روایتی از کتاب دزدی مشترک روس و انگلیس در رشت

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا به نقل از رنگ ایمان، در جریان حمله روسها در سال ۱۲۹۰ش و حمله انگلیس در سال ۱۲۹۷ش به رشت، علاوه بر کشتار و قتل تعداد زیادی از مردم، ذخایری از اموال فرهنگی و نفیس مردم گیلان به تاراج و یغما رفت. 

آیت‌الله شیخ جواد مجتهد رشتی که پدر همسر آیت الله سید عبدالوهاب صالح ضیابری ـ مجتهد معروف دوران مشروطه و نهضت جنگل ـ بود، کتابخانه بزرگی در رشت داشت که حدود بیست هزار جلد کتاب در آن موجود بود و بیش از دو هزار نسخه خطی در آن وجود داشت. این کتابخانه ارزشمند، بعد از فوت شیخ جواد مجتهد رشتی به آیت الله صالح ضیابری رسید.

آیت الله صالح ضیابری خود نیز که از بزرگان گیلان و از شجره سادات بزرگ همچون شرفشاه گیلانی بود، دارای کتب مهم و اسناد خانوادگی زیادی بود که از جمله آنها نسخه خطی بسیار مهم و منحصر از دیوان اشعار سید شرفشاه دولایی بود که ۵۰۰ سال قدمت داشت و تمام اینها در کتابخانه شخصی سید عبدالوهاب صالح نگهداری می‌شد.

بعد از حمله روسها در سال ۱۳۲۹ق (مطابق ۱۲۹۰ش) به ایران و قتل و غارت در گیلان و مقابله جدی مردم و عالمان شهر با آنها، قزاقان روس بعد از تصرف رشت و دستگیری برخی از مبارزان از جمله آیت الله صالح ضیابری، دست به تخریب برخی از اماکن از جمله چاپخانه عروه‌الوثقی و خیرالکلام زدند و به تفتیش و غارت برخی از منازل مردم و رهبران آنها نمودند.

از جمله به خانه آیت الله سید عبدالوهاب صالح ضیابری حمله کردند و آنچه از اوراق، اسناد و مکاتبات بود به آتش کشیدند و تعدادی از تالیفات نفیسی از اجداد او را که در علوم و معارف دینی بود نابود کردند.

در شوال۱۳۳۶ق (مطابق ۱۲۹۷ش) و در زمان نهضت جنگل نیز، بعد از اینکه انگلیسی‌ها به رشت حمله کردند و بر شهر مسلط شدند، طبق عادت همیشگی در تاراج اموال ملی و ذخایر فرهنگی کشورها و ملتها، از اولین اقداماتی که انجام دادند به خانه آیت‌الله سید عبدالوهاب صالح حمله کرده و به دزدی و تاراج کتابخانه و اسناد برجای مانده در منزل ایشان دست زدند. طبق روش انگلیسی‌ها در پیگیری اموال عتیقه و نفیس و بعد خارج ساختن آنها از محل اصلی اش و انتقال به انبارهای خودشان در انگلیس، دیگر هیچ اثری از کتاب و نسخه خطی ارزشمندی از آن کتابخانه از جمله همان دیوان شرفشاه در رشت پیدا نشد.

سالها بعد کتاب دیوان اشعار سید شرفشاه در بخارست رومانی پیدا شد و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، احیا شد و به چاپ رسید.

منابع:

«تاریخچه کتاب و کتابخانه در ایران ـ۲۲»، رکن‌الدین همایونفرخ، ماهنامه هنر و مردم، دوره جدید، ش۷۱، شهریور۱۳۴۷، ص۳۳٫

«تاریخچه کتاب و کتابخانه در ایران ـ۲۵»، رکن‌الدین همایونفرخ، ماهنامه هنر و مردم، دوره جدید، ش۷۴و۷۵، آذر و دی۱۳۴۷، ص۵۷٫

«سید شرفشاه۲»، مجله فرهنگ، ش۶، شهریور۱۳۰۵، ص۲۱۲٫

«سید عبدالوهاب مجتهد گیلانی و تبارش»، عبدالکریم گلشنی، یادگارنامه فخرایی، ص۷۲۴٫

«یادبود مولفان، سیدصالح صالح رشتی»، مجله آینده، ج۷، دوره۵، اسفند۱۳۵۹، ص۱۵۲ـ۱۵۳٫

تاریخ گیلان و نقش گیلان در نهضت مشروطیت ایران، ص۳۰۴ـ۳۰۵٫

روزنامه جنگل، س۲، ش۱، دوشنبه ۲۷ شوال ۱۳۳۶ق، ص۴ـ۵٫