توافق راهبردی ایران و روسیه زیر ذرهبین؛ ۲۰ سال تعهدی که ممکن است دستاوردی عایدمان نکند
هر گاه منافع روسیه ایجاب کند، قطعا راهی برایعدم اجرای تعهدات خود به ایران پیدا خواهد کرد و به نوعی توافق با ایران را دور خواهد زد. امضای توافق راهبردی ایران و روسیه زمانی انجام شده بود که هنوز صحبتی در مورد بازگشت تحریمهای ایران مطرح نبود.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا به نقل از جماران، طی روزهای اخیر و در شرایطی که اجرای مکانیسم ماشه و بازگشت تحریمهای شورای امنیت، نگرانیها بابت روابط خارجی و تجارت بینالملل کشور را افزایش داده و دولتهای مختلف و حتی تعدادی از همسایگانمان در حال آغاز اعمال این تحریمها هستند، «توافق جامع راهبردی ایران و روسیه» رسما وارد مرحله اجرا شد؛ توافقی که علیرغم تمام تبلیغات مثبتی که در مورد آن میشود، معلوم نیست تا چه حد بتواند منافع ما را تأمین کند.
از دیماه ۱۴۰۰ و در جریان سفر سید ابراهیم رئیسی به مسکو، بحث انعقاد توافقی ۲۰ساله بین ایران و روسیه مطرح شد تا رابطه این دو کشور را به سمت روابط راهبردی نزدیک کند. نهایتا در دیماه سال گذشته و در سفری که مسعود پزشکیان به مسکو داشت، توافق جامع راهبردی ایران و روسیه به امضای روسای جمهور دو طرف رسید و از دهم مهرماه سال جاری، برای هر دو طرف لازمالاجرا شد. گسترش همکاریهای نظامی، امنیتی، اقتصادی، دانشگاهی، فرهنگی، ورزشی، زیستمحیطی و بهداشتی، مقابله مشترک با تروریسم بینالملل، تقویت تعاملات بین استانهای دو کشور، تحکیم صلح و امنیت در منطقه خزر، آسیای مرکزی، ماورای قفقاز و خاورمیانه، مقابله با اقدامات قهرآمیز بینالمللی علیه هر کدام از دو طرف و اجرای پروژههای مشترک در زمینه استفاده صلحآمیز از انرژی اتمی، از جمله موارد مطرحشده در این توافق ۴۷ مادهای است.
اگرچه در شرایط تحریمی فعلی، وجود چنین توافقی که به مدت حداقل ۲۰ سال ایران و روسیه را متعهد به همکاری در تمام زمینهها میکند، گامی مثبت است، اما همین تحریمها باعث میشود که امکان اجرای این تعهدات با سوال مواجه گردد، خصوصا که در چند قسمت از این توافق، ذکر شده که دو کشور «تنها در چهارچوب سایر معاهدات و سازمانهای بینالمللی که عضو آنها هستند»، به تعهدات خود در این توافق عمل خواهند کرد؛ از جمله ماده ۴۳ این توافق که ذکر کرده «این معاهده بر حقوق و تعهدات طرفهای متعاهد ناشی از سایر معاهدات بینالمللی تأثیری نخواهد داشت». همچنین در ماده ۱۰ توافق در مورد همکاریهای تسلیحاتی نیز آمده که «طرفهای متعاهد در زمینه کنترل تسلیحات، خلع سلاح، عدم اشاعه و مسائل امنیت بینالمللی در چارچوب معاهدات بینالمللی و سازمانهای بینالمللی مرتبط که عضو آنها هستند، همکاری نزدیک خواهند نمود و در مورد این موضوعات رایزنیهای منظم خواهند داشت». بنابراین، هیچ بعید نیست که روسیه اجرای بخشی از تعهدات خود در این توافق را در تضاد با تحریمهای شورای امنیت و تعهدات خود به سازمان ملل ببیند و لذا از اجرای آنها خودداری کند.
همچنین یکی از مهمترین مواد توافق راهبردی ایران و روسیه، این است که در صورت تجاوز به هر کدام از این دو کشور، طرف دیگر نباید به متجاوز کمکی کند. هرچند چنین تعهدی برای دو کشوری که روابط خود را راهبردی میدانند، بسیار اندک و ناکافی است، اما با رویکردی که در جنگ ۱۲ روزه از روسیه دیدیم، اجرای همین هم چندان ممکن به نظر نمیرسد؛ کما اینکه محمد صدر، عضو مجمع تشخیص مصلحت چندی پیش گفته بود که ظاهرا اطلاعات پدافندی ایران را روسیه به اسرائیل لو داده است. اگرچه این حرف با واکنش منفی وزارت امور خارجه کشورمان مواجه شد، اما حتی اگر بپذیریم که در جریان جنگ ۱۲ روزه، روسیه چنین رویکرد خصمانهای را در قبال ایران نداشته، اما قطعاعدم تحویل سامانههای S۴۰۰ روسی به ایران، از عواملی بود که نهایتا به نفع رژیم صهیونیستی تمام شد. همچنین در ایام جنگ ۱۲ روزه، پوتین در سخنرانی خود در نشست عمومی مجمع بینالمللی اقتصادی سنپترزبورگ، هنگامی که در حال صحبت در مورد نقش میانجیگر خود برای پایاندادن به این جنگ بود، تاکید کرد «اسرائیل امروز تقریبا یک کشور روسزبان است، تعداد زیادی از مردم اتحاد جماهیر شوروی در آنجا زندگی میکنند و مسکو این نکته را نیز در نظر دارد»!
