تصاویر ماهوارهای چه می‌گویند؛ واقعا تنها راه نجات سمنان، انتقال آب است؟
آنالیز تصاویر ماهواره ای نشان می‌دهد بیش از ۹۳ درصد استان سمنان دارای پوشش بیابانی است و چیزی حدود دو درصد از کل مساحت استان به کشاورزی اختصاص دارد، اما توسعه کشاورزی در این منطقه به شدت به منابع آبی وابسته است.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا مسئولان وزارت نیرو مدعی هستند که هیچ چاره‌ای به جز انتقال آب برای نجات استان سمنان وجود ندارد، سازمان محیط‌زیست شروطی برای اجرای آن می‌گذارد و بعد نامه موافقت عیسی کلانتری رییس سازمان محیط زیست با این طرح منتشر می‌شود.
این تمام ماجرایی است که در چند سال گذشته بر ابرپروژه انتقال آب خزر به فلات مرکزی گذشت، پروژه‌ای که مهر تایید کلانتری بر آن در ۲ هفته گذشته جنجال‌های زیادی به وجود آورد.
این پروژه منتقدین زیادی دارد که با دلیل ابتدایی وزارت نیرو برای ضرورت اجرایی شدن آن هم مخالفت می‌کنند.علی میرچی، استاد دانشگاه ایالتی اوکلاهاما در همین رابطه به خبرآنلاین گفته بود: «نقد من به این اتفاق پایه‌ای‌تر از این حرف‌هاست، مسئله اصلی این است که توجیه اجرای این طرح به این صورت در این مقطع چیست؟ تنها در صورتی باید به این سمت برویم که تمام راه حل‌های ممکن در مقصد یعنی استان سمنان انجام شده باشد.»
میرچی و همکارنش در مطالعه‌ای نشان داده بودند که استان سمنان در تولید محصولات زراعی از آب زیرزمینی ۶۰ درصد اضافه و برای محصولات باغی حدود ۱۰۰درصد اضافه برداشت دارد و با حل این مشکلات اصلا نیازی به انتقال آب نیست.
اما مسئولان سازمان محیط‌زیست در پاسخ به این انتقاد، پاسخ یکسانی دارند: «از وزارت نیرو بپرسید.»
مسعود تجریشی، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت از محیط‌زیست در همین رابطه به خبرآنلاین گفته بود: «وزارت نیرو سه ماه پیش در نامه‌ای اعلام کرده است که آن‌ها همه اقدامات لازم را انجام داده و هیچ راه دیگری برای حل بحث کم آبی در فلات مرکزی وجود ندارد، به جز این که آب منتقل شود. وزارت نیرو باید به این سوال‌ها پاسخ بدهد چراکه مسئول اصلی آب در کشور وزارت نیرو است.»
تصاویر ماهوارهای که دلیل اصلی انتقال آب را رد می‌کند
اما مهدی معتق، استاد مرکز علوم تحقیقات زمین و دانشگاه لایبنیتز هانوفر آلمان، در همین رابطه تصاویر ماهوارهای را در اختیار خبرآنلاین قرار داده است که تحلیل آن این ادعای وزارت نیرو را به طور کامل رد می‌کند.
آنالیز تصاویر ماهوارهای نشان می‌دهد که بیش از ۹۳ درصد استان سمنان دارای پوشش بیابانی است و چیزی حدود دو درصد از کل مساحت استان به کشاورزی اختصاص دارد، اما توسعه کشاورزی در این منطقه به شدت به منابع آبی وابسته بوده است. به گونهای که بر اساس گزارش‌های کارشناسی بیش از ۸۵ درصد منابع آبی استان به روشهای مختلف صرف همین مناطق دو درصدی کشاورزی می‌شود.
آب را انتقال ندهید، مشکل کشاورزی را حل کنید
از سویی خود مقام‌های اجرایی استان سمنان هم تایید کرده‌اند که مصرف آب در این استان بیش از حد متوسط است.
ایرج حیدریان، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان سمنان، در همین رابطه گفته بود: «سالانه حدود یک هزار میلیون متر مکعب آب در بخش کشاورزی سمنان مصرف می‌شود که این رقم در بازه زمانی ۱۰ ساله باید به ۶۵۴ میلیون مترمکعب کاهش یابد.»
