آینده رودخانه قلعه رودخان؛ گوهررود و زرجوبی دیگر

تصویر بالا رودخانه زرجوب را در سالیان پیش نشان میدهد رودخانه ای که سالهای پیش شریان حیاتی شهر رشت بود و امروز یکی از آلوده ترین رودخانه های کشور و دنیا می باشد.

در حوزه ابریز مرداب انزلی چندین رودخانه جریان دارد. از جمله آنها میتوان به رودخانه های اصلی پیش رودبار، پسیخان، زغزرودخانه، بهمبر چاف رود اشاره نمود رودخانه های نام برده شده مستقیماً به دریای خزر می ریزند و هر کدام از آنها که از بالا دست ارتفاعات تغذیه می شود وخود از تلفیق دو یا ۳ رودخانه فرعی تر ایجاد می گردند.

رودخانه پیش رودبار از پیوستن رودخانه گاز رودبار، گشت رودخان، قلعه رودخان تشکیل می شود.

رودخانه قلعه رودخان دارای دو شاخه اصلی که نظر آلات وحیدر آلات نامیده می شود رودخانه نظر آلات که شاخه بزرگتر می باشد از ارتفاعات ۲۳۰۰ متری و رودخانه حیدر آلات از ارتفاع ۲۰۰۰ متری سرچشمه می گیرند.

ارتباط تنگاتنگ رودخانه قلعه رودخان با گردشگری در منطقه

وجود رودخانه قلعه رودخان یکی از سرمایه های بسیار مهم منطقه می باشد. بررسی این رودخانه از چندین جنبه حائز اهمیت است:

جاذبهء بالفعل گردشگری

نقش اساسی در اقتصاد محلی (کشاورزی، آبزی پروری، تاًمین آب و …)

نقش در محیط زیست اکوسیستم های همبسته با منطقه (پائین دست رودخانه و حتی تالاب انزلی)

اهمیت حفظ پوشش گیاهی حوزهء آبخیز (شامل اراضی جنگلی ومرتعی محدوده منطقه)

جاذبه های باقّوه گردشگری مانند صید ورزشی ماهی قزل الا

حساسیت زیاد به فعالیت های گردشگری (ورود انواع آلودگی ها در اثر هجوم گردشگران و از بین رفتن آرامش از نظر زیستگاه آبزیان مهم (ماهی قزل آلا))

طرح هادی ومدیریت و بهره وری پارک جنگلی و تاریخی قلعه رودخان:

سازمان جنگل ها و مراتع کشور در سال ۱۳۷۷ با بکار گبری یک شرکت مشاور (مهندسین مشاور باغ و درخت) اقدام به برنامه ریزی و طرح ریزی جهت تبدیل منطقه به یک پارک جنگلی کرده است. در این برنامه ریزی نقاط مبهم فراوانی وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از: اطلاق پارک جنگلی به منطقه که این مسئله خود از جنبه های متفاوت ابهام ونارسایی دارد: اوّل اینکه تعریف روشنی از پارک جنگلی در نظام قانونی کشور وجود ندارد ومشاور مذکور نیز تعریف دقیقی از این مفهوم ارائه نکرده است. و دیگر اینکه در این گزارش هیچ اشاره ای به مالکیت های اراضی نشده و متعاقباً هیچ رژیم قانونی مواجهه با مالکیت ها پیشنهاد نشده است.

بی توجهی به سایر ذینفعان در روند برنامه ریزی:

در این برنامه ریزی هیچ توجهی به سایر ذینفعان در منطقه مانند سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان میراث فرهنگی و سازمان ها آب و فاضلاب و آب منطقه ای ونهاد های محلی مانند دهداری ها، بهداشت و… نشده است. گویا سازمان جنگل ها ومراتع یگانه مرجع تصمیم سازی و تصمیم گیری در منطقه بوده یا به نوعی بر منطقه مالکیت داشته که در عمل چنین فرضی به هیچ وجه درست نیست. مسلماً در برنامه ریزی ومدیریت زیست محیطی باید کلیه بخش ها و ذینفعان حضور فعال و پررنگ داشته وتصمیم گیری ها و برنامه ریزی ها باید فرابخشی باشند، و نیز هماهنگی و هم گرایی بخش های متفاوت در برنامه ریزی ها و تصمیم گیری ها شرط اولیه و اساسی اتخاذ تصمیمات درست وسازگار با توسعه پایدار، ونیز عملی شدن برنامه های پیشنهادی در آینده می باشد.

