« دموکراسی معیوب » تهدیدی فراروی توسعه

 دموکراسی یا حاکمیت اکثریت مردم بر سرنوشت جامعه را شاید بتوان عجیب ترین دستاورد اندیشه بشر در تاریخ خواند. به تعبیری ساده « دموکراسی » یعنی ؛ اصالت بخشیدن به هرآنچه نصف به اضافه یک نفر از جامعه آن را بپسندند !  آنها که علم سیاست خوانده اند خوب می دانند که این دستاورد اندیشه سیاسی غرب تا چه حد می تواند محل مناقشات فکری و عملی اندیشمندان باشد . شاید جالب باشد که بدانیم در همان زمان زایش این اندیشه نیز ، افلاطون آن را بدترین نوع حکومت معرفی کرد وهیچگاه از یادش نرفت که استادش سقراط، چگونه « شهید دموکراسی » شد. او با چشمان خود دید که چگونه اکثریت جامعه به این نتیجه رسیدند که سقراط باید جام شوکران را بنوشد. این داغ هیچگاه از خاطر انسان غربی نرفت. از اینرو برای مهار بدفهمی ها و کج روی های دموکراسی ، فرآیندهای متعددی را در گذر قرن ها تجربه کرد تا بتواند ضمن برخورداری از تمام مواهب این اندیشه حکومتی، ضررهای بیشمار آن را نیز جبران کند. ازجمله این تلاش ها باید فرآیند منظم « آموزش عمومی » و تشکیل « احزاب سیاسی » را ذکر کرد. اندیشمندان بر این باورند که این دو می توانند در صورت عملکرد صحیح بیم انحراف را از باور جمعی کم کنند. چیزی که همواره در آستانه انتخابات به عنوان نمادی از دموکراسی، نگرانی اصلی نخبگان هر کشور را تشکیل می دهد.

در جوامعی که احزاب وجود عینی نداشته باشند و یا در صورت وجود از کارکرد واقعی خود فاصله داشته باشند ، همیشه این خطر وجود دارد که عامل « ثروت » بتواند آرای مردم را به سمت خود سوق دهد و به تصاحب « قدرت » نائل شود . همینطور فقدان آموزش های سیاسی – اجتماعی می تواند جوامع را با خطر گرایش به سمت جریان های « پوپولیسم » مواجه کند که آن هم به راحتی آرای اکثریت جامعه را به سمت مطلوبی خاص سوق می دهد ، و باز هردو آنها اگر نتوانند نقش خود را در حیات سیاسی یک جامعه به درستی ایفاء کنند بیم آن می رود که رفتارهای عجیب و غیر قابل پیش بینی مردم حاصل از « سرخوردگی » های سیاسی – اجتماعی ، وازدگی های سیاسی، نافرمانی های مدنی و یا …. سرنوشت جامعه را به سمتی سوق دهد که در افق آن جز عقب ماندگی و توسعه نیافتگی ، چیزی مشاهده نشود . اینجاست که رجوع به آرای عموم مردم دیگر نمی تواند به تنهایی مبین بلوغ سیاسی واقعی در جامعه باشد. از نمادها و علائم هشداری این وضعیت می توان به راه یافتن افراد غیر متخصص و یا غیر مرتبط به تشکیلات  سیاسی و یا اجتماعی ، همچون نهاد مهم مجلس شورای اسلامی یا شورای اسلامی شهر و روستا اشاره کرد . به عبارت دیگر وقتی می بینیم دستفروش ، دوره گرد و یا رفتگر محترمی ( با احترام ویژه به کرامت انسانی تمام آحاد جامعه و مشاغل ارزشمندشان) بدون بر خورداری از تخصص و شایستگی کافی، در یک شهر یا کلان شهر ، موفق به اخذ اکثریت آرای مردم می شود و به دست همین مردم بر کرسی مدیریت یک شهر چند میلیونی تکیه می زند، باید نگران شکل گیری همان « دموکراسی معیوب » باشیم. این  یعنی آنکه جامعه از آموزش کافی برخوردار نبوده و احزاب یا جریان های مدنی نتوانسته اند اهمیت امر را برای رای دهندگان تشریح کنند و یا حداقل آنکه بخش مهمی از جامعه سوار بر موج احساس ، خواسته تا پیامی را به دولتمردان و مدیران جامعه القاء کند. در این صورت می توان نتیجه گرفت که « انتخابات » به عنوان عالی ترین نماد « دموکراسی »، نتوانسته در آن بخش ، برآیند مناسبی از آرای جامعه باشد. این یعنی آنکه یا فرآیند انتخابات معیوب است یا با یک دموکراسی معیوب مواجه هستیم. در هرحال این می تواند هشداری برای آینده و « توسعه » جامعه تلقی شود.
ناگفته نماند یکی از نتایج این نوع دموکراسی معیوب پدیده شگرف و سخیف « خرید و فروش آرای مردم » است که نتایج مخرب آن در آینده جامعه می تواند از هرچیزی بدتر باشد . از اینرو باید عمیقا باور کنیم ، برای جامعه ای که به سمت توسعه پیش می رود هیچ چیز خطرناک تر از یک « دموکراسی معیوب » نیست . در یک « دموکراسی معیوب » است که به راحتی پدیده سخیف « رای فروشی » به یک عرف تبدیل می شود و افراد جامعه به ناگهان سوار بر موج احساس شده ، با دلسوزی اجازه می دهند تا سرنوشت یک شهر به دست افراد بی تخصص و مغبون بیافتد. این هردو به مثابه سنگی بزرگ فرا روی توسعه جامعه است و برای درمان آن نیز چاره ای نداریم جز اینکه سطح آگاهی های عمومی جامعه را ارتقاء بخشیم و احزاب موجود را مکلف کنیم که به وظائف ذاتی خود روی آورند.

رضا سیف پور- مدرس دانشگاه

 پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا: انتشار مطالب خبری و یادداشت های دریافتی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای منتشر می‌شود.