حمام تک گنبدی رشت؛ میراثی بجامانده از حاجی احتشام

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا مهری شیرمحمدی در شبستان نوشت:

در محله خواهر امام رشت، درست در سه راهی نزدیک به راسته‌ای که معروف به حصیربافان بود، راسته باریکی که به پل زرجوب می‌رسید، گنبد دودزده‌اش پیداست. از راسته عتیقه فروشان خواهر امام که بگذرید، تابلوی زنگ زده‌اش در قاب چوبی دودزده و نیم سوخته اش، بر یک طاق ضربی دیده می‌شود. تابلویی که نام «احتشام» بر روی آن هنوز قابل خوانش است.

تا چندسال پیش، تابلو رنگ آبی نیلی داشت و معرف یکی از حمام‌های میراثی رشت یعنی «حمام احتشام». تا همین چند صباح پیش درب چوبی حمام هم بود و اخیرا درب چوبی را هم کنده و جای آن حلب گالوانیزه نصب کرده اند.

درکوچه بن بست مجاور، بر در ورودی تون حمام قفل محکمی زده‌اند و پنجره‌ای که کنده شده و با بلوک و سیمان مسدود کرده اند. از شکاف تون حمام، می‌توان بخش نمره حمام را دید و کاشی‌های سفید و گلداری که احتمالا دهه ۵۰ با ابلاغ و نظارت اداره بهداشت حمام را نمره کردند. لوله‌های آب زنگ زده و پوسیده است.

تک گنبد بزرگ حمام از تمام کوچه پیداست و شیشه بند بالای نورگیر حمام که جابجا شیشه‌هایش شکسته است. سرقفل حمام احتشام نیز مانند بسیاری از حمام‌های قدیمی گیلان، به شخص دیگری واگذار شده است. درحال حاضر مالکیت حمام احتسام در دست محمود رضا سمیعی و دیگر وراث و سرقفل آن در اختیار فردی به نام زبردست و احیانا بقیه وراث است.

«محمودرضا سمیعی» درباره وجه تسمیه حمام می‌گوید: «حاجی احتشام» پدربزرگ مادری من بود و کسی است که این حمام را برای استفاده اهالی محله خواهر امام ساخته است. حاجی احتشام آن زمان ساکن رشت بود و بعدها به تهران رفت. وی در دوره پهلوی اول عضو انجمن بلدیه شهر تهران بود و آنگونه که تعریف می‌کنند، آدم بانفوذ و البته تاثیرگذار و مردم دار بوده است.

وی اطلاعی از سال ساخت دقیق حمام ندارد، ولی به یاد دارد که در بچگی از این حمام استفاده می‌کرده است و یادآور می‌شود که سال‌های قبل کتیبه‌ای روی سردرحمام بوده است: قبلا کتیبه‌ای روی سردر ورودی حمام بود که سال ساخت روی آن قید شده بود. متاسفانه کاشی کتیبه به سرقت رفته و سال حک شده بر آن را فراموش کرده ام.

سمیعی با اشاره به مستهلک بودن حمام می‌گوید: اگرچه حمام به دلیل متروک بودن فرسوده شده، ولی قابلیت احیا و مرمت دارد و اگر سرقفل دار با مالکان همکاری کند، می‌توان حمام را تغییرکاربری مناسبی داد و با توجه به نزدیکی به قطب مذهبی رشت یعنی بقعه خواهر امام، رونق خوبی خواهد یافت.

سمیعی که بخشی از مالکیت حمام گلشن لاهیجان را نیز دارد، می‌گوید: خوشبختانه با همکاری خوب دیگر مالکان، حمام گلشن در شهر لاهیجان با نظارت اداره کل میراث فرهنگی گیلان در حال مرمت است و امیدواریم با ورود سرمایه گذار بخش خصوصی، این حمام را که نزدیک به بقعه میراثی چهار پادشاهان لاهیجان است، تغییر کاربری دهیم.

«سید محمد جوادی» یکی از عتیقه فروشان راسته خواهر امام است که به جمع آوری وسایل قدیمی علاقه دارد. به گفته خودش، ۵۰ سال پیش اولین گچ بری را در محله آفخرای رشت داشت و دستی هم در مرمت خانه‌های قدیمی دارد.

جوادی زمان فعالیت حمام را به یاد دارد و درباره بنا می‌گوید: حمام چهار ستون در فضای اصلی دارد دارد و تک گنبد حمام بروری چهار ستون طاق ضربی قرار گرفته است. این حمام وسعت زیادی ندارد حدود ۲۰۰ متر است و کاشیکاری و تزئینات خاصی ندارد.

وی چندین بار با سرقفل دار وارد مذاکره شده تا بتواند حمام احتشام را مرمت و تغییرکاربری دهد. جوادی توضیح می‌دهد: هدف من این بود که حمام را به عنوان یک کافه سنتی و مرکزی برای نمایش اجناس قدیمی و خرید و فروش عتیقه تغییرکاربری دهیم. در همین زمینه سرمایه‌گذاری هم ورود کرد اما سرقفل دار در آستانه معامله تغییر عقیده داد.

جوادی می‌گوید: این حمام مانند حمام حاجی در محله ساغریسازان فاقد کاشیکاری‌های پرنقش و نگار است ولی در ورودی کاشی‌های لعاب خورده فیروزه‌ای معروف به کاشی استخری دارد. یکی از اهالی بازار زرجوب می‌گوید: حمام احتشام تا ۲۰ سال پیش هم فعال بود. وقتی من بچه بودم به یاد دارم این حمام تنها خزینه داشت.

کارشناس مسئول ثبت بناهای میراثی گیلان، سال ۱۳۹۵ در گفتگو با روزنامه همشهری اعلام کرده بود که پرونده ثبتی حمام احتشام «شامل، پیشینه حمام، پلان و عکس و کروکی بنا» تهیه شده و برای بررسی بیشتر به سازمان میراث فرهنگی کشور و به دبیرخانه ثبت آثار ملی ارسال شده است، اما دفتر ثبت آثار تاریخی گیلان در پاسخ به استعلام مجدد نگارنده، اعلام کرد که حمام احتشام هنوز ثبت ملی نشده است.

با تغییر قانون سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، تا رضایت کتبی مالک ضمیمه پرونده پیشنهادی ثبتی نگردد، دبیرخانه شورای ثبت کشور نمی‌تواند برای ثبت ملی یک بنای تاریخی اقدام کند. با این حال، ولی جهانی، معاون میراث فرهنگی گیلان اعلام می‌دارد، مالکانی که بنای خود را احیا و مرمت کنند، می‌توانند از تسهیلات بانکی میراث فرهنگی بهره‌مند گردند.