غلبه انتصاب سیاسی بر تجربه دیپلماتیک: رحمانی فضلی در چین چه میکند؟
این یادداشت ضمن یادآوری جایگاه مهم چین در اقتصاد جهانی، قابلیتها و سوابق شماری از سفرای فعلی کشورهای تأثیرگذار و همسایگان ایران در چین را مرور و معیارهای انتخاب سفیری شایسته را بهمنظور درک پیامدهای احتمالی انتصاب رحمانی فضلی، بررسی میکند.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا، سعید خاوری نژاد – کارشناس مسائل سیاسی در یادداشتی نوشت:
در حالی که حضور یک سفیر آگاه و متخصص میتواند به بهبود روابط دیپلماتیک و اقتصادی بین ایران و چین کمک کند، انتصاب عبدالرضا رحمانی فضلی به سفارت چین ممکن است بیش از آنکه بر اساس معیارهای حرفهای باشد، تحتتأثیر بدهبستانهای سیاسی داخلی صورت گرفته باشد.
* * *
جایگاه چین در اقتصاد جهانی و اهمیت آن برای ایران
چین با داشتن دومین اقتصاد بزرگ جهان، مرکز تولید و صادرات بسیاری از کالاهای اساسی است. علاوه بر این، یکی از بزرگترین مصرفکنندگان مواد خام و محصولات صنعتی محسوب میشود که آن را به یک شریک تجاری راهبردی برای بسیاری از کشورها تبدیل کرده است. با رشد فناوری و نوآوری، چین در زمینههای مختلفی از جمله تولید صنعتی، هوش مصنوعی، تجارت دیجیتال و انرژیهای تجدیدپذیر پیشرو است. وابستگی اقتصاد جهانی به چین باعث میشود که برقراری روابط تجاری پایدار با این کشور به یک ضرورت برای کشورها تبدیل شود.
این کشور یکی از بزرگترین قدرتهای اقتصادی جهان است و نقش حیاتی در تجارت بینالمللی دارد. تجارت کالاهای چین در آغاز سال ۲۰۲۵ به طور کلی وضعیت پایداری داشت. به گزارش اداره کل گمرک چین در دو ماه نخست سال، صادرات این کشور با افزایش ۳.۴ درصدی نسبت به سال گذشته به ۳.۸۸ هزار میلیارد یوان (۵۳۵.۲۵ میلیارد دلار) رسید که رکورد جدیدی برای این دوره محسوب میشود (Global Times, March 07, 2025).
چین یکی از مهمترین شرکای تجاری ایران محسوب میشود و نقش کلیدی در اقتصاد کشور دارد. در سال ۲۰۲۵، حجم تجارت غیرنفتی بین ایران و چین به ۳۴.۱ میلیارد دلار رسید. چین اولین مقصد صادرات غیرنفتی ایران بود و ۱۹.۳ میلیارد دلار کالا از ایران وارد کرد، در حالی که ایران ۱۴.۸ میلیارد دلار کالا از چین وارد کرد (Tehran Times, April 07, 2025).
نقش سفیر ایران در چین در تأمین منافع ایران
ایجاد یک رابطه تجاری خوب میان ایران و چین نیازمند دیپلماسی هوشمندانه و مذاکرات کارآمد است. تهران باید از طریق قراردادهای اقتصادی، تأمین منافع دو طرف و ایجاد فرصتهای سرمایهگذاری متقابل، همکاریهای اقتصادی خود را با چین تقویت کند. در این زمینه، انتخاب سفیر مناسب نقش حیاتی دارد. یک سفیر موفق باید دانش گستردهای از اقتصاد جهانی، تجارت بینالمللی و سیاستهای چین داشته باشد تا بتواند مذاکرات مؤثری را انجام دهد. علاوه بر این، تسلط بر زبان و فرهنگ چینی، توانایی ایجاد اعتماد و روابط پایدار را برای کشور متبوعش افزایش میدهد.
انتخاب یک سفیر مناسب برای ایران در چین نه فقط موجب تقویت روابط تجاری میشود، بلکه میتواند منافع ملی کشور را در سطحی گستردهتر تأمین کند. یک دیپلمات کارآمد قادر خواهد بود فرصتهای اقتصادی جدید را شناسایی کند، موانع تجاری را کاهش دهد و در مواقع بحران، روابط دو کشور را مدیریت کند. سفیری که تجربه گسترده در سیاستهای اقتصادی دارد، میتواند به کشور خود کمک کنند تا از تحولات اقتصادی چین بهترین استفاده را ببرد. همچنین، ایجاد روابط دیپلماتیک قوی با چین میتواند به توسعه همکاریهای فناورانه، انتقال دانش و تأمین منابع حیاتی برای ایران منجر شود.
