کارکرد شبکه‌های اجتماعی در عصر جهانی شدن
به نظر می رسد باید این شبکه ها را شناخت و از امکانات آن به درستی استفاده کرد و مهمتر از همه با ارتقای سطح «سوادرسانه ای» جامعه، آحاد مردم را از آسیب های احتمالی این شبکه ها مصون ساخت.
یکی از اهداف اصلی فرآیند جهانی شدن به عنوان اصلی ترین جریان حاکم بر مناسبات جهانی را باید حذف مرزبندی‌های رایج بین دولت ها وملت ها و نیز شکل گیری جهانی با مرزبندی های جدید بدانیم که در آن صرف نظر از محدودیت های زمان و مکان، انسان ها می توانند با یکدیگر به تبادل محتوای پیام، داده و اطلاعات بپردازند. به این ترتیب در عصر جهانی شدن مرزبندی های مصنوعی حاکم بین کشورها که مبنای اصلی آن مناسبات ملی و نژادی است و می توان آن را محصول حاکمیت دولت- ملت‌ها نامید فرو می ریزد و مرزهای جدیدی با ویژگیهای طبیعی جای آنها را میگیرد. این مرزها عمدتا توسط گروه‌های همسو و نهاد ها یا افراد دارای منافع مشترک شکل میگیرد و درعین حال که بسیار سیال وپراکنده هستند به شدت نیز در هم تنیده و متداخل جلوه می کنند. این پدیده مهم امروزه به مدد حاکمیت شبکه های اجتماعی هر روز بیش از پیش پررنگ تر شده و جوامع بیشتری را تحت تاثیر قرار می دهد بطوریکه بیم آن می رود در آینده ای نزدیک به مدد تکنولوژی های ارتباطی و در راس آنها شبکه های اجتماعی به تدریج حکومت‌ها قدرت انحصاری خود را درتصمیم‌گیری و اعمال نظر از دست داده و «قدرت» از حوزه حکومت به حوزه عمومی و مردم، به عنوان کنشگران اصلی انتقال می‌یابد. این موضوع به همان اندازه که برای دولت ها نگران کننده محسوب می شود می تواند برای مردم جذاب باشد. در نگاهی واقع بینانه باید پذیرفت که تأثیرگذاری و نقش وسایل ارتباط جمعی در مسایل و قضایای سیاسی از مسلمات جهان امروز است و بخش بزرگی از رهبری سیاسی، اطلاع‌رسانی در حوزه مسائل داخلی و جهانی، معرفی سیاستمداران، ایجاد دگرگونی در ساختارهای دولتها و… به عهده صاحبان این ابزارها است. به این ترتیب بخشی از نظریه پردازان معتقدند این رسانه ها موجب جابه‌جایی قدرت از دولت ملی به بازیگران غیردولتی شده اند لذا می توان به تعبیری وسایل ارتباطی نوین جهانی را به عنوان بسترساز تحقق شتابان و بی‌وقفه پروسه جهانی شدن دانست.
در این نوشتار سعی داریم تا با توجه به اهمیت وجایگاه شبکه های اجتماعی به عنوان شکل نوین رسانه های جمعی، برخی از مهمترین کارکردهای این رسانه پویا و اثر گذار را در عصر جهانی شدن با توجه به ماهیت پدیده جهانی شدن در سه حوزه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی مرور کنیم.
الف: حوزه اقتصاد
اقتصاد را باید از مهمترین واولین حوزه های مرتبط با پدیده جهانی شدن بدانیم که اگر چه امروزه هرچه بیشتر ، حوزه های دیگر مرتبط با این پدیده برجسته می شوند اما همچنان عامل اقتصاد به عنوان رکن مهم جریان جهانی شدن از جایگاه ویژه ای برخوردار است . از اینرو دور از ذهن نیست که شبکه های اجتماعی در این حوزه نیز بتوانند نقش مهم واثر گذاری ایفا نمایند . برخی از مهمترین این کارکردها عبارتند از:
۱- تبلیغات هدفمند اقتصادی
شبکه‌های اجتماعی، یکی از راه های مهم برای امور مربوط به تبلیغات به شمار می‌آیند. اعضای شبکه های اجتماعی درصفحات مربوط به خود می توانند درباره علایق خود صحبت کنند و این به شرکت های تجاری اجازه می دهد که بر اساس همین دانسته ها، برای آنها آگهی بفرستند.
