگر اذعان داریم که همیشه ممکن است نقصان و یا حتی ضررهایی وجود داشته باشد. در حال حاضر باید شرایط بحرانی بهداشتی، درمانی، اقتصادی، اجتماعی، روانی و غیره ناشی از همه گیری را مدنظر قرار داد و از سیاست های مدیریت بحرانی تبعیت کرد.
آغاز واکسیناسیون و رفتار جامعه دو مؤلفه تأثیرگذار در کنترل کرونا
دکتر رودگری با بیان اینکه همکاران اپیدمیولوژیست به ما آموختند که در اپیدمیولوژی بیماری‌های همه گیر، عدد مولد پایه تحت تأثیر مؤلفه‌های متفاوتی است که مقدار بالاتر از یک نشان دهنده شیوع و پایین‌تر از آن نشان دهنده کنترل بیماری است، ادامه داد: واکسن یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین مؤلفه‌هاست. مساله بعدی رفتار جامعه است که درصورت خستگی و عدم رعایت اصول بهداشتی و پروتکل‌های پیشگیری، منجر به شیوع بیشتر بیماری خواهد شد، کما اینکه با این معضل اجتماعی هر از چندگاهی درگیریم و در کشورهای پیشرفته غربی نیز خستگی ناشی از طولانی شدن همه گیری منجر به سخت تر شدن کنترل رفتار جامعه شده است.
وی با تاکید بر ضرورت رعایت سختگیرانه پروتکل‌های بهداشتی و محدودیت‌ها برای پیشگیری از وقوع موج‌های بعدی اپیدمی در کشور، ادامه داد: متاسفانه با کاهش مقطعی آمار ابتلا، بخشی از مردم پروتکل‌ها را رها کرده و یا برخی محدودیت‌های کرونایی لغو می‌شود و این در حالیست که انفجار شیوع بیماری در انگلستان و امریکا نیز پس از کاهش سطح رعایت پروتکل‌ها از سوی مردم رخ داد، هرچند در انگلستان بروز واریانت جدید نیز یک عامل مهم بود. البته طی روزهای اخیر نمودار شیوع بیماری در انگلستان تا حدودی کاهشی شده که شاید نتیجه تزریق واکسن همراه با اعمال محدودیت‌های قرنطینه‌ای باشد. در خصوص اثرگذاری واکسیناسیون با توجه به تکمیل نشدن دوزها باید کماکان منتظر نتایج علمی جدیدتر بود.
مدت زمان تاثیر واکسیناسیون در کاهش شیوع و کنترل اپیدمی
این متخصص ژنتیک با اشاره به مدت زمان تاثیر واکسیناسیون در کاهش شیوع و در نهایت کنترل اپیدمی، در خصوص عدم تاثیر واکسیناسیون بر کاهش شیوع بیماری در کشورهایی همچون انگلستان و امریکا، عنوان کرد: جمعیت انگلستان حدود ۶۷ میلیون نفر است که طی یک ماه گذشته حدود سه یا چهار میلیون نفر با اولویت بندی گروه‌های در معرض خطر واکسینه شده‌اند (یعنی حدود هشت درصد کل جمعیت). در پروتکل واکسیناسیون انگلستان در مرحله اول افراد هشتاد سال به بالا، کارکنان و ساکنان خانه‌های سالمندان و کادر درمان خط اول مقابله با کرونا و در مرحله بعد افراد بالای هفتاد سال، افراد دارای بیماری زمینه‌ای و بقیه کادر بهداشت و سلامت و در مرحله نهایی واکسیناسیون عمومی افراد انجام می‌شود؛ البته در انگلستان هنوز مرحله اول و دوم تکمیل نشده و اکثرا افرادی که دوز اول را دریافت داشتند، هنوز دوز دوم را دریافت نکرده‌اند. لذا نمی توان به لحاظ علمی در این مقطع اثرگذاری واکسیناسیون را ارزیابی کرد و هر سخنی در رد یا تایید آن فاقد مستندات و وجاهت علمی است.
وی با بیان اینکه بین فاصله زمانی تزریق دوز اول و دوم واکسن یک ماه زمان نیاز است، گفت: رعایت پروتکل‌های بهداشتی در همه زمان‌ها، بخصوص در این فاصله زمانی بسیار مهم است؛ بنابراین مجددا تاکید می‌شود که الان زمان مناسبی برای نتیجه‌گیری در مورد اثربخشی و کارایی یک واکسن خاص نبوده و اظهارنظرات در این خصوص نباید پایه و اساس تصمیم گیری و سیاستگذاری‌ها جهت شروع واکسیناسیون در کشور و یا رد و تایید واکسن خاصی باشد. اما قطعا می‌توان اظهار داشت که واکسیناسیون باید در اسرع وقت آغاز شود و انتخاب هر واکسنی باید بر اساس مستندات علمی آن در دوره‌های کارآزمایی بالینی باشد.
تصمیم گیری در عرصه سلامت باید بر مبنای مستندات علمی و تخصصی باشد
دکتر رودگری با تاکید بر اینکه تصمیم گیری در عرصه سلامت باید بر مبنای مستندات علمی و تخصصی باشد، اظهار کرد: بنابراین هر اظهارنظری، چه در رد و چه در تأیید یک موضوع مهم مانند واکسیناسیون، بدون مستندات علمی به هیچ وجه پذیرفته نیست و نباید با مساله مهمی همچون سلامت افراد جامعه چه با ساده انگاری ها و چه با سخت‌گیری‌های غیرعلمی بازی شود. باید از اظهارات غیر کارشناسی که پایه و اساس علمی ندارند، به جد بپرهیزیم. در این خصوص اظهار نظر رسمی سازمان نظام پزشکی کشور که از طرف ریاست کل آن بیان شد، یکی از بهترین پیشنهادات بوده که تاکید بر اعمال فرآیندهای علمی در سیاستگذاری واکسیناسیون داشته است.
مدیر پژوهش سازمان نظام پزشکی با بیان اینکه ظاهرا هنوز برخی عمق و اهمیت بحران همه گیری کرونا را درک نکرده‌اند، تاکید کرد: مدیریت در زمان بحران با سایر زمان‌ها متفاوت است؛ در بحران ممکن است یکسری آسیب‌ها و فقدان‌ها را برای دست یابی به یک هدف بزرگتر بپذیریم؛ بنابراین باید سعی شود که در این شرایط سریعا صحیح‌ترین و عاقلانه‌ترین تصمیمات اتخاذ شود تا در آینده بتوانیم در قبال سیاست‌های اتخاذ شده در این دوره پاسخگو باشیم.
دیدگاه