نگاهی به فراز و فرود زندگی مرحوم مهدی بازرگان در مستند راه طی شده

سجاد ستوده:

چند روز پیش فراغتی حاصل شد تا مستند “راه طی شده” را ببینم. راه طی شده آخرین مستندی است که به بررسی زندگی، افکار و اندیشه های مهندس مهدی بازرگان، دبیر نهضت آزادی و نخست وزیر دولت موقت پرداخته است.

این مستند که نامش برگرفته از یکی از مهمترین و معروفترین کتابهای مرحوم بازرگان است را “علی ملاقلی پور” فرزند مرحوم “رسول ملاقلی پور” کارگردان نامی سینمای ایران که در کارنامه اش آثاری همچون پرواز در شب، میم مثل مادر، سفر به چزابه، هیوا و … دیده می‌شود، ساخته است.

مرحوم مهدی بازرگان یکی از چهره های موثر در تاریخ معاصر ایران است که در چه در سال های پیش از پیروزی انقلاب و چه در سالهای ابتدایی پس از بهمن ۵۷ کنش و حضوری فعال و موثر در عرصه سیاسی ایران داشته و البته ابهامات فراوانی نیز پیرامون عملکرد وی و نیز فعالیت های نهضت آزادی از دیرباز مطرح بوده است.

آنچه در این مستند که در آن بسیاری از نزدیکان مرحوم بازرگان اعم از فرزند و نوه ایشان و برخی از اعضای نهضت آزادی به بیان خاطرات شان از وی می‌پردازند، دیده می‌شود، در محتوا، تلاشی قابل قبول از کارگردان “راه طی شده” است، هرچند که در فرم و شیوه روایت، آنچنان که باید، خوب از کار درنیامده است.

روایت های فراوان کارگردان که به شکل نریشن در جای‌جای کار قرار گرفته، تا حدودی روی اعصاب مخاطب است و گاه و بیگاه مخاطب را به عکس العمل وا می دارد؛ ضمن آنکه استفاده افراطی از آینه به هنگام مصاحبه ها با افراد، اگرچه کاری نو می نمایاند، اما گاه حالتی لوس به مستند داده است.

کارگردان که خود راوی مستند نیز هست، در بیان برخی از ابهامات و سوالات فراوان زندگی مرحوم بازرگان، موفق بوده و در این بین، در میان غیبت منتقدین عملکرد و رفتار سیاسی وی، نزدیکان مهندس بازرگان نیز در پاسخ به این ابهامات، آنچنان که باید، موفق نبوده اند.

نقش و کمک مهندس بازرگان در راه‌اندازی مجاهدین خلق در سال ۴۳ توسط شاخه جوانان نهضت آزادی، نوع نگاه مبتنی بر علم تجربی وی نسبت به پدیده های عالم، ابهامات سخنرانی ها و نوشته هایش به خصوص در حوزه موضوعات دینی، حمایت از منافقین پس از خروج در خرداد ۱۳۶۰ و … بخشی از موضوعات و ابهاماتی است که در “راه طی شده” مورد بررسی قرار گرفته است.

گذشته از محتوای مستند، آنچه که نمود خاصی برایم داشت، نقش افرادی همچون هادی غفاری در اتفاقات سال‌های پس از پیروزی انقلاب است. افرادی که با تندروی های فراوان و اعجاب آور در برخورد با منتقدین، آن هم به نام خط امام و دفاع از انقلاب دست به رفتارهایی زدند که در سال های اخیر، کلیت نظام و علاقمندان به آن، باید پاسخگوی این رفتارهای عجیب باشند؛ حال که خود این افراد، پس از گذشت سالها، با دگردیسی فکری در صف دشمنان نظام و انقلاب اسلامی قرار گرفته اند.

هادی غفاری که متهم اصلی قتل هویداست، در بخشی از روایت این مستند، اسلحه به دست، وارد مجلس شده و تهدید به قتل مهندس بازرگان می‌کند. همین فرد در فتنه ۸۸ در صف دشمنان نظام قرار می‌گیرد و انبار اسلحه و مهمات!!! از زیرزمین مسجدش کشف می شود.

امثال هادی غفاری در تاریخ انقلاب اسلامی کم نیستند که ضربات جبران ناپذیر تاریخی بر کلیت نظام وارد آورده و اکنون خود، مدعی و طلبکار نظام شده اند؛ افرادی که اگر بررسی‌های دقیقی پیرامون زندگی آنها انجام شود، شاید کشف نخهای ارتباطشان با بیگانگان، آنچنان عجیب و دور از دسترس نباشد.

نکته دیگر آنکه پس از گذشت ۴۰ سال از پیروزی انقلاب اسلامی، مستندهایی همچون راه طی شده، قائم‌مقام، هاشمی زنده است و … که به بررسی زندگی و عملکرد افراد موثر در تاریخ معاصر، به ویژه تاریخ انقلاب اسلامی می‌پردازند، حرکتی است مبارک که باید مورد حمایت قرار گیرند تا بخشی از ناگفته های فراوان حرکت عظیم مردم ایران در پیروزی انقلاب اسلامی و مسیر سخت طی شده در طول این ۴۰ سال به ویژه برای نسل های جدید، به درستی و به دور از مبالغه های مثبت و منفی روایت شود.