آشنایی با سوابق شماری از سفرای خارجی در چین
بررسی سوابق و تجربیات سفرای فعلی کشورهایی از جمله ایالات متحده، روسیه، آلمان، بریتانیا، فرانسه، استرالیا، کانادا، ژاپن، کره جنوبی، هند، برزیل، عربستان سعودی، مالزی، سنگاپور و ترکیه در چین تصویر روشنی از اهتمام این کشورها در برقراری رابطه تجاری نزدیک و توسعه سطح تجارت خارجی متقابل با این کشور را به نمایش میگذارد.
سفیر ایالات متحده، دیوید پردو، سناتور سابق ایالت جورجیا، در آوریل ۲۰۲۵ به عنوان سفیر در چین منصوب شد. تجربه گسترده او در تجارت، مدیریت شرکتهای بزرگی همچون ریباک و دلار جنرال و حضور در کمیته روابط خارجی سنا، این سیاستمدار را گزینهای مناسب برای این سمت کرده است. دانش او در حوزه تجارت بینالمللی و سیاست، برای اداره روابط پیچیده تجاری و دیپلماتیک بین آمریکا و چین در شرایط فعلی نقشی حیاتی دارد.
ایگور مورگولوف، سفیر روسیه (منصوبشده در سپتامبر ۲۰۲۲)، دیپلماتی کارآزموده است که سابقه فعالیت در وزارت خارجه روسیه را دارد. او پیش از این به عنوان معاون وزیر امور خارجه فعالیت میکرد و در کشورهای چین، آمریکا و ژاپن کار کرده است. تسلط او بر زبان چینی و تجربه وسیعش در مسائل آسیایی، انتخاب او را برای این سمت توجیه میکند.
پاتریشیا فلور، سفیر آلمان که در ژوئیه ۲۰۲۲ منصوب شد، یک دیپلمات حرفهای است که سابقه سفارت در قزاقستان و نمایندگی ویژه اتحادیه اروپا برای آسیای مرکزی را دارد. تخصص او در تاریخ شرق اروپا، فلسفه و اقتصاد، به شناخت عمیق او از مناسبات ژئوپلیتیکی کمک کرده است.
کارولین ویلسون، منصوبشده در اکتبر ۲۰۲۰، سفیر بریتانیا و دیپلماتی با تجربه گسترده، پیشتر به عنوان کنسول عمومی بریتانیا در هنگکنگ و ماکائو فعالیت داشت. تسلط او بر زبانهای ماندارین، کانتونی، روسی، فرانسوی و آلمانی، او را برای تعاملات دیپلماتیک چندجانبه با چین مناسب کرده است.
سفیر فرانسه، برتراند لورتهولاری است که در مارس ۲۰۲۳ این مسئولیت را به عهده گرفت. او سابقه سفارت در ویتنام و کنسولی در نیویورک را دارد. دانش او درباره مسائل آسیایی و سابقه حضورش در پکن به عنوان مشاور سیاسی، نشاندهنده شایستگی او در این سمت است.
اسکات دیوار (انتصاب در ژانویه ۲۰۲۴)، سفیر استرالیا در چین است. پیش از این در سمتهای مختلفی در وزارت دفاع و وزارت امور خارجه ابن کشور فعالیت کرده و تجربههای زیادی در زمینه دیپلماسی و امنیت دارد. او همچنین در سفارت استرالیا در کره جنوبی و دیگر کشورها خدمت کرده است.
جنیفر می، سفیر کانادا (از سپتامبر ۲۰۲۲)، یک دیپلمات با تجربه است که از سال ۱۹۹۰ در وزارت امور خارجه کانادا فعالیت میکند. او پیش از این به عنوان سفیر کانادا در برزیل و همچنین در سمتهای مختلف در چین و آلمان خدمت کرده است. او به پنج زبان صحبت میکند و دارای درک عمیق از مسائل آسیایی و دیپلماسی جهانی است.
کنجی کاناسوگی در دسامبر ۲۰۲۳ به عنوان سفیر ژاپن منصوب شد. او پیشتر عهدهدار سفارت ژاپن در اندونزی بود و سمتهای مهمی را در وزارت خارجه ژاپن بر عهده داشته است. تخصص او در امور اقتصادی، به حل مسائل تجاری میان ژاپن و چین کمک میکند.
کیم دائه-کی، از اکتبر ۲۰۲۴ سفیر کره جنوبی در چین است. وی رئیس سابق دفتر رئیسجمهور یون سوکیول، تخصص بالایی در سیاستهای اقتصادی و مذاکرات تجاری دارد. انتخاب او نشاندهنده تمرکز کره جنوبی بر تقویت روابط اقتصادی با چین است.
