چگونگی کنترل آثار روانی ناشی از بحران‌ها

بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی ( WHO )، بحران عبارت است از حادثه ای که با آسیب و تخریب وارده، باعث ایجاد نیاز مازاد بر ظرفیت پاسخگویی یک جامعه گردد.

 بحران به شدت سلامت عمومی را مختل می سازد و ارائه خدمات مراقبت اساسی سلامت به حادثه دیدگان و در رأس آن ها، گروه های آسیب پذیر را ضروری می سازد. این گروه ها با توجه به شرایط خاص خود در بحران و بلایا ، مستعد آسیب و صدمات بیشتری می باشند. با مدیریت بهداشت این گروه ها می توان تا حد زیادی، تلفات و اثرات مخرب بحران را کاهش داد. مهمترین گروه هایی که در این دسته قرار می گیرند شامل زنان، کودکان، سالمندان، معلولان و افراد با وضعیت فیزیکی و روانی خاص می باشند.

مدیر بحران باید بتواند شرایط را در کمترین زمان ممکن عادی کند. لذا مدیریت بحران ساز و کاری است برای جلوگیری از وقوع بحران و کاهش آثار و عوارض ناشی از آن. مدیریت بحران شامل سه مرحله آمادگی، واکنش و بازسازی است. در مرحله آمادگی سعی می شود تا با بالاترین توان عملیاتی جامعه، آمادگی در مقابل بحران هایی که به وقوع خواهند پیوست، افزایش یابد در مرحله واکنش، مدیریت نسبت به نوع بحران واکنش هایی از خود نشان می دهد و در مرحله بازسازی، مدیریت باید بتواند بحران را به کنترل خود در آورد. یکی از ابعاد سلامتی که پس از وقوع حوادث کمتر مورد توجه قرار می گیرد رسیدگی به بهداشت روان بازماندگان حادثه و حتی امدادگران حاضر در صحنه می باشد. برنامه ریزی برای بهداشت روان انسان ها در مناطق در معرض خطر در سه مرحله قبل از وقوع حادثه در حین و پس از وقوع حادثه باید انجام گیرد.

واکنش افراد به بحران، ریشه در ارتباطات آن ها با اجتماع دارد. کسانی که کمترین قدرت و منابع را در اختیار دارند، بیشترین برخورد را با آثار مخرب بلا داشته و برای بهبودی، زمان سخت تری خواهند داشت. با توجه به اینکه علل عمده آسیب پذیری این گروه ها مشخص می باشد، با تمرکز و برنامه ریزی بر تعدیل یا برطرف سازی آن ها می توان تا حد زیادی، میزان مرگ و میر و آثار مخرب ناشی از بلایا را کاهش داد. البته قابل ذکر است که آموزش در فاز آمادگی و قبل از وقوع بحران نقش بسیار مهمی دارد.

بسیاری از عوامل می توانند آثار سوء بر سلامت بگذارند. وقوع بلایا که با میزان زیادی مرگ و میر، آسیب های جسمانی روانی و تخریب همراه است، سلامتی افراد باقی مانده در محل آسیب را به خطر می اندازد. بعد از وقوع حادثه، مردم نیاز فوری به غذای کافی، پوشاک، مسایل بهداشتی و بهسازی محیط دارند و این امر وظیفه مردم، دولت و جهانیان است که جان مردم آسیب دیده را نجات دهند و سطح سلامتی آن ها را حفظ نموده و به آن ها کمک کنند تا زندگی عادی را شروع کنند. ویرانی های طبیعی، خسارات مالی و مادی را می توان با تلاش انسانی در مدت کوتاهی جبران کرد اما ویرانی های روحی آدمی را که در زیر آوارهای غم و مصیبت، آسیب دیده به سادگی نمی توان ترمیم کرد. شاید سال ها زمان نیاز دارد تا پس لرزه های روانی و اجتماعی این فاجعه به سکون و آرامش برسد. توجه به شرایط بهداشت روحی و روانی افراد در محل و تخفیف دادن آسیب های روانی یکی از مهمترین ابعاد کاری است که باید در مدیریت بحران به آن پرداخت.

 متخصصان بهداشت روانی معتقدند که شناسایی حوادث فشار زای روانی و کنترل آن ها و آموزش شیوه های مقابله ای مثبت و مبتنی بر حل مسئله می تواند در تامین بهداشت روانی افراد موثر واقع گردد. در حوادث غیر مترقبه و بلایای طبیعی، واکنش های روانی افراد به حوادث، تقریبا یکسان است بحث آموزش امدادگران برای کمک به حادثه دیدگان در مراحل اولیه پس از وقوع و سپس کمک به خود امدادگران جهت سازگاری و انطباق با شرایط موجود، آموزش وسیع افراد در سطوح مختلف و ارائه راهکارهای عملی در زمینه بهداشت و سلامت عمومی و همچنین آماده سازی آنان قبل از وقوع می تواند از تخریب روانی بیشتر آن ها در هنگام وقوع حوادث پیشگیری نموده و با آموزش تیم ها در جهت کمک به بازسازی و ناتوانی روانی افراد باقی مانده کمک موثری نمود. اینکه افراد حاضر در صحنه وقوع بلایا چه واکنشی نشان می دهند، بسته به عظمت فاجعه، طول مدت آن، درجه ای از خطر که فرد را تهدید می کند، مسئولیت افراد، ثبات و هیجانات مکانیسم های انطباق از تجربیات گذشته، فروانی تجربیات مشابه، توقعات فردی، آموزش افراد، تراژدی های اخیر در زندگی افراد، حمایت و درک همکاران و مدیران، مداخله رسانه ها و آشنایی با قربانی ها دارد.

سید آرمین سروسر – عضو مرکز مطالعات سازمان پدافند غیرعامل کشور

منابع:

۱- رقیه سیدی ، فهیمه دادگری،۱۳۹۴، معرفی سه گروه از افراد آسیب پذیر در زمان وقوع بحران و بلایا و مدیریت بهداشت این افراد در زمان بحران، مجله دانشکد ه پرستاری ارتش جمهوری اسلامی ایران، سال پانزدهم، شماره ۲، زمستان، شماره مسلسل۲۹.

۲-  خانپور, محمد و خدیجه خانپور، ۱۳۹۴، چرخه ی مدیریت بحران، اولین کنفرانس بین المللی مهندسی صنایع، مدیریت و حسابداری، بصورت الکترونیکی، موسسه پژوهشی البرز.

۳- آصف پور وکیلیان, مهناز، ۱۳۸۵، ارائه مدل بهداشت روانی در مدیریت بحران، همایش سراسری راهکارهای ارتقاء مدیریت بحران در حوادث و سوانح غیرمترقبه، زنجان، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان زنجان، فرهنگسرای امام خمینی(ره).

پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا: انتشار مطالب خبری و یادداشت های دریافتی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای منتشر می‌شود.