این یعنی ۳۵۰میلیون متر مکعب اضافه برداشت از منابع آبی در استان سمنان وجود دارد، عددی ۱.۵برابر مقداری که قرار است از طریق انتقال آب وارد استان سمنان شود.
معتق در این رابطه به خبرآنلاین می‌گوید: «نگاهی به تصاویر بالا و مراجعه به مطالعات مستقل به وضوح نشان می‌دهد مشکل سمنان تفاوت چندانی با مشکلات سایر دشت‌های مهم کشور مانند ارومیه، کرمان، رفسنجان، مشهد، کاشمر، اصفهان، تهران، میناب و سایر دشت هایی که از مدیریت ناکارآمد و استفاده بیش از حد از منابع آبی محدود رنج می‌برند ندارد.»
این اظهار نظر استاد دانشگاه لایبینتز نشان می‌دهد که با همان اقدامات همیشگی و پایه‌ای همیشگی می‌توان سمنان را از بحران کم آبی نجات داد.
دریاچه ارومیه نمونه اصلی همین موضوع است، دریایی که تا مرز خشکی کامل پیشرفت اما حالا با اقدامات که در بخش کشاورزی در حوزه آبریز دریاچه ارومیه انجام شد، این دریاچه در حال احیاست و به گفته مسئولان ستاد احیای دریاچه ارومیه تراز آن به زودی به تراز اکولوژیک می‌رسد.
معتق هم با تحلیل تصاویر ماهوارهای به چنین نتیجه‌ای رسیده است. او می‌گوید: «براین اساس، این که ادعا شود برای حل مشکل آب سمنان هیچ راه حلی غیر از انتقال آب وجود ندارد به نظر منطقی و درست نمی‌آید. کمی باورش مشکل است استانی که بر اساس گفته مدیر آب منطقه ای اش تا۸۸ درصد منابع آبی خود را صرف کشاورزی آنهم در سطح دو درصد می‌کند، نتواند با اصلاح روشهای مدیریت آب ومصرف و یا تغییر الگوهای کشت و استفاده از روشهای نوین آبیاری، نیاز آبی ۲۰۰ میلیون متر مکعبی خود را تامین کرده و مجبور باشد هم به دریای خزر و هم به جنگل‌های هیرکانی صدمه وارد کند.»
تراز خزر روبه کاهش است، وضعیت بدتر می‌شود؟
در واقع عدم اجرای راه‌حل‌های پایه‌ای‌تر مثل کاهش مصرف آب در حوزه کشاورزی و روی آوردن به پروژه‌های سازه‌ای مثل انتقال آب می‌تواند پیامدهای خطرناکی برای محیط‌زیست ایران و منطقه خزر داشته باشد. تصاویر ماهوارهای هم این موضوع را تا حد زیادی تایید می‌کند.
برای مثال تصاویر ماهوارهای به دست آورده شده توسط معتق نشان می‌دهد که تراز خزر در چند سال اخیر روبه کاهش است.
معتق در این رابطه به خبرآنلاین می‌گوید: « باید توجه داشت ارتفاع متوسط خود دریای خزر در دهه گذشته بصورت مداوم روند به شدت کاهشی داشته و حداقل ۱ متر از ارتفاع آن در ده سال شده است (تصویر ۴). مسلما اگر رقابت بر سر استفاده از این منبع خدادادی بین کشورهای منطقه بیافتد چه بسا مانند سرنوشت بسیاری از دریاچه های دیگر در دنیا که زمانی به وسعت خزر بودند ولی در عرض نیم قرن تقریبا نابود شدند (تصویر ۵)، خود دریاچه خزر هم می‌تواند صدمات جبران ناپذیری رادر آینده متحمل شود.»
در واقع به گفته کارشناسان چیزی که باعث خشکی خزر می‌شود کاهش سالانه ۲۰۰میلیون متر مکعب آب از آن نیست، بلکه افزایش رقابت بر سر منابع آبی این دریاچه با اجرای این ابرپروژه است، موضوعی که شاید در بلندمدت پیامدهای عجیبی برای خزر داشته باشد.