هند، پرادیپ کومار راوات (منصوبشده در مارس ۲۰۲۲) را سفیر خود در چین کرده است. او دیپلماتی باسابقه است که پیشتر در هنگکنگ و پکن فعالیت داشته است. شناخت عمیق او از ساختار سیاسی و اقتصادی چین، مدیریت روابط هند-چین را تسهیل میکند.
سفیر برزیل، مارکوس گالوان (از آگوست ۲۰۲۲)، دیپلماتی مجرب است که سابقه سفارت در ژاپن و اتحادیه اروپا را دارد. تمرکز او بر دیپلماسی اقتصادی و روابط تجاری، انتخاب او را منطقی میسازد.
عبدالرحمن الحربی، سفیر عربستان سعودی (منصوبشده در می ۲۰۲۲)، پیشتر رئیس سازمان تجارت خارجی عربستان بوده است. تخصص او در مذاکرات تجاری و سیاست اقتصادی، نشاندهنده تلاش عربستان برای تعمیق همکاریهای تجاری و انرژی با چین است.
نورمن محمد، سفیر مالزی در چین و دیپلماتی باتجربه است که در نوامبر ۲۰۲۳ منصوب شد. وی در بخشهای مختلف وزارت خارجه مالزی فعالیت داشته است. انتخاب او بیانگر تعهد مالزی به توسعه روابط تجاری و دیپلماتیک با چین است.
پیتر تان های چوان، سفیر سنگاپور (منصوبشده در می ۲۰۲۳)، سابقه سفارت در ژاپن و کره جنوبی را دارد. تخصص او در دیپلماسی آسیایی، سنگاپور را در موقعیتی مناسب برای تعاملات قوی با چین قرار میدهد.
همچنین اسماعیل حقی موسی، از آوریل ۲۰۲۳ سفیر ترکیه در چین است. وی دیپلماتی باتجربه با مدرک دکترای حقوق اتحادیه اروپا، سابقه سفارت در بلژیک و فرانسه را دارد. انتخاب او منعکسکننده تمرکز ترکیه بر تقویت روابط تجاری و دیپلماتیک با چین است.
ویژگیهای ضروری برای یک سفیر شایسته در چین
یک سفیر موفق در چین باید مهارتهای متعددی داشته باشد که او را قادر سازد روابط دیپلماتیک و اقتصادی پایدار با این کشور برقرار کند. تخصص در سیاست خارجی و روابط بینالملل یکی از مهمترین ویژگیهاست، زیرا چین نقش کلیدی در مناسبات جهانی دارد. سفرایی مانند ایگور مورگولوف از روسیه و پاتریشیا فلور از آلمان، که سابقه طولانی در دیپلماسی و روابط بینالمللی دارند، نمونههای خوبی از این مهارت هستند. علاوه بر این، تجربه گسترده در تجارت و اقتصاد نیز ضروری است، زیرا چین یکی از بزرگترین قدرتهای اقتصادی جهان محسوب میشود. دیوید پردو، سفیر ایالات متحده، سابقه قابلتوجهی در مدیریت شرکتهای بینالمللی دارد که او را به گزینهای مناسب برای همکاریهای اقتصادی میان آمریکا و چین تبدیل کرده است.
شناخت عمیق ساختار سیاسی چین نیز عاملی تعیینکننده در موفقیت یک سفیر است. سفیرانی مانند پرادیپ کومار راوات از هند و برتراند لورتهولاری از فرانسه، که پیشتر در مناطق آسیایی فعالیت داشتهاند، دانش لازم برای تعامل با مقامات چینی را دارند. علاوه بر این، مهارتهای زبانی و فرهنگی تأثیر زیادی در توانایی یک سفیر برای ایجاد روابط مؤثر دارند. برای مثال، کارولین ویلسون، سفیر بریتانیا، با تسلط بر زبانهای ماندارین، روسی، فرانسوی و آلمانی، امکان برقراری ارتباط گستردهتری را دارد. جنیفر می سفیر کانادا در گذشته نیز در چین خدمت کرده و به پنج زبان صحبت میکند که در مذاکرات تجاری و دیپلماتیک این سفیر بسیار مهم است. همچنین سفرایی مانند کیم دائه-کی از کره جنوبی، که در زمینه سیاستهای اقتصادی و مذاکرات تجاری تخصص دارد، نمونهای از دیپلماتهای توانا هستند.
