پشت پرده هدیه ۲۱۶ میلیون دلاری ملت ایران به دولت تاجیکستان

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا یه نقل از تابناک، شنیده می شود، دولت تاجیکستان ساخت سد و نیروگاه ۲۵۶ میلیون دلاری سنگ توده را که توسط مهندسان ایرانی در این کشور ساخته شد، هدیه فرض کرده و به تعهدات خود عمل نمی کند. پیگیری ها در این باره نتیجه مشخصی نداشت و مسئولان از پاسخ شفاف سر باز می زنند. باید پرسید، اگر سد و نیروگاه سنگ توده هدیه ملت ایران به تاجیکستان است، چرا آنها حق ندارند از جزئیات هدیه خود آگاه شوند؟

از سال ۱۳۸۵ دولت ایران به همراه یکی از شرکت های خصوصی کشور که در بخش ساخت سد فعال است، عملیات احداث یک سد و نیروگاه بزرگ به نام سنگ توده را در کشور تاجیکستان با هزینه ای بالغ بر ۲۰۰ میلیون دلار آغاز کرد. به رغم گذشت ده سال از زمان ساخت و افتتاح فاز یک و دو این پروژه در سال های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۳، حالا اخبار و گفته های ضد و نقیض نشان می دهد، دولت تاجیکستان با هدیه فرض کردن این پروژه، بنا ندارد، بدهی خود را به طرف ایرانی بازگرداند.

به تازگی «حسین مرعشی» سخنگوی حزب کارگزاران در سخنانی عجیب از پرداخت هدیه ۱۵۰ میلیون دلاری ایران در دولت نهم و دهم به کشور تاجیکستان خبر داد و گفت: در زمان آقای خاتمی، سدی در دولت تاجیکستان توسط مهندسین ایرانی ساخته شد و دولت تاجیکستان برای احداث آن از ایران ۱۵۰ میلیون دلار وام گرفته بود، رئیس جمهور دولت دهم آقای احمدی نژاد که برای افتتاح این سد به تاجیکستان رفتند در نطقشان گفتند که این هدیه‌ای از جانب ملت ایران به شماست.

سخنگوی حزب کارگزاران در سخنان خود اضافه کرد: از آن روز دیگر تاجیک‌ها قسط وام‌های خود را پرداخت نمی‌کنند و می‌گویند رئیس جمهور شما این سد را به عنوان هدیه به ما داده است.

سخنان عجیب و باور نکردنی «حسین مرعشی» با حقیقت ماجرا و آنچه در پایگاه خبری رسمی ثبت شده است، تا حدودی تفاوت دارد.

این موضوع سبب شد تا «تابناک» برای اطلاع از جزئیات دقیق ماجرا و درستی و نادرستی هدیه داده شدن این سد از سوی رئیس جمهور سابق به کشور تاجیکستان موضوع را از ابعاد مختلف بررسی و تلاش کند، اطلاعات دقیقی از آنچه در رابطه با پروژه سد سنگ توده در سال های گذشته رخ داده را از مقام های مرتبط و آگاه به دست آورد.

پروژه سنگ توده بر اساس آنچه در مراجع رسمی خبر آمده است، از سال ۱۳۸۵ و با محوریت یک شرکت مهندسی ایرانی به نام «فرآب» آغاز و در همان زمان هزینه ساخت سد و نیروگاه چیزی حدود ۲۵۶ میلیون دلار برآورد شد؛ هزینه ای که دولت جمهوری اسلامی ایران ۱۸۰ میلیون دلار، دولت تاجیکستان ۴۰ میلیون دلار و شرکت مجری نیز مابقی آن یعنی ۳۶ میلیون دلار را تقبل کردند.

از آنجا که مسئولیت مدیریت و مهندسی ساخت سد و نیروگاه سنگ توده بر عهده ایران گذاشته شد و بیش از ۸۰ درصد هزینه های آن را نیز دولت و بخش خصوصی ایرانی تقبل کرد، بنا بر این شد تا نیروگاه این مجموعه پس از بهره برداری به مدت ۱۲ سال در اختیار جمهوری اسلامی ایران باشد تا طرف ایرانی هزینه های انجام شده و سود توافق شده را از این پروژه بزرگ کسب کند و پس از آن این مجموعه را کامل در اختیار تاجیکستان قرار دهد.

در سال ۱۳۹۰ و با حضور «محمود احمدی نژاد» رئیس جمهور وقت ایران و «امامعلی رحمان» رئیس جمهور تاجیکستان فاز اول این سد افتتاح شد؛ هرچند در رابطه با اینکه آیا رئیس جمهور ایران در آن زمان این سد را هدیه ملت ایران به تاجیک ها خواند یا نه، سند مشخصی جز گفته های اخیر سخنگوی حزب کارگزاران در دست نیست اما رئیس جمهور تاجیکستان این عبارت را در سخنان خود به کار برد و گفت: این سد و نیروگاه آن بزرگ ترین هدیه ملت و دولت ایران به تاجیکستان است.»

البته بررسی های بیشتر نشان می دهد، رئیس جمهور سابق در رابطه با یکی دیگر از پروژه های عمرانی ایرانی که در تاجیکستان اجرا شد، عیناً از واژه هدیه استفاده کرده بود. «احمدی نژاد» در جریان افتتاح تونل انزاب در سال ۱۳۸۹ گفت: تونل انزاب هدیه مردم ایران به مردم تاجیکستان است.

