پژواک ماندگار شعر «شیون» در ایران | شاعری که آفتاب بر دلش تابید
«شیون فومنی» از شاعران معاصر گیلان زمین و ایران است که اشعارش به دلیل به تصویر کشیدن مشکلات و معضلات زندگی و بازتاب واقعی جامعه اش بر دل مردم می نشست و همچنان نیز ماندگار است.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا به نقل از مهر، سوم دی ماه زاد روز «شیون فومنی» است؛ شیونی از اهالی جنگل و آسمان بارانی، شیونی هم آوا با ترانه‌های امواج دریا که سروده است: «نباید مرا شکست، چرا سنگی صافم، آنقدر که آفتاب میتواند به دلم بتابد.»
و آفتاب بر دلش تابیده بود که نام و یادش همواره ستاره‌ای درخشان در آسمان اذهان مردم گیلان زمین است. «میراحمد سید فخری نژاد» مشهور به شیون فومنی در سومین روز از زمستان سال ۱۳۲۵ در فومن چشم بر جهانی گشود که در آن آموخت، معلمی کرد و شعر سرود.
او مفهوم عشق و زیستن و هستی را در اشعارش جاری ساخت و به روایت لحظات تلخ و شیرین زندگی مردمی نشست که در کنارشان عمر کوتاه اما پر ثمرش را پشت سر گذاشت. شعر او گاه اشک را بر چهره و گاه با طنز ظریفش لبخند بر لب می‌نشاند و در کنار تاثیرش بر احساس مخاطب، او را به تفکر وا می‌دارد. شیون در ۵۲ سالگی به دنبال ابتلاء به نارسایی کلیه از عالم خاک کوچید اما رد روشنِ اشعارش در جای جای این سرزمین باقیست.
آوای ماندگار
از یاد نمی‌رود روزهایی که کاست های صدای او در ضبط صوت‌های کوچک و بزرگ قرار می‌گرفت و اشعارش در زندگی روزمره و خلوت آدم‌ها جاری می‌شد. لایه‌های اشعار او برای طیف گسترده‌ای از اقشار مختلف، حرف برای گفتن داشت.
آنچه می‌سرود از دل بر می‌آمد و لاجرم بر دل می‌نشست. «هوشنگ عباسی» محقق و گیلان پژوه در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار می‌کند: شیون فومنی از شاعران تأثیرگذار در فرهنگ گیلان به شمار می‌آید. او به زبان گیلکی و فارسی شعر سروده، همچنین منتقد و ترانه سرای برجسته ای نیز بود.
وی با بیان اینکه آنچه از او بسیار در یاد و خاطره مردم زنده مانده نوارهای کاستی است که با استقبال پر شور گیلک‌ها و غیر گیلک‌ها مواجه شد و اعتبار و محبوبیت خاصی برایش به ارمغان آورد، ادامه می‌دهد: مضامین اشعارش دربرگیرنده فولکلور گیلان و درد و رنج مردم بود، این موضوع و همچنین خوانش اشعار توسط خود شیون و موسیقی همراه با آن سبب شد تا بر شمار دوستدارانش افزوده شود.
عباسی یاد آور می‌شود: در سال‌های نخستین پس از پیروزی انقلاب، وقتی که فضا برای فعالیت‌های هنری نظیر شعر و موسیقی با محدودیت‌هایی مواجه بود و در مطبوعات و نشر کمتر به هنر توجه شده و بیشتر مباحث سیاسی مورد استقبال قرار می‌گرفت، «شیون» به اجرای شفاهی اشعارش همراه با موسیقی پرداخت، این کاست‌ها تکثیر و با استقبال بسیار زیاد روبرو شد. مردم در خانه‌ها و اتومبیل‌ها به آنها گوش می‌دادند و این موجب افزایش علاقمندی به زبان گیلکی و فرهنگ بومی ما شد.
وی با بیان اینکه «شیون» خدمت بزرگی به فرهنگ گیلان و و زبان گیلکی کرده است، می‌گوید: بازتاب رویدادهای فرهنگ عامیانه و داستان‌هایی که سینه به سینه نیز نقل شده‌اند، نظیر «عروس بران» یا «گیشه دمرده» در اشعار وی گامی ارزشمند در راستای حفظ فولکلور گیلان محسوب می‌شود.
«شیون» یک منتقد بود
«شیون فومنی» با اندیشه ظریف و نگاه باریک بینش نسبت به آسیب‌ها و چالش‌هایی که از تعالی جامعه ممانعت به عمل می‌آورد و رنج را بر زندگی مردم حاکم می‌کرد، انتقاد داشت.
