نگرشی بر زیست پذیری شهری با تاکید بر الگوهای آمایشی نوین و کاهش اثرات سو بر محیط شهری(مطالعه موردی شهر رشت)
می توان با در نظر گرفتن پتانسل های طبیعی و فرهنگ بومی در شهر رشت با توجه به سابقه و تعاملات و تنوع فرهنگی از الگوها و المان های بومی و طبیعی حتی المقدور از مصالح سازگار با طبیعت در جهت باز آفرینی حقیقی که هدف آن هویت بخشی شهری به مفهوم درست آن است استفاده نمود.
عماد مطالبی؛
دانشجوی دکترای تخصصی جغرافیا و برنامه ریزی شهری عضو باشگاه پژوهشگران و نخبگان جوان، باشگاه پژوهشگران و نخبگان جوان واحد آستارا
رتبه یک دکترای تخصصی استعدادهای درخشان سال ۹۷، پژوهشگر برتر سال۹۸ استان گیلان
کارشناس پایش و محیط زیستً، اداره حفاظت محیط زیست شهرستان رشت، رشت
مقدمه
رشد شتابان شهرنشینی و روند گسترش لجام گسیخته شهر رشت متاسفانه بویژه در دهه اخیر یک لجام گسیختگی و یک الگوی خودرو و شهر ارگانیک را به وجود آورده است. شهری که بدون طرح و برنامه، گسترش افقی[۱] داشته و سبب بلعیده شدن زمین های پیرامونی که بسیار با ارزش بودند شده، و شاهد ناهنجاریهای مختلف در عرصه کالبدی ، اجتماعی و فرهنگی ، محیط زیست شدیم به گونه ایی که شهر رشت با ازدحام،شلوغی ،ترافیک، آلودگی محیط زیست(آب،خاک،هوا)،رقابت های نابرابر در شغل درآمد و مسکن و در نهایت شاهد سقوط ارزش های انسانی حاکم بر روابط اجتماعی هستیم.از این رو زیست پذیری شهری به دنبال ارتقا جنبه های کمی و کیفی زندگی در فضای شهری شهر رشت است تا بتوان با الگوهای نوین آمایشی به مفهوم واقعی آن مانند شهر هوشمند[۲] و شهر فشرده رسید و با استفاده از تکنیک های طراحی محیطی [۳] (رنگ آمیزی، تناسب قطعات ،جداول و نورپردازی) می توان فضاهای تعاملی در بستر محیط طبیعی و محیط مصنوع، مانند بوستانها و پارک های شهری ایجاد نمود. و سبب شد سطح تعاملات اجتماعی افراد بهبود یابد و از این رهگذر شهروندان و رشتوندان نسبت به محیط پیرامونی زندگی خود حس تعلق مکانی مناسبی داشته باشند. و در نتیجه الگوی شهروند مشارکت پذیر و شهروند مسوول، یک رابطه اثر گذار دوسویه را فراهم می کند. همچنین می توان با در نظر گرفتن پتانسل های طبیعی و فرهنگ بومی در شهر رشت با توجه به سابقه و تعاملات و تنوع فرهنگی از الگوها و المان های بومی و طبیعی حتی المقدور از مصالح سازگار با طبیعت در جهت باز آفرینی حقیقی که هدف آن هویت بخشی شهری به مفهوم درست آن است استفاده نمود. و سیما و منظر شهری و کالبد آن با منافع عمومی و اکثریت بازخورد مثبتی دارد و سبب می شود که بین ساختار و کارکرد اجزا یعنی مدیریت شهری و حکمروایی شهری و شهروندان (رشتوندان) یک تطابق و تناسب ایجاد شده و پیوند برقرار گردد. که سبب می شود فضاهای شهری دور از تعارض های سیمایی و منظر و نما و کالبدی و محیط زیستی ایجاد شود. و از این رو شهر به سمت الگوی انسان محور سوق داده شود. با این روند با نوجه به تشویق مردم به پیاده روی و استفاده از وسایل نقلیه غیر موتوری مانند دوچرخه سواری با ایجاد محیط های مناسب بویژه برای بانوان محترم، و اختصاص فضاهای مناسب و گسترش پارک های بانوان سبب سرزندگی و نشاط و تندرستی شویم و به کوتاه سخن با ایزارهای مختلف علاوه بر تامین رفاه و آسایش رشتوندان، آرامش شهری را فراهم کنیم که همانا هدف یک شهر زیست پذیر است.