آشنایی با منطقه و نقش چین در اقتصاد جهانی یکی دیگر از ویژگیهای ضروری است، زیرا چین نفوذ گستردهای در آسیا و جهان دارد. سفرایی که تجربه کار در کشورهای همسایه چین را دارند، مانند اسکات دیوار از استرالیا، مارکوس گالوان از برزیل و نورمن محمد از مالزی، میتوانند فرصتهای دیپلماتیک را بهتر شناسایی کنند. همچنین، توانایی مدیریت بحران و دیپلماسی حساس یکی از الزامات سفیران در چین است، زیرا این کشور نقش کلیدی در موضوعات ژئوپلیتیکی دارد. همچنین سفرایی مانند عبدالرحمن الحربی از عربستان سعودی با سابقه مدیریت مسائل اقتصادی و بینالمللی، توانایی لازم برای هدایت روابط پیچیده با چین را دارند.
آیا انتصاب رحمانی فضلی منافع ایران را تأمین خواهد کرد؟
با مرور کلی قابلیتها و تجربیات سفرای کنونی کشورهای مهم جهان در چین مشخص میشود که یک سفیر موفق در چین باید ترکیبی از مهارتهای دیپلماتیک، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی را داشته باشد تا بتواند روابط مؤثر و پایدار بین کشور خود و چین را تضمین کند. با این توصیف، انتخاب آقای رحمانی فضلی از سوی دولت به عنوان سفیر ایران در چین که بزرگترین شریک تجاری ایران است در حالی در بوته نقد و آزمون قرار میگیرد که دانش علمی غیرمرتبط، ناآشنایی با منطقه محل خدمت، عدم سابقه دیپلماتیک و مهارتهای ناچیز زبانی وی در مقایسه با همتایان دیگر خود در این کشور، میان تحلیلگران و ناظران تردیدهایی درباره کیفیت تأثیرگذاری فردی وی بر ارتقای سطح تجارت میان دو کشور سیاسی ایجاد خواهد کرد.
چین بهعنوان مهمترین شریک تجاری ایران، نقش کلیدی در اقتصاد و روابط بینالملل کشور ایفا میکند. با توجه به این جایگاه، انتصاب آقای رحمانی فضلی بهعنوان سفیر ایران در چین، بدون داشتن صلاحیت علمی و تجربی لازم، میتواند نشاندهنده ضعف در تصمیمگیری سیاستگذاران دولتی باشد که به منافع و مصالح ملی توجه کافی ندارند.
با توجه به سوابق مدیریتی عبدالرضا رحمانی فضلی که منتقدان آن را بهعنوان یکی از ضعیفترین دورههای وزارت کشور ارزیابی کردهاند (مدیریت نامناسب استانداران، ضعف در کنترل بحرانها و ناکارآمدی در اجرای سیاستهای امنیتی و اجتماعی)، انتصاب وی بهعنوان سفیر ایران در چین تصمیمی است که میتواند از جنبههای مختلف مورد بررسی قرار گیرد. چین مهمترین شریک تجاری ایران است و مدیریت روابط دیپلماتیک و اقتصادی با این کشور نیازمند مهارتهای تخصصی، توانایی مذاکره، و شناخت ساختار سیاسی و اقتصادی آن است.
انتخاب عبدالرضا رحمانی فضلی به عنوان سفیر ایران در چین، در حالی که وزارت خارجه ایران دارای کارشناسان و مدیرانی باتجربه، مستعدتر و موفقتر است، به وضوح نشاندهنده غلبه سیاسیکاری و بدهبستانهای داخلی بر شایستهگزینی برای تأمین منافع ملی کشور است. این انتصاب میتواند به عنوان یک علامت منفی در نظر گرفته شود، زیرا در شرایطی که روابط ایران و چین نیازمند دیپلماتهایی با تخصص و تجربه در سیاست خارجی و اقتصادی است، انتخاب فردی که بیشتر به خاطر روابط سیاسیاش به این سمت منصوب شده، میتواند به تضعیف منافع ملی ایران منجر شود.
علیرغم این که بسیاری از دیپلماتها بر اساس تجربه در سیاست خارجی و تخصص اقتصادی برای چنین سمتهایی انتخاب میشوند، سابقه سؤالبرانگیز رحمانی فضلی در وزارت کشور، موجب نگرانیهایی درخصوص توانایی او در مدیریت روابط ایران و چین شده و ممکن است فرصتهای توسعه سطح فعلی تعاملات تجاری و دیپلماتیک ایران را به خطر بیندازد، بهویژه در دورانی که چین نقشی حیاتی در اقتصاد ایران دارد.
امید است ماحصل این انتخاب و نتیجه فعالیتهای دیپلماتیک این استادیار دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی، در کنار تعریف خاطرات خوش نوش جان کردن بِیجینگ کائویَا (اردک پکن)، جِیائوزِی (دامپلینگ)، ماپو دُوفو (ماپو توفو)، هوُئوگوُو (هات پات) و لَامیِن (نودلهای دستساز) برای دوستان، شامل شواهدی از «نقش فردی مؤثر» وی در ارتقای سطح مناسبات تجاری با چین نیز باشد.
دیدگاه