به علاوه نکته دیگری که جایگاه این توافق برای روسیه را نشان میدهد، صحبتی است که رئیسجمهور این کشور در روزهای پایانی خرداد و در حاشیه مجمع بینالمللی اقتصادی سنپترزبورگ در گفتوگو با سردبیران برخی از رسانههای جهان مطرح کرده بود. در این گفتوگو، سردبیر خبرگزاری فرانسه از پوتین پرسیده بود که «با توجه به شرایط کنونی و معاهده جامع راهبردی مسکو و تهران، آیا حاضر هستید که تسلیحات جدید در اختیار ایران قرار دهید که بتواند در برابر حملات اسرائیل از خود دفاع کند؟» و پوتین در پاسخ گفت «در معاهده مشارکت راهبردی بین ما و ایران، هیچ مادهای مربوط به حوزه دفاعی نیست». وی همچنین در ادامه صحبتهای خود مدعی شد که تا کنون به ایران برای تقویت حوزه پدافندیاش هشدار داده، اما طرفی ایرانی به این موضوع بیعلاقه بوده است. نکته دیگر اینکه وقتی در این گفتوگو در مورد نقش سامانههای S۲۰۰ و S۳۰۰ در محافظت از ایران در برابر حملات اسرائیل سوال شد، پوتین تاکید کرد که «اصلاً اینطور نیست، ما این تحویل را در یک زمان ]دیگری[ انجام دادیم و این به هیچ وجه با بحران فعلی مرتبط نیست». یعنی در حالیکه ایران به علت حمایت از روسیه در جنگ اوکراین، مورد خشم اروپا قرار گرفته و هزینههای زیادی را از این بابت پرداخت کرده و میکند، پوتین سعی کرد خود را از هر گونه اتهامی در مورد حمایت از ایران در جریان حمله اسرائیل به خاک کشورمان، تبرئه کند.
نعمتالله ایزدی، سفیر اسبق ایران در روسیه معتقد است هر گاه منافع روسیه ایجاب کند، قطعا راهی برایعدم اجرای تعهدات خود به ایران پیدا خواهد کرد و به نوعی توافق با ایران را دور خواهد زد.
با بیان اینکه امضای توافق راهبردی ایران و روسیه زمانی انجام شده بود که هنوز صحبتی در مورد بازگشت تحریمهای ایران مطرح نبود، اظهار کرد: اکنون به صورت اتفاقی، اجرای این توافق با بازگشت تحریمهای شورای امنیت علیه ایران همزمان شده است و لذا نمیتوان گفت اکنون این توافق نشاندهنده حسننیت روسیه برای کمک به ایران در شرایط تحریمی است و حتی ممکن است اجرای تعهدات روسیه در این توافق، تحت تاثیر تحریمهای ایران با مشکل مواجه شود؛ خصوصا که روسیه از یک طرف عضو دائم شورای امنیت است و از طرف دیگر، به علت جنگ اوکراین تحت فشار قرار دارد و لذا در شرایطی نیست که به راحتی بتواند چشم بر روی تحریمهای ایران ببندد و آنها را اجرا نکند، زیرا این کار مشکللاتی را برای این کشور به دنبال خواهد داشت.
سفیر اسبق ایران در روسیه ادامه داد: با این حال، ممکن است برخی از تعهدات ذکرشده در این توافق، تضادی با تحریمهای ایران نداشته باشد و اجرایی شود و به نغع دو کشور عمل کند، اما نمیتوانیم انتظار داشته باشیم که این توافق بتواند روابط ایران و روسیه را به سطح استراتژیک برساند. ما و روسیه به عنوان دو کشور همسایه، هم نقاط اشترک زیادی داریم و هم نقاط اختلاف بسیاری و این میزان از اختلاف نظر نمیتواند زمینهساز روابط استراتژیک شود. استراتژیک به چیزی در حد روابط آمریکا و اسرائیل گفته میشود، نه روابط ما و روسیه که در زمینههای زیادی از جمله خاورمیانه، سوریه، لبنان و اسرائیل اختلافات بسیار زیادی داریم. لذا حتی اگر توافق اخیر ایران و روسیه به طور کامل هم اجرا شود، نهایتا میتوانیم بگوییم روابط پیشرفت خوبی پیدا کرده، وگرنه در شرایط فعلی و حتی آیندهای قابل پیشبینی، نمیتوانیم انتظار روابط استراتژیک با این کشور را داشته باشیم.