۲- ارتباط مستقیم با مشتری
بسیاری از شرکت ها ی تجاری با بهره گیری از فضای شبکه های اجتماعی می توانند با ایجاد حساب کاربری و صفحات شخصی در آن شبکه ها ، با سایر کاربران و بخصوص مشتریان خود و نیز سایر شرکت ها ارتباط مستقیم تری برقرار نموده و امور تجاری خود را پیش می برند.
۳- رفع محدودیتهای تجاری
شبکه های اجتماعی بخصوص وقتی صحبت از داده ها ومحصولات دیداری وشنیداری باشد می توانند مکان مناسبی باشند تا شرکت های مختلف وحتی افراد به راحتی کالاهای خود را در معرض دید وعرضه به مشتریان قرار دهند بدون آنکه محدودیت های دولتی مانع از آن باشد.
ب : حوزه فرهنگ
بیشترین مناقشه در خصوص شبکه های اجتماعی وهمینطور پدیده جهانی شدن ، اغلب برسر مباحث فرهنگی است .این شاید مهمترین وجه اشتراک این دو پدیده باشد!! با اینحال نباید از انصاف به دور باشیم که هم شبکه های اجتماعی و هم پدیده جهانی شدن در این حوزه بسیار موثر بودند. اما مهمترین کارکردهای شبکه های اجتماعی در حوزه فرهنگ کدام است؟
۱- امکان برقراری ارتباطات مجازی مستمردر مقابل ارتباطات حقیقی
شبکه‌های اجتماعی موجب شکل جدیدی از ارتباطات بین فردی در مقابل شیوه های سنتی شده است .این امر اگرچه می تواند معایبی را در پی داشته باشد اما به خودی خود موجب گسترده‌تر شدن دامنه ارتباطات افراد شده است و بی شک می تواند با قابلیت مهم به اشتراک گذاری اندیشه ها در ارتباطات چند بعدی، در نهایت به رشد فکری و تکامل دسته‌جمعی کاربران کمک کند.
۲- گسترش ارزش های انسانی و اخلاقی در گستره جهانی
اگرچه به علت پررنگ بودن دیگر ویژگی ها وکارکردهای شبکه های اجتماعی، بعد ارزشی آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است، اما به‌جرأت می توان گفت که این مهم یکی از قابلیت های اساسی شبکه های اجتماعی است که تاکنون حتی از سوی منتقدین آن مورد غفلت قرارگرفته است. شبکه های اجتماعی به ما این امکان را می دهند تا در عرصه جهانی ارزش های دینی، اعتقادی، انسانی و اخلاقی خود را به نحو مطلوب تری منعکس نماییم. این فرصتی بی نظیر است بخصوص وقتی دریابیم بسیاری از کاربران شبکه های اجتماعی افرادی هستند که می توانند در صورت تبلیغ صحیح ارزش های اخلاقی و انسانی، تحت تأثیر قرار گیرند.