اما برخلاف این ادعا مسئولان سازمان محیط‌زیست چنین اتفاقی را تقریبا غیرممکن می‌دانند. احمدرضا لاهیجان‌زاده معاون محیط‌زیست دریایی، سازمان حفاظت از محیط‌زیست در همین رابطه به خبرآنلاین گفته بود: « معمولا کارشناسانی که نقد تخصصی و علمی به این پروژه دارند، تنها در این مورد بحث نمی‌کنند. موارد دیگر قابل بحث است اما اگر بخواهیم ۱۰۰ اشکال به این پروژه بگیریم، آخرین اشکال بحث خشکی خزر است. چراکه ۹۰درصد آب خزر از طریق رودخانه ولگا تامین می‌شود، رودخانه ولگا به میزان بارش در حوزه آبریزش وابستگی زیادی دارد، برداشت آبی که از آن می‌شود هم نقش زیادی در این رابطه دارد. در گزارش‌ها آمده که تغییرات مربوط به بارش و برداشت رنج حدود ۶۰میلیارد متر مکعبی دارد. یا کافیه یک سال دمای خزر ۰.۵ درجه بیشتر از میانگین باشد صدها میلیارد متر مکعب به تبخیر اضافه می‌شود.»
هیرکانی تخریب شده، بیشتر تخریب می‌شود
انتقادات دیگر کارشناسان به این پروژه پیامدهای آن برای جنگل‌های هیرکانی است. مسعود تجریشی در همین رابطه در یک برنامه تلویزیونی گفته بود: میزان قطع درخت هم نهایتا ۴۰ هکتار خواهد بود.
عددی که به نظر مسئولان سازمان محیط‌زیست مقدار زیادی نیست، اما به گفته‌ی برخی از کارشناسان با توجه به وضع امروز هیرکانی این میزان تخریب قابل تامل است.
این تصویر ماهوارهای به خوبی نشان می‌دهد که وضعیت امروزی جنگل‌های شمال چقدر آسیب‌پذیر است. معتق در این رابطه توضیح می‌دهد: «انگاهی ساده به تصاویر ماهوارهای نشان می‌دهد که چگونه به عنوان مثال مساحت منطقه کوه زباله سراوان دراستان گیلان در ۸ سال گذشته تقریبا سه برابر شده و در سال ۱۳۹۸ مساحتی در حدود ۲۰ هکتار را شامل می‌شود. گسترش این کوه زباله ازطرفی معضلات بسیار عدیده ای را برای مردم عزیز گیلان و محیط زیست آن ایجاد کرده و ازطرف دیگر منابع آبی آن منطقه را هم به شدت آلوده کرده است. در کشوری که در فقر شدید پوشش گیاهی به سر برده و کمتر از دو درصد مساحت آن پوشش گیاهی جنگلی بصورت هیرکانی دارد از مقامات اجرایی انتظار می‌رود وسواس و دقت عمل بیشتری نسبت به تخریب حتی یک هکتارآن داشته باشند وبیش از این پیکره این اکوسیستم نحیف را بخاطرتغییر کاربری های مختلف و مدیریت نادرست زخمی نکنند.»
این‌ها همه دلایل علمی مخالفان با پروژه انتقال آب خزر به فلات مرکزی است، پروژه‌ای که به گفته علی میرچی استاد دانشگاه ایرانی در آمریکا اجرای آن هیچ توجیهی ندارد و به گفته مهدی معتق استاد دانشگاه ایرانی در آلمان، پیامدهای مرگباری برای محیط‌زیست کشور دارد.
معتق در این رابطه می‌گوید: «موضوع بدیهی است ریشه مشکلات آب در سمنان تفاوت چندانی با بخشهای دیگرایران ندارد و در نتیجه نه تنها انتظاری نمی‌رود تا سیاست مقطعی انتقال آب خزر به این استان در دراز مدت مشکل سمنان را حل کند، بلکه اجرای آن مشکلات جدیدی را اضافه کرده و مشکلات فعلی موجود را قطعا تشدید خواهد کرد. کاش می‌توانستیم از تجربه‌های قبلی در اجرا راه حل‌های کلیشه‌ای و سازه محور برای حل بحران آب در سالهای گذشته درس بگیریم.»
دیدگاه