عدم مشارکت مردم در روند برنامه ریزی، تصمیم گیری و مدیریت منطقه:

توسعه پایدار برچهار محور توسعه اقتصادی، توسعه فرهنگی واجتماعی و محیط زیست استوار است. مردم محور توسعه پایدارند و اهمیت به افزایش ظرفیت های مردمی، شرکت دادن مردم در روند برنامه ریزی، تصمیم گیری ومدیریت مهمترین و کلیدی ترین اقدام در تحقق مفهوم توسعه پایدار می باشد. در طرح پارک جنگلی قلعه رود خان کوچکترین اشاره ای به مشارکت مردمی یا وارد کردن آراء ونظرات مردم بومی ارائه نشده است. مقتدر و متمرکز بودن ساختار دولتی و به کلّی فراموش کردن ساکنین بومی ومردم در اداره منطقه یک اشتباه فاحش و ناقص اصول توسعه پایدار به حساب می آید.

مردم بومی منطقه منابع موجود در آن را از آن خود نمی دانند و هیچ تعلق خاطری نسبت به آن ندارند و تنها به این می اندیشند که چگونه بیشترین بهره برداری را در کوتاه ترین زمان ممکن از آن ببرند (در گفتگو با بعضی ساکنین بومی مشخص شد صیدماهی قزل آلا در رودخانه قلعه دهنه با استفاده از تور در سال ها گذشته به گونه ای بوده که تقریباً به کلی نسل این ماهیان دچار تهدید شده است.

با توجه به نبودهماهنگی ایجاد شده اداری سازمان جنگل ها ومراتع (اداره کل منابع طبیعی استان گیلان) به عنوان پیمانکار ونبود برنامه ریزی های فرابخشی، مردم و روستاهای در محدوده قلعه رودخان با مشکلاتی در مورد آلودگی رودخانه دست و پنجه نرم می کند و در آینده ای نزدیک شاهد مشکلات دو چندان به مرور زمان با ایجاد گردشگری انبوه راشاهد خواهیم بود

ماده ۶۸۸ قانون تعزیرات: بر اساس ماده ۶۸۸ قانون تعزیرات هر اقدامی علیه بهداشت عمومی جرم تلقی شود از جمله آلوده کردن آب آشامیدنی، دفع غیر بهداشتی محصولات انسانی و دامی زائد، ریختن مواد مسموم کننده در رودخانه ها ریختن زباله در خیابان ها، کشتن غیر مجاز دام ـ استفاده غیر مجاز از فاضلاب خام یا پساب تصفیه خانه های فاضلاب برای کشاورزی ممنوع است و مرتکبین چنانچه مشمول مجازات شدید تر نباشد به حبس تا یک ۱ سال محکوم خواهند شد.

وضعیت آب آشامیدنی روستایی: بر اساس برداشت های میدانی، روستا های قلعه رود خان و حیدر آلات فاقد آب آشامیدنی می باشند. آب آشامیدنی خانوار های روستایی یا توسط چشمه های موجود در سطح آن و یا از طریق چاه های دستی که در محوطه واحد های مسکونی حفر گردیده تامین می گردد. با توجه به اینکه ارائه خدمات کنترل نشده و برنامه ریزی نشده گردشگری (مانند اقامت موقت و …) از هم اکنون در روستاهای منطقه آغاز شده است، این وضعیت از پتانسیل های منفی منطقه به حساب می آید. شرکت آب و فاضلاب روستایی فومن برای روستا ها لوله کشی را به تازگی انجام داده است.

وضیعت آب کشاورزی: درحال حاضر عمده زمین های کشاورزی منطقه رودخانه قلعه روخان و همچنین نهر های کوچک و بزرگ آبیاری می گردند. ذخیره سازی آب رودخانه مذکور برای دوره کشاورزی در سالهای آتی از اهمیت فراوانی برخوردار خواهد بود.