۳- ایجاد محتوا و پیام توسط کاربران
بر خلاف سایر رسانه ها که معمولا مخاطبان، فاقد ارتباط تعاملی با منبع پیام (رسانه) بوده و در تولید محتوا وپیام نقش چندانی ندارند، شبکه های اجتماعی این امکان را به کاربران می دهند تا با به اشتراک گذاری مطالب، علایق واندیشه های خود ، بتوانند دیگران را مخاطب خود ساخته ودر مقام یک تولید کننده پیام، نقش تأثیرگذاری برمخاطب خود داشته باشند. این امر جایگاه کاربران را در فرآیند ارتباط گسترش داده و به این ترتیب شبکه های اجتماعی بیش از هررسانه دیگری می توانند با پیشرفت تکنولوژیک حاضر به برتری های سایر رسانه های موثر بر فرهنگ جوامع، همچون تلویزیون، شبکه های ماهواره ای و یا سینما که از قوه شنیداری و دیداری به‌خوبی بهره می برد، خاتمه دهند.
۴- حذف مرزهای جغرافیایی و تبادلات گسترده فرهنگی
امروزه بی اغراق باید شبکه های اجتماعی را مهد تمدن ها و فرهنگ های مختلف بشری بدانیم !. این شبکه ها با بهره گیری از امکان حضور زبان های مختلف در ساختار خود، فرصت حضور طیف گسترده ای از افراد جامعه را فراهم می کنند . این امکان فرصت مناسبی برای کاربران است تا بتوانند فرهنگ حاکم بر جامعه خود را به معرض دید دیگران بگذارند. ازاین طریق این رسانه ها به مکانی تبدیل می شوند که کاربران میتواند با فرهنگ ها و آداب و رسوم کشورهای دیگر آشنا شوند واینجاست که ضمن شکل گیری نوعی تبادل فرهنگی، حق انتخاب کاربران در شبکه های اجتماعی برای انتخاب بهترین شاخص های فرهنگی در سطحی گسترده، می تواند عامل مهمی درارتقای سطح فرهنگ عمومی جامعه محسوب شود.
ج : حوزه سیاست
مباحث مرتبط با سیاست یکی از ابعاد مهم مورد نظر کارشناسان وتحلیلگران در فرآیند جهانی شدن است وجالب اینکه شبکه های اجتماعی نشان دادند ، با توجه به اهداف وعلایق کاربران آنها می توانند در حوزه های سیاسی ، بسیار مورد استفاده قرارگیرند .مهمترین این جنبه ها عبارتند از:
۱- انتشار آزاد وسریع اخبار و اطلاعات وافزایش قدرت تحلیل کاربران
شبکه‌های اجتماعی باعث شده اند تا امکان انتشار اخبار بدون هرگونه سانسور توسط کاربران میسر گردد .این تهدیدی جدی بخصوص برای رسانه های دولتی محسوب می شود . اگر چه این مزیت می تواند با امکان تکثیر اطلاعات مخدوش و نادرست مورد نقد قرارگیرد لیکن گستره کاربران به عنوان کنشگران فعال رسانه ای وانتشار گسترده اخبار، امکان مقایسه و تحلیل اطلاعات را برای مخاطبان میسر می سازد. این امکان مهم می تواند در دراز مدت به ارتقای خرد نقادانه جامعه کمک نماید.
۲- شکل گیری خرد جمعی در انبوه اطلاعات
دست یابی به خرد جمعی شاید یکی از مهمترین اهداف گروه های پیرو دموکراسی وآزادی های فردی واجتماعی باشد یکی از ویژگیهای مهم شبکه های اجتماعی کمک به حصول این هدف دیرین در تاریخ بشری است. منظور از خرد جمعی جریان پویای تفکر در اندیشه انبوه کاربران است که به واسطه به اشتراک گذاری اندیشه ها وتقویت قدرت پردازش داده ها به تدریج در جامعه گسترش می یابد.
۳- امکان بیان آزادانه آراء و آشنایی با افکار دیگران
شبکه های اجتماعی به کاربران خود این امکان را می دهد که صرف نظر از سانسور ها وممانعت های دولتی آراء و اندیشه های خود را – با هویت حقیقی ویا حتی مجازی – بیان نمایند و به راحتی ضمن دریافت بازخوردهای مرتبط ، از آرای دیگران نیز بطور شفاف آگاه شوند. این ویژگی منحصر به فرد عملا در دیگر رسانه ها لا اقل به این گستردگی وجود ندارد.