پیشنهادات اجرایی:
۱- کالبدی
به منظور ساماندهی موضعی، ترافیک و کاهش ازدحام خودرو در آمد و شد شهری( ترافیک) ، در شریان های اصلی شهر بویژه مرکز شهر و هدایت آنها و توازن تعداد خودرو در تردد خیابان های اصلی و کاهش و کارایی زمان و هزینه سفرهای درون شهری یک رینگ با مفهوم واقعی ایجاد شود. که دارای حریم به شعاع، حداقل ۲۰۰ متر باشد که در این حریم هیچ گونه اجازه ساخت و ساز بنا( با هرگونه کاربری تجاری مسکونی و …..) صادر نشود و کاملا در همه ادوار ممنوع باشد. و باید جز سیاست های کلان شهری مصوب شود. و سرتاسر این حریم توسط پوشش گیاهی و درختان بومی منطقه( آزاد،….) پوشیده و اختصاص داده شود.که ایجاد یک کمربند سبز شهری و ایجاد الگوی اولین باغ شهر در شمال ایران شکل می گیرد. که این پیشنهاد به مطالعات وسیع تحقیقاتی، پژوهشی در قالب یک طرح تحقیقاتی و پروپوزال به صورت مستقل و جداگانه به همراه ارزیابی زیست محیطی باید صورت گیرد.
همچنین در اجرای طرح کوتاه مدت برای ساماندهی ترافیک بطور موردی می توان در محدوده حد فاصل میدان جهاد تا فلکه خمسه بازار را مثال زد که برای کاهش تردد ورودی خودرو در مسیر بزرگراه شهدای گمنام و حد فاصل بیمارستان پارس تا زیر گذر شهید قلی پور، پیشنهاد می گردد یک مسیر انحرافی در راستای تکمیل رینگ اصلی ایجاد شود در شکل (۱) مسیر با رنگ قرمز و تقاطع غیر همسطح با رنگ آبی مشخص شده است.
ایجاد و افزایش دور برگردان ها و خروجی ها و زیر گذرها در مسیرهای ارتباطی شهر می تواند در کنترل و مدیریت آمد و شد های شهری، نقاط کور و گره های شهری موثر و نقش مهمی ایفا کند.
شکل (۱) عکس هوایی مسیر انحرافی پیشنهادی – حد فاصل محدوده فلکه خمسه بازار تا میدان جهاد
۲- شهر هوشمند
استفاده و بهره بردن از این تکنیک الگوی آمایشی نوین شهری، نیازمند توجه همه جانبه در سطوح کالبدی و اجتماعی و فرهنگی و محیط زیستی و اقتصادی شهر است از اینرو با استفاده از بستر فناوری های نوین ارتباطی مانند ICT و گسترش ساختار فیبر نوری، در فضای شهری و دسترسی شهروندان در استفاده از تجهیزات و امکانات به گونه ایی که یک پورتال و تارنمای جامع خدمانی به نام (رشت من) از طرف مدیریت شهری فراهم و قابلیت مختلف هوشمند مانند پرداخت متمرکز عوارض و آبونمان ها،خدمات شهری ،ارایه مشاوره های آنلاین، فنی و کارشناسی ،انجام امور اداری و صدور مجوزها به صورت دوسویه بین رشتوندان و مدیریت شهری، در سایه حکمروایی و دولت الکترونیک صورت پذیرد.
استفاده از فناوری های نوین در حمل و نقل شهری، پرداخت هزینه های حمل و نقل به صورت الکترونیکی و آنلاین و خرید کیف الکترونیکی در پورتال رشت من برای پرداخت های الکترونیکی هزینه های شهری به صورت آنلاین، تجهیزات با فناوری نوین در مکانیزه کردن کامل جمع اوری زباله و فناوری های روز حمل ونقل با استانداردهای یورو ۴، که نمونه طرح تحقیقاتی به صورت پوروپزال به واحد پژوهش شهرداری رشت ارایه گردیده است و به پیوست تقدیم می گردد.
