مدیریت بحران

مدیریت بحران /  به مناسبت هفته ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی

بشر از آغاز پیدایش زمین تاکنون همواره با رویدادهای غیرقابل پیش بینی تحت عنوان بلایای طبیعی رو به رو بودهاست. حوادثی که می توانند هزاران انسان را نابود؛ و سازه ها و تاسیسات زیربنایی و روبنایی را ویران سازند.
بلایای طبیعی، انواع گوناگونی دارد که می توان به زلزله، سیل، طوفان، گردباد، سونامی، تگرگ، بهمن، رعد و برق، تغییرهای شدید درجه حرارت، خشکسالی و آتشفشان اشاره کرد؛ اما برخی از آنها مانند گرم شدن زمین، افزایش آلودگی هوا و سیل ناشی از تخریب جنگل ها بصورتغیرمستقیم،ناشی از عملکرد انسان می باشند.
زلزله یکی از حوادث طبیعی به شمار می رود که در طول سده پیشین، درصد بالایی از مرگ و میرها در کشورهای مختلف جهان را می توان حاصل از این رویداد طبیعی دانست. زلزله به دلیل خارج شدن ناگهانی انرژی از داخل پوسته زمین و امواج ناشی از آن به وجود می آید و پیش لرزه و پس لرزه هایی در فاصله زمانی چند دقیقه و یا حتی چند ماه بعد به وقوع می پیوندد. زلزله می تواند بلایای مهیب دیگری چون آتش سوزی های گسترده، شکستن سدها و جریان سیلاب، ریزش کوه و سقوط بهمن ها را به دنبال داشته باشد. ویژگی های خاص جغرافیایی، اقلیمی و زیست محیطی در ایران باعث شده است تا کشورمان یکی از ۱۰ کشور سانحه خیز جهان محسوب شود که از ۴۱ نوع حادثه طبیعی شناخته شده در جهان، ۳۱ نوع آن در ایران به وقوع می پیوندد که سیل و زمین لرزه در این میان بیشترین سهم را به خود اختصاص می دهند.

متاسفانه شمال ایران نیز روی نوار زلزله جهانی قرار دارد و با توجه به تجربه تلخ حادثه زلزله سال ۱۳۶۹ در استان گیلان، هر لحظه امکان لرزیدن و ایجاد خرابی های شدید، این منطقه از کشور را به شدت تهدید می کند. در این مدت تصمیمات مهمی در زمینه مقاوم سازی ساختمان های فرسوده و اعمال نظارت قوی تر در ساخت و سازها گرفته شدند و اقداماتی در راستای اطلاع رسانی و ارتقاء آگاهی های عمومی پیشگیری از بلایای طبیعی و مقاوم سازی انجام شده ولی هنوز اصولی و در حد مطلوب نیست. این عوامل موجب شد تا ایران نیز همسو با دیگر کشورهای جهان، راه های کاهش اثرات سوانح طبیعی را مورد توجه قرار دهد و تلاش کند تا همگام با تجربه های جهانی در این حوزه، شاخص ایمنی و آمادگی در برابر حادثه های طبیعی را ارتقا بخشد و دولت با کمک سازمان مدیریت بحران کشور و دیگر نهادها به برنامه ریزی برای پیشگیری و افزایش آمادگی در برابر این بلایا اقدام کند و به ایجاد ساخت و سازهای های مقاوم و پوشش های گیاهی برای کنترل یا کاهش این خسارت ها و برگزاری دوره های آموزشی لازم بپردازد.

روش های پیشگیری همواره در کاهش خطرهای ناشی از بلایای طبیعی بسیار موثرند. بنابراین ضروری است که آموزش هایی برای آشنایی با بلایایی چون زلزله، تندباد، سیلاب و شیوه رویارویی با خطرهای ناشی از آن را به مردم آموخت.
بافت های فرسوده در شهرها نیز به عنوان تهدید در برابر حوادث و بلایای طبیعی از جمله زلزله است که باید با تغییر نگرش به آنها به عنوان فرصت نگریست. احیاء، نوسازی و بهسازی بافت فرسوده می بایست به عنوان فرصت و منبع درآمدی برای شهرداری ها و زمینه توسعه پایدار شهری در نظر گرفته شود. البته بخشی از بافت فرسوده، میراث فرهنگی و تاریخی است که باید به عنوان منبع غنی و گنجینه ای گرانبها برای آن جایگاه خاصی قائل بود.

در شهرسازی نباید مصلحت اشخاص و روابط افراد بر اجرای اصولی قوانین مقدم باشد. مهندسین ناظر ساختمان و شهرسازی می‎بایست مطابق آئین نامه ۲۸۰۰ و مقررات ملی ساختمان سازی فعالیت کنند.

مشکلات و خسارت های زلزله کاهش نمی یابد مگر اینکه به سمت مقاوم سازی و اصلاح الگوی ساخت و ساز سوق پیدا کنیم. مداخلات انسان در طبیعت نظیر تصرف در حریم و بستر رودخانه‌ها، وضعیت پوشش گیاهی، تغییر نامطلوب کاربری‌ها و ساخت و سازهای غیرمجاز و نا ایمن نیز از عوامل تخریب محیط زیست و افزایش آسیب پذیری در برابر حوادث است. در کاهش اثرات و بلایای طبیعی باید مردم نیز مشارکت داده شوند. هر میزان آگاهی عمومی در جامعه افزایش یابد، خسارت ها در زمان حوادث و بحران های احتمالی کاهش می یابد که توجه به این مهم امری ضروری است. در بسیاری از مواقع پیشگیری، صدمه و خسارت های جانی و مالی ناشی از این گونه بلایا را به حداقل ممکن می رساند و این مهم نیازمند آگاهی و شناخت آحاد جامعه است که باید در سطح جوامع انسانی بسط و گسترش بیشتری پیدا کند.

هفته ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی فرصت مغتنمی است تا همسو با برنامه های سطح ملی، توانمندی ها و میزان آمادگی دستگاه های اجرایی را در مواجهه با حوادث طبیعی مورد ارزیابی و محک قرار دهیم و نقاط ضعف و قوت را شناسایی و نسبت به رفع معایب و تقویت نقاط مثبت اقدام نموده و با توجه به شرایط کشور، بر ضرورت اقدام های پیشگیرانه، کسب آمادگی در رویارویی با پدیده های خطرساز و کاستن از پیامدهای منفی آنها با برخورد آگاهانه متخصصین تاکید شود و امید است با سیاستگذاری صحیح، برنامه ریزی اصولی و تعهد نهادهای مسئول، شاهد کشوری ایمن، آماده و پاسخگو در برابر حوادث باشیم.

میرحسین مومنی زاده؛ مشاور برنامه ریزی و امور عمرانی فرماندار رشت