جنگ بیولوژیک در کشاورزی

کشاورزی در بسیاری از کشورها ، یکی از بسترهای مهم وراهبردی برای اشتغالزایی، تولید وخودکفایی به شماره می رود کشورهای مختلف با داشتن مزیت نسبی در تولید برخی از محصولات کشاورزی توانسته اند جایگاه تعریف شده وروشنی برای خود چه برای تامین نیازهای داخلی وچه صادرات فراهم نمایند. نقش به سزا وچشمگیر کشاورزی در امنیت غذایی ، تولید ناخالص ملی ، صادرات وارزآوری کشورها ، آنها را برآن داشته است که اولاً در حفظ ورونق بخشیدن به این بخش از هیچ تلاشی فروگذاری ننمایند، وثانیاً محصولات سالم وعاری از آلودگی را با هزینه کمتر تولید وبا قیمتی مناسبتر به بازار داخلی وجهانی عرضه کنند.

این امر باعث شده است که هم اقتصاد برخی از کشورها تا اندازه ی زیادی وابسته به فعالیت های کشاورزی شده وهم سبب بروز رقابت بین کشورها در تولید وعرضه  برخی از تولیدات مهم وراهبردی گردد خارج شدن یک کشور از عرصه ی این رقابت ها ضمن این که ضربه ی جبران ناپذیری به اقتصاد آن کشور وارد می کند . سود بسیار کلانی را نصیب کشور ویا کشورهای رقیب کرده ودر نهایت استقلال کشور مذکور را مخدوش خواهد نمود . به همین دلیل کشاورزی می تواند به عنوان یک هدف بسیار مناسب وقابل دسترس مورد توجه متجاوزان ، جنگ سالاران ، سودجویان وتروریستها قرار گیرد.

کاربرد مواد بیولوژیک علیه هدف های گوناگون از جمله کشاورزی می تواند به روش های زیر صورت گیرد:

۱- در جنگ های رسمی دولت ها علیه یکدیگر

۲- در جنگ های غیرنظامی وشهری

۳- به وسیله ی یک دولت علیه یک قبیله ، گروه مذهبی ویا یک فرد مشخص

۴- به وسیله ی یک دولت علیه دولتی دیگر بدون اعلام جنگ رسمی وعلنی

۵- به وسیله ی تروریست ها وگروه های داخلی علیه دولت ها، اشخاص ودیگر مخالفان

۶- به وسیله ی افراد وشهروندان علیه یکدیگر

این گونه عملیات را می توان در سه واژه ی جنگ بیولوژیک ( Biowarfare) تروریسم بیولوژیک ( Bioterrorism ) وجنایت بیولوژیک ( Biocrime ) خلاصه وتعریف کرد. تفاوت اساسی این سه واژه در دامنه وسعت عمل، انگیزه، هدف، روش، تدارکات، و تدابیر بالقوه ی مقابله به مثل می باشد.

جنگ بیولوژیک (Biological warfare) براساس تعریف ناتو ، عبارتست از کاربرد عوامل بیولوژیک برای بروز مرگ ومیر در انسان، حیوان ویا آسیب رساندن به گیاهان.

بیوتروریسم ( Bioterrorism ) عبارت است از: کاربرد غیر قانونی زور وخشونت به وسیله ی یک فرد ویا گروه علیه افراد ویا شخصیت های دیگر برای ترساندن ویا وادارکردن آنان به انجام کاری خاص (در این مورد مواد بیولوژیک به عنوان ابزار اعمال این زور و خشونت خواهد بود).

جنایت بیولوژیک ( Biocrime  ) نیز به فعالیت ها وکارهای خلافی گفته می شود که مجرمان برای آنجام آن از عوامل بیولوژیک استفاده کنند اخاذی به زور، خرابکاری وشرارت، انتقام ونظایر آن می توانند از جمله انگیزه های یک عمل جنایی باشند.

این اقدام ها که برای ضربه زدن به طرف مقابل (دشمن) صورت می گیرد می توانند انسان، حیوان ویا گیاه را هدف قرار دهد . مهم ترین هدف از کاربرد خصمانه ی مواد بیولوژیک در کشاورزی که می تواند به هر سه شکل جنگ ، تروریسم ویا جنایت صورت گیرد. وارد کردن ضربه های اقتصادی به طرف مقابل است که می تواند به عنوان هدف نهایی ویا هدفی برای دستیابی به هدف های دیگر از جمله هدف های نظامی ویا سیاسی باشد.