۳- حمل و نقل (اتوبوس دریایی)
به منظور استفاده از پتانسیل رودخانه زرجوب در مسیر ارتباطی شهری و پیوند و استفاده از الگوی حمل و نقل سبز می توان در فاز اول پیشنهاد راه اندازی اتوبوس دریایی را از مسیر حدفاصل پل لب آب تا تخته پل فراهم نمود. که هم سبب حمل و نقل مناسب شهری و کاهش تردد سفرهای زاید شهری و خودروهای تک سرنشین شده و اثرات زیست محیطی مناسبی را نیز بر اقلیم شهری و کاهش گازهای گلخانه ایی و کاهش جزایر گرمایی در محیط شهری نسبت به مناطق پیرامونی صورت می دهد. لازم به ذکر است جهت ایجاد بستر مناسب در این حوزه برای راه اندازی اتوبوس دریایی پیش نیازهایی لازم است حداقل عمق آب در مسیر بابد از سطح اساس و بستر رودخانه ۱۰۰ سانتی متر(۱ متر) باشد به منظور دستیابی به این مهم باید پروژه اجرایی لایروبی و مطالعات زیست محیطی و ارزیابی زیست محیطی صورت گیرد به صورت جداگانه و در قالب یک طرح تحقیقاتی و استفاده از ظرفیت های نخبگان به عنوان مجری طرح ارایه شود و همچنبن می توان با ایجاد سدهای پلاستیکی، شناور در این محدوده میزان ارتفاع و عمق آب را به این مقدار رساند و دبی آب را افزایش داد.
۴- اقدامات زیست محیطی با در نظرگرفتن توان و منابع موجود و وضع موجود و به هنگام شده در راستای راهبرد اقتضایی
– تکمیل تصفیه خانه فاضلاب شهری شهر رشت به منظور کنترل و تصفیه فاضلاب شهری و صنعتی و ….
– تکمیل و تجهیز سیستم تصفیه شهر صنعتی رشت و شهرک صنعتی سپیدرود رشت به منظور پیش تصفیه پساب صنعتی و کاهش بار آلودگی به ورودی فاضلاب شهری
– پایش مستمر بر سیستم تصفیه بیمارستانها و کنترل پسماند عفونی با اصول و روش های استاندارد و به روز زیست محیطی به منظور کاهش بار آلودگی به ورودی فاضلاب شهری
– تصفیه و پیش تصفیه شیرابه لندفیل سراوان و احداث سد بندهایی به منطور اقدامات آبخیزداری در بالادست و حوضه آبریز برای جلوگیری از افزایش کدورت و کاهش DO(اکسیژن محلول در آب)
– استفاده از گونه های ماهی مانند گاو ماهی گرد خزری[۴] و رفتگرماهی(سگ ماهی جویباری خاردار)[۵]
– استفاده از گونه ماهیان کپور به منظور احیا و خودپالایی رودخانه به دلیل اینکه این نوع ماهی در حداقل اکسیژن محلول در آب می تواند زندگی کند
– بازگشت پرندگان دریایی و تالابی به عرصه و پهنه رودخانه مانند حواصیل و ….
– تفکیک زباله از مبدا با گسترش آموزش همگانی و ایجاد کیوسک هایی در سطح شهردر ارتباط آموزش و مشارکت گروه های مردم نهاد در این حوزه و انجام عملیات اجرایی و کارگاهی
– آموزش قانون مدیریت پسماند و قانون هوای پاک و اظلاع رسانی در این حوزه
– آموزش و مشارکت اجتماعی در سطوح مدارس با هماهنگی مدیریت شهری و آموزش و پرورش و محیط زیست
۵- المان های شهری و منظر و نما سازی شهری
المان های شهر در محیط و فضاهای شهری باعث پویایی و هویت بخشی شهر می شوند و با توجه به پتانسیل ها و شرایط بالقوه شهر رشت، چه بهتر که در طراحی المان های شهری و منظر و نماسازی شهر از عناصر متعارف و همخوان با فرهنگ محلی و بومی، و در راستای هویت شناسی و بازگشت به ریشه های اصیل گیلان استفاده گردد. استفاده از گونه های گیاهی بومی و همچنین از مصالح ساختمانی سنتی در اجرا که می توان در میادین ،فلکه ها و بوستان های محله ایی و پارک های شهری و فضاهای پیاده راهها بهره برد از نمونه های این اقدامات است.
به عنوان نمونه می توان برشی از محدوده لب آب تا فلکه شهدای رسانه (استخر) را در بررسی پایش کاربری آن و پیشنهاداتی که ارایه شده مطابق با شکل (۲) نقشه وضع موجود و بهنگام شده و پیشنهادی ارایه گردد.