بنابراین، بعید نیست او در رابطه با این سد نیز از این عبارت استفاده کرده باشد اما چیزی که هست اینکه این واژه هدیه در رسانه ها نیز منعکس شد و در مجموع در آن سال ها از سد و نیروگاه سنگ توده به عنوان هدیه ایران به تاجیکستان یاد می شد.

شاید در آن زمان کسی گمان نمی کرد این تعارف ایرانی (اگر واقعاً گفته شده باشد)، روزی دردسر ساز شود، ولی در ادامه و وقتی که «حسن روحانی» رئیس دولت یازدهم برای افتتاح فاز دوم سد در سال ۱۳۹۳ به تاجیکستان رفت، تازه نشانه هایی از بی میلی طرف تاجیک برای پرداخت تعهدات خود آشکار شد.

«روحانی» در سال ۱۳۹۳ به تاجیکستان سفر و فاز دوم این پروژه که همان نیروگاه برقابی سد است را افتتاح کرد، اما به رغم توافقات پیشین دولت تاجیکستان از واگذاری نیروگاه به مدت ۱۲ سال و یا پرداخت بدهی خود به ایران سر باز زد.

در همین سال، «طاهر شه حامد» رئیس صندوق ضمانت صادرات ایران از تأخیر تاجیکستان در پرداخت ۶ قسط وام ایران خبر داد و گفت: دولت تاجیکستان برای پرداخت شش قسط عقب افتاده سنگ توده تا ژانویه ۲۰۱۶ جدول بازپرداخت را ارائه خواهد داد. در واقع هزینه سنگ توده ایران که توسط تاجیکستان خریداری شده تا ژانویه ۲۰۱۶ اقساط آن دریافت نمی‌شود و بعد از این موعد هر قسط بر سر موعد خود از سوی دولت تاجیکستان پرداخت خواهد شد.

«نائینیان» یکی از کارکنان اداره کل روابط عمومی وزارت نیرو در این باره به «تابناک» گفت: این طرح در وزارت نیرو متولی مشخصی ندارد و متولی مستقیم آن در ایران «شرکت خصوصی مهندسی فرآب» است.

او ضمن اشاره به اینکه وزارت نیرو، هیچ اطلاعی از جزئیات پرداخت ها و بدهی ها ندارد، تأکید کرد: وزارت نیرو در این رابطه صرفاً فضاسازی برای اشتغال بخش خصوصی را انجام داد و شما برای کسب اطلاعات دقیق باید با شرکت خصوصی مرتبط ارتباط بگیرید.

واگذاری پاسخگویی در رابطه با این موضوع مهم، در حالی از سوی وزارت نیرو به یک شرکت خصوصی انجام شد که بر اساس بررسی سوابق تاریخی، ۷۰ درصد هزینه اجرای سد از سوی دولت جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته و حضور مکرر مقامات ارشد اجرایی کشور در تاجیکستان از جمله دو رئیس جمهور نیز نشانه ای از این واقعیت است.

از سوی دیگر، پیگیری ها از طریق شرکت مهندسی فرآب به عنوان مجری سد به نتیجه مشخصی نرسید و دفتر مدیرعامل این شرکت به «تابناک» اعلام کرد: مدیرعامل و سایر اعضا، حاضر به هیچ گونه پاسخگویی و توضیح در این باره به رسانه ها نیستند.

بر اساس آنچه رفت، ابهام های فراوانی در رابطه با یکی از بزرگ ترین پروژه های عمرانی ایران در کشورهای دیگر وجود دارد؛ نخست اینکه آیا مقام اول اجرایی کشور در دولت نهم و دهم عیناً از واژه هدیه در رابطه با این سد استفاده کرده است و یا خیر؟ البته همانطور که آمد، ایشان در رابطه با تونل انزاب (پروژه عمرانی دیگر ایران در تاجیکستان)، عیناً از چنین عبارتی استفاده کرده است.

دوم آنکه آخرین وضعیت پرداخت بدهی ایران از سوی دولت تاجیکستان به ایران کجا رسیده است، چرا به رغم توافق صورت گرفته طرف تاجیکستانی حاضر نشد تا ۱۲ سال مدیریت سد و نیروگاه آن را برای به دست آمدن هزینه و سود در اختیار ایران قرار دهد.

دیگر اینکه هرچند بنا بر اخبار زمان آغاز عملیات احداث سد، ۱۸۰ میلیون دلار از هزینه ساخت را دولت ایران و ۳۶ میلیون دلار را هم شرکت ایرانی مجری تقبل کرده است، حالا چرا وزارت نیرو از این موضوع مهم اظهار بی اطلاعی می کند و مسئولیت همه ماجرا را متوجه یک شرکت خصوصی می کند؛ شرکتی که از پاسخگویی امتناع می کند و اگر چنین ضرر سنگینی را متحمل شده بود، قطعاً صدای اعتراض و گلایه اش بلند بود.

گفتنی است، ساختگاه سد و نیروگاه سنگ توده در ۱۸۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر دوشنبه و در استان ختلان واقع شده است. سد سنگ توده دو از نوع خاکی با هسته رسی مرکزی بوده و طول تاج آن ۳۰۵ متر و عرض تاج آن ۱۲ متر است. این سد با دارا بودن مخزنی به حجم ۶۶ میلیون و ۵۰۰ هزار متر مکعب، ۳۱ متر ارتفاع دارد.