آفات و بیمارگرهای گیاهی مناسب برای تهیه ی سلاح بیولوژیک

۱- عواملی که پیش از این از آنان سلاح بیولوژیک ساخته شده است:

انستیتو مطالعات بین المللی مرکز مطالعات منع تولید وگسترش سلاح های کشتار جمعی در گزارشی با عنوان سلاح های بیولوژیک وشیمیایی: وضعیت وبرنامه های گذشته وحال:

(Present  Chemical and Biological Weapons :Possession and Programs past )

به جمع بندی وخلاصه نمودن اطلاعات قابل دسترس وغیر طبقه بندی شده در مورد کشورها ونوع عوامل بیولوژیک ودامنه ی فعالیت وکاربرد کشورها پرداخته وچهار عامل بیولوژیک زیر که از آنها در گذشته سلاح تهیه شده را به همراه کشور تولید کننده نام برده است :

۱-۱: سوسک کلرادوی سیب زمینی ، توسط فرانسه طی سالهای ۱۹۴۵-۱۹۴۰

۱-۲: عامل سیاهک پنهان گندم توسط عراق

۱-۳: عامل زنگ ساقه ی گندم توسط ایالات متحده ی امریکا

۱-۴: عامل بلاست برنج توسط ایالات متحده ی آمریکا طی سال های ۱۹۶۹—۱۹۴۳

۲- عواملی که برروی آنها به عنوان سلاح بیولوژیک ، بررسی هایی صورت گرفته است :

۲-۱: عامل بلایت سیب زمینی یا سفیدک دروغی سیب زمینی

۲-۲: عامل رنگ ساقه گندم یا زنگ سیاه

۲-۳: عامل بلاست برنج

۲-۴: برخی از بیمارگرهای ذرت مانند عامل سیاهک ذرت

۲-۵: برخی بیماریهای پنبه

۲-۶: ویروس موزائیک خطی گندم وجو

۲-۷: ویروس های سیب زمینی

۲-۸: ویروس موزائیک توتون

۲-۹: ویروس موزائیک بروموس

۲-۱۰: بیماری های قارچی گندم ، مانند سیاهک ها وزنگ ها

۲-۱۱: عامل زنگ ذرت

۲-۱۲: عامل کپک آبی توتون یا سفیدک دروغی توتون

۲-۱۳: عامل زنگ نیشکر

۲-۱۴: عامل شانکر باکتریایی مرکبات

عمده ترین کشورهای فعال در زمینه سلاح های بیولوژیک

براساس مطالعات وبررسی هایی که ازسوی موسسه مطالعات بین المللی مونتری

( Monterey lnstitute of International studies ) به نقل از CNS مرکز مطالعات منع تولید وگسترش سلاح های کشتار جمعی منتشر گردیده است عمده ترین کشورهایی که درگذشته در این زمینه فعال بوده اند نوع فعالیت ودوره ی فعالیت آنان به شرح زیر است:

ویژگی های بیمارگرهای گیاهی مناسب برای تهیه ی سلاح بیولوژیک

ویژگی هایی که براساس آن ها بیمارگرهای گیاهی بررسی شدند عبارتند از :

۱- در گذشته برای تهیه ی سلاح بیولوژیک از آن ها استفاده شده باشد.

۲- کارایی مستقیم ویا غیرمستقیم چشمگیری برروی سلامت وبا اقتصاد ملی داشته باشد. (به محصولات اساسی وراهبردی زیان بزنند)

۳- توان آلوده کنندگی زیاد داشته باشد.

۴- دارای دوره ی زندگی پنهانی (انکوباسیون) کوتاه مدت یا بلند مدت بدون بروز نشانه باشند به گونه ای که شناسایی وتشخیص بیماری در مراحل نخستین ممکن نباشد.

۵- به آسانی با باد، حشرات، آب و … پخش شوند.

۶- به راحتی تکثیر وتولید شوند

۷- امکان دسترسی به یک روش مبارزه موثر وجود نداشته باشد.

۸- پایداری مناسب در محیط طبیعی داشته باشد.

۹- توان بیماری زایی زیاد در غلظت های کم داشته باشد.

۱۰- دارای چرخه ی زندگی کوتاه باشند.

بعضی از شواهد درخصوص عدم رعایت قرنطینه در ایران که به نوعی به جنگ بیولوژیک مشابهت دارد در کشور ما خصوصاً در گیلان اتفاق افتاده است که بشرح زیر خلاصه می گردد.

۱- ورود کرم ساقه خوار برنج در دهه پنجاه ، که در حال حاضر این آفت به عنوان آفت کلیدی مزارع برنجکاری شمال کشور محسوب میشود وهرساله کشور هزینه های بالائی را جهت کنترل آن پرداخت می کند.

* توجه: کارشناسان بازنشسته کشاورزی گیلان عقیده دارند که این آفت از طریق کاه وکلش که داخل ظروف چینی های وارداتی بصورت لارو داخل ساقه وارد ایران شده است

۲- ورود سیاهک هندی که رژیم یعنی عراق در جنگ تحمیلی مزارع گندم غرب ایران را آلوده نموده (جنگ بیولوژیک).