۴- سازماندهی آزادانه گروه های سیاسی و اجتماعی
همانطور که از نام شبکه های اجتماعی برمی آید شبکه سازی وایجاد گروه های هم عقیده از مهمترین ویژگیهای این رسانه ها محسوب می شوند .با بهره گیری از امکانات گسترده شبکه های اجتماعی بطور آن لاین ، کار بران می توانند با بیان ایده های خود وگردهم آوری افراد هم عقیده ، گروه های سیاسی و اجتماعی متنوعی را در فضای مجازی شکل دهند که چه بسا در فضای حقیقی امکان آن وجود نداشته باشد. بی شک اگرچه این گروه ها در فضای مجازی شکل گرفته و رشد می کنند لیکن در واقع می توانند تاثیرات شگرفی را در فضای حقیقی جامعه ایجاد نمایند.
۵- توسعه سطح مشارکت های اجتماعی در جامعه
عده ای براین باورند که شبکه های اجتماعی به دلیل ماهیت مجازی خود از گسترش فعالیت های بشری در فضای حقیقی می کاهند اما در عمل شاهد آن هستیم که شبکه های اجتماعی در واقع به بستری کارآمد در جوامع برای گسترش حضور اجتماعی تبدیل شده اند. به مدد شبکه های اجتماعی، همواره اعضا به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به شرکت در فعالیت های واقعی در زندگی اجتماعی تشویق می شوند. این امر باعث شده تا برخی شبکه های اجتماعی جدید دقیقا با هدف افزایش مشارکت های اجتماعی راه اندازی شوند. این امر با حضور موثرتر شهروندان در مسائل اجتماعی می تواند به تدریج رنگ وبوی سیاسی یافته وبه افزایش مطالبات جمعی از دولت ها تبدیل شود.
نکته مهم اینکه علاوه برآنچه ذکر شد شبکه های اجتماعی بطور ویژه ازکارکردهای دیگری نیز در حوزه سیاسی برخوردارند که شاید بتوان گفت رنگ وبوی سیاسی تری داشته وحتی مورد توجه بیشتر احزاب، گروه ها وجریانات سیاسی قرار می گیرد. از اینرو این شبکه ها بسیار مورد توجه دولت ها قرار می گیرد وحتی در برخی از کشور ها اقدام به فیلتر نمودن برخی از این این شبکه ها در فضای اینترنت می شود از دیگراین کارکردها عبارتند از بسیج عمومی توده ها، جهت‌دهی افکارجمعی مطابق سلایق گروهی، امکان نظارت گسترده بر عملکرد و کارکردهای سازمان¬های دولتی وغیر دولتی، تقویت نهادهای مدنی، ترغیب شهروندان به مشارکت گسترده سیاسی وارتقای سطح مطالبات مردمی ،تحریک احساسات‌ملی وسیاسی جامعه در مواقع خاص بخصوص بحران ها، آشکار ساختن ارتباطات پشت پرده در جریانات سیاسی، انتقال گسترده مطالبات مردم به دولت ها، گسترش و نهادینه ساختن پلورالیسم سیاسی، تبیین وترویج دیدگاه های احزاب مختلف خارج از ضوابط دولتی ، ترویج دموکراسی خواهی و……
از اینرو به نظر می رسد باید این شبکه ها را شناخت و از امکانات آن به درستی استفاده کرد و مهمتر از همه با ارتقای سطح «سوادرسانه ای» جامعه، آحاد مردم را از آسیب های احتمالی این شبکه ها مصون ساخت.
• رضا سیف پور – مدرس دانشگاه
پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا: انتشار مطالب خبری و یادداشت های دریافتی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای منتشر می‌شود.
توضیح: این متن بخشی از یک مقاله پژوهشی نویسنده است که متن کامل آن در همایشی با همین عنوان ارائه شده است.
دیدگاه