عباسی در این باره نیز می‌گوید: «شیون» منتقد اجتماعی بود و مواردی چون فاصله طبقاتی، فشار بر روستاییان، مشکلات مردم و زحمتکشان جامعه را در اشعارش منعکس می‌ساخت. وی همچنین با سرودن منظومه «آقا دار» بسیاری از باورهای خرافی که در میان مردم رواج داشت را به نقد کشاند.
وی ادامه می‌دهد: «نیما یوشیج» بنیانگذار شعر نو فارسی، زمانی که ساکن لاهیجان بود، رمانی با عنوان «مرقد آقا» به نگارش درآورد. شیون بر اساس این رمان و فولکلور گیلان، منظومه «آقا دار» را سرود که به زبان و فرهنگ مردم بسیار نزدیک تر بود و در آن به نقد خرافات پرداخت. او همچنین منتقد ادبی نیز بود و نظراتش نسبت به مسائل ادبی که در مطبوعات منتشر شده نشان از این دارد که وی به عنوان یک منتقد ادبی نیز فعالیت داشته است.
شیون، شاعری دو زبانه
«حامد فومنی» فرزند این شاعر بزرگ و رئیس بنیاد فرهنگی شیون فومنی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار می‌کند: «میراحمد سید فخری نژاد» با نام شاعری «شیون فومنی» به گواهی آثار فرهنگی و ادبی که از خود به یادگار گذاشته، یکی از مفاخر و مشاهیر فرهنگی گیلان و کشور محسوب می‌شود که در دو بخش شعر گیلکی و فارسی آثار خویش را به جامعه ادبی کشور ارائه کرد.
فومنی در ادامه با اشاره به اینکه وی با اشعار گیلکی خود از سویی یکی از شاعرانی است که شعرش در سراسر گیلان، کشور و حتی در هر نقطه از جهان که گیلک زبانی زندگی می‌کند، ارتباط برقرار کرده است، ادامه می‌دهد: بنا به ارزیابی کارشناسان و صاحب نظران شعر گیلکی «شیون فومنی»، شعر مخاطب دار گیلان محسوب می‌شود که همه آحاد جامعه از عموم تا خواص با شعرش ارتباط برقرار می‌کنند.
وی با بیان اینکه «شیون فومنی» به عنوان یکی از شاعران توانا در شعر فارسی آن هم در غزل فارسی به شمار می‌آید و از چهره‌هایی است که غزل‌هایش در شعر فارسی حائز اهمیت است، می‌افزاید: به سبب این توانمندی صاحب نظران وی را به عنوان شاعر دو زبانه می‌شناسند.
فومنی در ادامه با اشاره به اینکه شاعر دوزبانه نه تنها به دو زبان شعر می‌سراید بلکه اشعارش تأثیرگذار و داری غنا و قدرت است، می‌افزاید: از این منظر ما با شاعری روبرو هستیم که در نزد گیلانیان به عنوان احیاگر زبان گیلکی و شاعری با شعر مخاطب دار شناخته می‌شود و از سویی در شعر و غزل فارسی یکی از شاعران نامدار غزل امروز است.
وی در ادامه «شیون» را شاعری چند وجهی توصیف می‌کند و ادامه می‌دهد: او یکی از ترانه سراهای روزگار ماست که ترانه‌های فارسی و گیلکی وی توسط خوانندگان نامی گیلانی و ایرانی خوانده و توسط آهنگ سازان برجسته کار شده است. در واقع «شیون» از ترانه سرایانی است که ترانه‌های فارسی و گیلکی ویبرای مردم خاطره انگیز است.
بازتاب واقعی جامعه
حامد فومنی با اشاره به اینکه کلام شیون برخاسته از متن زندگی واقعی مردم روزگار خود بود و به بازتاب شرایط زندگی خود و مردم در اشعارش می‌پرداخت، یادآور می‌شود: او از یک قریحه ذاتی شاعرانه برخوردار بود و بازتابی واقعی از جامعه اطراف خویش ارائه می‌داد. نگاه شیون در شعر مردم شناسانه و روان شناسانه بود و برای همین می‌بینیم که شعر او با همه آحاد جامعه رابطه برقرار می‌کند.
وی با اشاره به پویایی شعر شیون، می‌افزاید: شعرش زمان پذیر و حتی مکان پذیر نیست. شعر شیون شعر سفارشی و تاریخ بردار نبوده و چون از ماهیت هستی و انسانی صحبت کرده با مردم در پس زمان‌هایی که می‌گذرد نیز رابطه برقرار می‌کند و این راز ماندگاری وی است.