ایزدی همچنین در خصوص مادهای از این توافق که ذکر کرده در صورت تجاوز به هر کدام از این دو کشور، طرف دیگر نباید به متجاوز کمکی کند، گفت: اگر قرار بود روسیه رفتاری جز این داشته باشد و مستقیما به نفع متجاوزین به خاک ایران عمل کند که روابط ما و این کشور حالت خصمانه پیدا میکرد. چیزی که در این ماده از توافق راهبردی ایران و روسیه آمده، حداقل سطح همکاری است که یک طرف را نسبت به تجاوزات خارجی به طرف دیگر، بیتفاوت میکند. این که اصلا شبیه روابط استراتژیک نیست. به نظرم کسانی که این ماده را در توافق با روسیه قرار دادهاند هم آگاه بودند که نمیتوان انتظار بیشتری از روسیه داشت، کما اینکه وقتی بحث استفاده روسیه از پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین مطرح شد و فشارهای زیادی را به ما وارد کرد، این کشور موضع چندان قاطعی در رد این ادعا از خود نشان نداد. ضمن اینکه با شناختی که ما از روسیه داریم، حتی چنانچه کشورمان مورد تجاوز هم قرار گیرد، روسیه به گونهای عمل خواهد کرد موجب ناخشنودی متجاوز نشود و از طریق قدرت خود در شورای امنیت یا توسعه روابط با آن کشور، ارتباطات خود را حتی با متجاوزین به ایران هم حفظ میکند.
وی همچنین با اشاره به آغاز ریاست یک ماهه روسیه بر شورای امنیت و تأثیرات آن بر تحریمهای ضدایرانی، بیان کرد: ریاست شورا، قدرت اجرایی خاصی ندارد و عمدتا در حد تنظیم دستور جلسه و انجام امورات اداری خلاصه میشود. لذا فکر نمیکنم روسیه در این یک ماهی که رئیس شورای امنیت است، بتواند کار خاصی را انجام دهد و حتی اگر هم بخواهد گامی به نفع ایران بردارد، با وتوی آمریکا، انگلیس و فرانسه مواجه خواهد شد و لذا بعید است کاری را انجام دهد که به افزایش تقابل خودش با غرب بیانجامد. به علاوه باید توجه داشت روسیه اگرچه اعلام کرده که تحریمها علیه ایران را به رسمیت نمیشناسد، اما من به شخصه تردید دارم که این موضع واقعی روسیه باشد. اگر روسیه واقعا این تحریمها را به رسمیت نمیشناسد و به نظرش غیرحقوقی است، پس نمیبایست برای جلوگیری از آنها، قطعنامهای برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ ارائه میداد، زیرا وقتی چیزی غیرقانونی است، لازم نیست با قطعنامه جلوی آن گرفته شود. تجربه هم نشان داده که اساسا روسیه به عنوان عضو دائم شورای امنیت، خود را در مقابل مصوبات این شورا قرار نمیدهد، خصوصا که ۶ قطعنامه ضدایرانی که به موجب اجرای اسنپبک برمیگردد، زمانی با رای مثبت خود روسها تصویب شده بود.
سفیر اسبق ایران در روسیه اضافه کرد: به طور کلی ما نباید انتظار ویژهای از توافق با روسیه داشته باشیم. حتی اجرای بسیاری از تعهدات ذکرشده در این توافق، موکول به مذاکرات و قراردادهای بعدی شده است. اما حتی اگر این قراردادها هم نوشته شود، باز هم باید توجه داشته باشیم که ظرفیت روسیه به گونهای نیست که بتواند تمام نیازهای ما را تامین کند و حتی برای خودش هم چنین ظرفیتی ندارد و اصلا معلوم نیست بتواند از زیر بار مشکلات خودش و خصوصا جنگ با اوکراین، جان سالم به در ببرد. هیچ کشور دیگری هم نمیتواند به تنهایی برای رفع نیازهای ما کفایت کند. تنها راه برای برونرفت از بحرانهای فعلی، این است که در روابط با تمام کشورهای دنیا توازن داشته باشیم و از ظرفیتهای همه کشورها استفاده کنیم.
اگرچه گسترش روابط با هر کشوری، اتفاقی مثبت است و ایران به توافق با کشورهای مختلف و افزایش ارتباطات خارجی خود نیاز دارد، اما نمیتوانیم خود را صرفا به رابطه با چند کشور خاص محدود و از آنها انتظار معجزه داشته باشیم؛ آن هم کشوری مانند روسیه که در بعد اقتصادی خود درگیر تحریم است و لذا نمیتواند به شکلی مناسب به نیازهای اقتصادی ما پاسخ دهد و در بعد سیاسی و نظامی نیز قبلا در موارد متعددی، اوج تعهدات و حسننیت خود به ایران را نشان داده است.
دیدگاه