شکل (۲) نقشه وضع موجود و بهنگام شده و پیشنهادی – برشی از محدوده لب آب تا فلکه شهدای رسانه (استخر)
– هدایت کننده مقابل پمپ بنزین، طولش را افزایش دهیم تا ماشینها دسته بندی مناسب شوند و از ازدحام خودرو و ترافیک جلوگیری شود
– برای دسترسی ماشین ها به جهت دیگر، بلوار کشاورز یک جمع کننده و دور برگردان روبروی کتابخانه تعبیه شود
– جهت افزایش تعاملات اجتماعی و تشویق مردم به پیاده روی و استفاده کمتر از وسایط نقلیه موتوری در جهت الگوی شهر فشرده و ایجاد فضاهای همگانی ایجاد فضای سبز در کنار باغ ارامنه و مسیر دوچرخه سواری در کناره بوستان کشاورز
– ایجاد پارکینگ مناسب مطابق نقشه پیشنهادی
– افزایش عرض خیابان جهت دسترسی بهینه و مطلوبیت بیشتر در آمد و شد مطابق نقشه پیشنهادی
– ایجاد هدایت کننده و جهت دهنده ترافیکی بصورت میدانچه در محل شرقی باغ ارامنه
– ایجاد جاذبه گردشگری و فرهنگی باغ ارامنه و اقلیت های مذهبی
شکل (۳) نمونه ای از المان سازی بدون بهره گیری از مصالح بومی و استفاده از عناصر طبیعی که می تواند منظر زشتی را در سیمای شهری بوجود آورد
۶- به کارگیری غرفه های بوم گردی شهری و روستا شهری
استفاده از این امکانات با توجه به شرایط توریست پذیر استان و بویژه کلانشهر رشت که در واقع دارای حوزه نفوذ زیاد و محور مرکز پیرامون روستا شهرهای اطراف می باشد در گسترش اکوتوریسم و فرهنگ بوم شناختی و بوم گردی می تواند بسیار سازنده و مثبت و تاثیر گذار باشد. و همچنین در این غرفه که در نقاط مختلف شهری بویژه در ورودی های اصلی شهر می تواند مستقر گردد با همکاری گروه های مردم نهاد، اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و بهزیستی و مدیریت شهری محصولات بومی سازنده، جامعه هدف بهزیستی و کمیته امداد، گروه های مردم نهاد در قالب صنایع دستی بومی و حتی در زمینه خوراک با توجه به تنوع غذایی در استان با انگیزه افزایش تولید و ایجاد معیشت پایدار جهت فروش و مصارف اقتصادی و درآمد زایی در حوزه شهری ایجاد، و همچنین این دفاتر و غرفه ها برای راهنمایی توریست و گردشگران داخلی و خارجی گامی مهم در گسترش اکوتوریست شهری و تفریحی برداشته شود.
۷- ایجاد و توسعه فضاهای تعاملی و شیوه های انسان محور
می توان با ایجاد فضاهای تعاملی با استفاده از محیط مصنوع و پرورشی و ایجاد لاین های مجزا با پهنه مناسب برای پیاده روی و دوچرخه سواری گام های موثری را در افزایش تعاملات اجتماعی شهروندان ایجاد نمود و پارک ها و بوستانها را با تکنیک های طراحی محیطی رنگ آمیزی ، نورپردازی و تناسب قطعات و اندازه، باعث افزایش شور و نشاط و سرزندگی محیط اجتماعی شهر رشت شد.
۸- بازآفرینی و هویت بخشی شهری
استفاده از فضاها و بناها و مراکزی که کارایی خود را از دست دادن و یا قدیمی هستند، باید بازسازی و مرمت بناها بویژه با قدمت تاریخی شکل گیرد. نه اینکه به بهانه های بافت فرسوده و نوسازی، در احیا و باز آفرینی شهری دچار نقصان های شدیدی شد و اشتباهات جبران ناپذیری در این عرصه به شهر و هویت آن وارد سازیم. می توانیم با سیاست های مدون اصولی، خیابان ها را که مراکز اصلی شهر هستند به منظور احیا، صلیبی شکل کنیم و طرح ها و برنامه ها را مدون، به گونه ایی که در مراحل اجرایی آن به صورت سازمانی عمل کنیم نه فردی، بویژه اقدامات در باز آفرینی و احیا هویت و عناصر شهری از جذابیت ها و تاریخ شهری رشت، در دوره های مختلف در نماد سازی استفاده کنیم. بویژه در پیاده راه فرهنگی شهرداری رشت و محدوده سبز میدان و باغ محتشم و بوستان ملت می توان اقدامات سازنده ایی را انجام و توسعه داد.
[۱] sprawl
[۲] Smart City
[۳] CPTED
[۴] Neogobius melanostomus
[۵] Cobitis taenia
دیدگاه