وضعیت منابع آب برای توسعه خدمات گردشگری: در حال حاضر برای تامین مورد نیاز گردشگران در قلعه (سرویس های بهداشتی احداث شده در محوطه حریم قلعه) انتقال آب از مراتع ییلاقی بالادست صورت می گیرد. با توجه به اینکه از تعداد مراجعه کننده به قلعه اطلاعات دقیقی در دسترس نیست و نیز هیچگونه اطلاعاتی از مقدار آب مصرفی در قلعه و / یا آب انتقال داده شده از مراتع مرتفع در دست نیست ـ هیچ تحلیلی کمی قابل قبولی در این خصوص نمی توان انجام داد نکته بسیار حائزاهمیت دراین خصوص این است که نمی توان انتظار داشت انتقال آب ازمراتع مرتفع به هر میزان و تا هر زمانی صورت بگیرد و باید دقیقاً به محدودیت بهره برداری از این منابع آب دقیقا توجه اشت.

مراتع ییلاقی بالادست اکوسیستم همبسته با اکوسیستم جنگلی پائین دست تشکیل می دهند.

اکوسیستم های همبسته وابستگی بسیار زیادی در ساختار و عملکردشان (مانند تامین آب، رسوب گذاری، برف گیری و…) با هم دارند. انتقال کامل آب چشمه های مناطق بالادست میتواند وقفه ای جدی در عملکرد این اکوسیستم ها داشته باشد.

فاضلاب

آب روستای قلعه دنه به دلیل آلودگی با فاضلاب سرویس بهداشتی احداث شده همجوار با رودخانه قلعه رود خان در پارک جنگلی توسط سرمایه گذار منابع طبیعی برای مصرف مناسب نمی باشدهم اکنون این فاضلاب متاسفانه بدون هیچ تمهیدی در رودخانه رها می شود احداث سرویس بهداشتی بدون تعبیه سپتیک تانک مناسب و رعایت نکردن حریم رودخانه و تغییر مسیر رودخانه از اشکالات وارده بر طرح سازه ها ایجاد شده اقامتی و سرویس بهداشتی درپارک جنگلی قلعه رودخان می باشد.

راهکار پیشنهاد نویسنده: کنترل فاضلاب و پسماند کلیه واحد های اقامتی و پذیرایی درمحوطه پارک جنگلی قلعه رودخان و نصب سپتیک تانک

۱-    کنترل و سرپرستی یک بخش در قالب واحد محیط زیست در منطقه

۲-   ارائه یک نقشه محیط زیستی و تقسیم بندی و مرز بندی رودخانه در محدوده تاثیر پذیر روستای حیدر آلات (قلعه دنه ـ ملک سر _ جلفه و…) و مراتع ییلاقی بالادست

۳-   آگاهی و اطلاع رسانی گردشگران با پخش بروشور اصول طبیعت گردی و افزایش آگاهی. عشق واحترام به طبیعت زیبای قلعه رودخان.

۴-   برگرداندن محیط رودخانه در مسیر قلعه برای حفاظت از منابع آبی و رها سازی و تخم ریزی ماهی قزل آلا بومی در منطقه و رواج ماهیگیری و گردشگری ورزشی

۵-   برگذاری کلاسهای آموزشی برای کارکنان و کسبه جامعه محلی قلعه رود خان در موارد اهمیت رودخانه قلعه رودخان و ارتباط با زندگی مستقیم آنها

۶-   بازسازی دکه دامداری قدیمی خانواده معصومی با قریب به دویست سال قدمت دامداری و استفاده از آن به عنوان مرکز بازدید کنندگان محیط زیست.

۷-   ایجاد اولین موزه زنده جنگل خزری دنیا برای اولین بار درمنطقه

اگر نتوانیم اندازه گیری کنیم، نخواهیم توانست کنترل کنیم. اگر نتوانیم کنترل کنیم، نخواهیم توانست مدیریت کنیم و اگر نتوانیم مدیریت کنیم، نخواهیم توانست بهبود بخشیم

مجید فولادوند

پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا: انتشار مطالب خبری و یادداشت های دریافتی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای منتشر می‌شود.