فومنی در ادامه با بیان اینکه عمدتاً در تاریخ ادبیات چهره‌هایی که اشعارشان با گذر زمان صیقل پیدا کرده و توانسته وجوه انسانی و هستی را فارغ از رنگ و آب و گل ببیند کم است، می‌گوید: شعر گیلکی شیون حتی با غیر گیلک‌ها هم ارتباط برقرار کرده و من این را در سال‌ها مراودات فرهنگی و ادبی دریافته‌ام.
وی ادامه می‌دهد: زمانی که یک غیر گیلک زبان این اشعار را به زبان گیلکی می‌شنود، ابتدا مسحور گویش و زبان و حالات شعر شیون می‌شود و پس از ترجمه هم با مفهوم آن ارتباط برقرار می‌کند. در شعر فارسی شیون هم صرف نظر از مباحث سبکی و ادبی با شعری روبرو هستیم که شاعر از عناصر اقلیمی خاصی استفاده کرده که مربوط به جغرافیای شمال کشور است. اما وقتی این شعر ترجمه شود انسان هر کجا از دنیا که جنگل و دریا و اقلیمی چون گیلان را داشته باشند، با این عناصر و اشعار ارتباط برقرار می‌کنند.
آثار شیون
رئیس بنیاد فرهنگی شیون فومنی اظهار می‌کند: تعداد کاست‌هایی که با صدای ایشان رسماً منتشر شد شش آلبوم صوتی است که دربرگیرنده اشعار گیلکی شیون با عنوان «گیله اوخان» است که توسط شیون دکلمه شد و به یادگار مانده است.
وی می‌افزاید: هفتمین آلبوم «گیله اوخان» با عنوان منظومه گیلکی «گاب دکفته بازار» توسط من دکلمه و همراه با اجرا یک گروه نمایشی منتشر شد.
فومنی با بیان اینکه دو کتاب شعر فارسی شیون با عنوان‌های «پیش پای برگ» و «یک آسمان پرواز» در اواخر حیات او منتشر شد، اضافه می‌کند: پس از درگذشت وی شروع کردم به انتشار مابقی آثارش که کتاب‌های شعر فارسی شامل «از تو برای تو»، «رودخانه در بهار» و «کوچه باغ حرف» است.
وی با اشاره به اینکه یک آلبوم از غزل‌های فارسی شیون با صدای شاعر با عنوان «عشق آمد و آفتابی‌ام کرد» نیز بعد از درگذشتش منتشر شده است، می‌افزاید: اولین کتاب شعر گیلکی شیون نیز پس از فوت وی گردآوری و تنظیم و با عنوان «خیاله گرده گیج» به معنای پرسه خیال انتشار یافت که با اقبال عمومی خوبی روبرو شده و اکنون وارد چاپ چهارم شده است. این کتاب دربرگیرنده اشعار کوتاه گیلکی اوست. و البته آلبومی هم در سال‌های گذشته با عنوان «هلاچین» از ترانه‌های گیلکی شیون منتشر شد. این ترانه‌ها را استاد «ناصر مسعودی» خوانده شده و در نبود شیون اشعار را من دکلمه کردم.
بنیادی به نام شیون
حامد فومنی همچنین به راه اندازی بنیاد فرهنگی شیون فومنی اشاره و می‌گوید: با توجه به اینکه اشعار فومنی از ذخایر فرهنگی و ادبی گیلان زمین است و او از چهره‌های محبوب و مردمی به شمار می‌آید، می‌طلبید که فعالیت‌های مربوط به وی و انتشار آثارش دارای تمرکز خاصی باشد. از این رو حدود سه سال است که مرکزی به نام بنیاد فرهنگی شیون فومنی در تهران تأسیس شده که نسل امروز و آینده دسترسی بهتری به دستاوردهای فرهنگی شیون می‌توانند داشته باشند.
وی هدف این مرکز نوپا را گردآوری، تدوین و نشر مستمر آثار شیون و مرکزیت بخشیدن به فعالیت‌های فرهنگی و هنری در ارتباط با اوست و امیدوارم شعبه‌ای از این بنیاد را در رشت نیز بنا کنیم.
فومنی یادآور می‌شود: آثاری که از شیون فومنی منتشر شده بخشی از آثار اوست و شیون همچنان دارای آثار گیلکی و فارسی است که مردم نخوانده و نشنیده‌اند.
دیدگاه