۳- مگس زیتون در ۱۰ سال اخیر ازطریق زیتون های وارداتی غیر کنترل شده ( عدم قرنطینه ) از کشورهای عربی وارد استان گیلان گردیده وهرساله هزینه های بالائی جهت کنترل آن اعمال می کنند.

* توجه : درسال جاری (۹۵) خسارت مگس زیتون شدید بوده است.

۴-  بلاست شمشاد جنگلی ( کیش ) که عامل آن یک نوع قارچ می باشد مبداء اصلی آن در آمریکا ولی در ایران برای اولین بار از کیشستان های آستارا ، وتالش مشاهده شد که در حال حاضر تا گرگان این بیماری انتشار یافته است مبارزه با این بیماری مشکل بوده وهزینه های زیادی را طلب می کند.

۵- آفت پروانه سفید آمریکائی که متاسفانه در ۱۰ سال اخیر در استان ما مشاهده شده وپلی فاژ( دارای میزبان های زیاد ) میباشد . مبارزه با آن با صرف هزینه بالا به طریق بیولوژیک بایستی صورت گیرد.

۶- مگس میوه مدیترانه که متاسفانه درسالهای اخیر ازطریق میوه های وارداتی غیرمجاز وارد استانهای شمالی کشور شده  که علاوه بر مرکبات به میوه های هسته دار ، خرمالو وحتی کیوی هم خسارت می زند .

۷- نماتد زخم ریشه چای برای اولین بار درسال ۱۳۶۸ ازروی نهالهای وارداتی چای ازکشور ژاپن مشاهده گردید ودرحال حاضر هم یکی از بیماری کلیدی باغ های چای شمال کشور میباشد. که مطالعات  تحقیقاتی خیلی خوبی هم در این باب صورت گرفته وکاهش خسارت ان در چارچوب برنامه IPM امکان پذیر است.

۸- شانکر باکتریائی مرکبات که این بیماری هم متاسفانه از مرزهای شرقی وارد مملکت ما شد خوشبختانه فعلاً باغ مرکبات گیلان آلوده به این بیماری نمی باشند.

۹- بیماری فیتوپلاسمائی جاروی جادوگر که در باغ های لیموترش استان های شرقی ایران ( خصوصاً سیستان بلوچستان ) خسارت زیادی را وارد کرده بطوریکه در سال جاری برای جلوگیری از گسترش این بیماری به سایر نقاط حدود ۱۴ هزار هکتار از در ختان لیموترش قطع شده اند.

پیشنهاد دلسوزانه:

اگر قرار باشد هرگونه ژرم پلاسم زنده گیاهی ( بذر ، نهال ، وسرشاخه ، پیاز و……. ) برای انجام امور تحقیقاتی وارد استان ما گردد . به معنای واقعی قرنطینه گیاهی را جدی بگیریم تا اشتباهات ورود نهال سال های قبل تکرار نگردد به طور مثال در کشورهای چایخیز دنیا ( سریلانکا ، هند ، بنگلادش ، چین ، کنیا و…. ) دوبیماری قارچی خیلی خطرناکی داریم به نامهای  Poria و  blister blight که به ترتیب به غنچه های جوان وریشه چای خسارت زیادی وارد می کنند یا درخصوص واردات پیله های بادام زمینی از کشورهای آفریقائی وعربی بایستی شدیداً اصول قرنطینه را رعایت نمائیم زیرا مزارع بادام زمینی این کشورها آلوده به زنگ وتعدادی از آفات دیگر می باشند که خوشبختانه بادامستان های استان گیلان از این حیث سالم هستند . به هر حال باید بپذیریم دشمن همیشه در کمین است که اساس استقلال کشورما کشاورزی است ضربه بزند یکی از این راه های دشمن جنگ بیولوژیک می باشد. ما بایستی همیشه گوش بزنگ باشیم تا غافلگیر نشویم.

منابع مورد استفاده :

۱- علیزاده، ع ، ۱۳۸۲ – حمله های بیولوژیک علیه محصولات کشاورزی چالشی نو فرآوری حفظ نباتات از انتشارات نشر آموزش کشاورزی

۲- میرحسینی مقدم، س ۱۳۷۵ – بیماریهای چای در سریلانکا پروژه کارشناسی ارشد–از انتشارات دانشکده کشاورزی گیلان

۳- میرحسینی مقدم، س ۱۳۸۷ – معرفی مهم ترین بیماریهای قارچی چای در ایران با نگرشی به مسائل قرنطینه – فصلنامه دانش غذا وکشاورزی شماره ۴۵

سیدعبداله میرحسینی مقدم مشاور فنی سازمان چای کشور و صندوق چای