باران بخشی از هویت گیلان است/میدان شهرداری رشت تبدیل به چیزی مطلقا بی روح شده است

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا به نقل از ناجه، صفی یزدانیان متولد تهران است اما از یک خانواده گیلانی. متولد ۱۳۳۹ است و در سال ۱۳۶۸ مدرک لیسانسش را از دانشگاه هنر گرفت. او علاوه بر فیلمسازی سابقه ای هم در روزنامه نگاری و ترجمه داشته است. او با فیلم های مستندش بارها به جشنواره های خارجی مانند ژان تی یی فرانسه، بازارهای پاریس، آمستردام هلند، سی ینا ایتالیا و کرک ایرلند رفته است اما آشنایی ما گیلانی ها با او زمانی بیشتر شد که فیلم «در دنیای تو ساعت چند است؟» را با بازی لیلا حاتمی و علی مصفا ساخت. فیلمی که لوکشین هایش در محله ساغریسازان رشت و بلوار انزلی قرار داشت و به واسطه داستان جذاب و نوستالژیک و تصویرسازی های هنرمندانه از این مناطق مورد توجه عموم گیلانی ها قرار گرفت. با صفی یزدانیان این بار در مجله ناجه به گفت و گو نشستیم نه درباره داستان و ساختار فیلمش بلکه درباره محله ساغریسازان. محله ای که محله مادری اش بوده و لوکشین اصلی فیلمش.

س- شما برای ساخت فیلم در دنیای تو ساعت چند است رشت را همانطور که در مصاحبه ای که گفتید به خاطر اینکه سرزمین مادری شماست و ویژگی بارانی اش انتخاب کردید و طبیعی است در فیلمی که حسن نوستالژیک دارد به سراغ قدیمی ترین محله رشت یعنی ساغریسازان بروید. چقدر اصلا این محله را می شناختید؟
ج- نه من رشت را به خاطر باران هایش انتخاب نکردم، باران بخشی از هویت گیلان است و در این فیلم همان نقش معماری و آدم های داستان را دارد. اما درست است که این شهر مادری من است و تمام شوق من، تا آنجا که زندگیم را به یاد می آورم، سفر به این شهر بوده است. از خیلی بچگی تا بعدها که به مدرسه می رفتم و تابستانها و نوروزها و هر وقت که وقتی می شد، ما به خانه ی پدربزرگ و مادربزرگم در ساغریسازان می رفتیم، در کوچه ی سمیعی، کمابیش روبروی حمام کهنه ی این محله. این محله و آن خانه همیشه در زندگی من نقش گونه ای پناهگاه را داشته است. متاسفانه خانه ی مادری من دیگر به شکلی که من درش خوشحال و حتا خوشبخت بودم وجود ندارد. اگر با آن محله و آن کوچه ی خاص آشنا باشید و شکل قدیم و وضع کنونی اش را دیده باشید می دانید که چه می گویم.

س- در نماهایی از فیلم ، رشت و محله ساغریسازان را به یک باره به پاریس متصل می کنید. هرچند که در سینما نشان دادن چیزهای غیرواقعی مانعی ندارد اما شاید هم پربیراه نباشد. رشتی ها که خیلی خوششان آمد. واقعا چقدر می توان امید داشت به نزدیک شدن این واقعیت؟
ج- این که ساغریسازان شبیه پاریس بشود یا نشود هیچکدامش نکته ی الزاما مثبتی نیست. راستش اصلا نیازی هم به نزدیک شدن این دو واقعیت مطلقا متمایز نمی بینم. به هر حال شهر رشت چنان که می دانید در تاریخ خودش پیش- آهنگ جلوه های فرهنگی غرب بوده است، با تماشاخانه ها، و بعدها سالنهای سینما، و کافه ها و همه ی مرکزهای تجمع شهروندی و از آن طریق تجربه ی شکلی از روابط فردی و اجتماعی که برای ایران، حتا هنوز هم، چیزی نو به حساب می آید.

س- آیا ساغریسازان فاکتورهایی دارد که تبدیل به یک نوستالژی زیبا شود و نه نوستالژی غمگین رو به زوال؟
ج- نمی دانم. کیفیت نوستالژی اساسا ارتباطی با زیبایی و زشتی موضوعش ندارد. خود من، برخلاف آن چه در مورد این فیلم گفته می شود زیاد فیلمم را نوستالژیک، اگر معنی غالبش حسرتخواری برای گذشته باشد، نمی دانم. شخصیت مرد این داستان چیزهای گذشته را حفظ کرده، چه یادها و چه اشیاء را، تا آن را به کار امروز بزند، تا از طریق آنها زن را متوجه آشنا بودن خودش بکند. همه ی شخصیتهای داستان در این روند یادآوری گذشته با فرهاد همدست اند. ساغریسازان هم، که برای من خودش یکی از کاراکترهای فیلم است، موجودی زنده است چون ساکنانش زنده اند و چون هنوز فضا و خانه هایش به تمامی از دست نرفته است.

س- ساغریسازان با آن خانه های قدیمی خراب شده اش و تاریخی که در حال گم شدن است چه جذابیتی برای شما دارد؟
ج- ترکیب خاصی که میان «مغازه» و «خانه» هایش شکل گرفت است. مثل هر محله ی زنده، محل کسب و خرید و مکان زندگی به هم چسبیده اند و هر کدام دیگری را، هرچند نیمه جان اما زنده نگاه داشته است. اگر در ساغریسازان گشتی بزنید می بینید که انگار مغازه هایش همچنان در برابر تخریب زمان مقاومت کرده اند، اما پشت این مغازه ها، کوچه ها و خانه ها مدام دارند تغییر ریخت می دهند، و به بیان صریحش «بی ریخت» می شوند.

س- شما در فیلمتان آش طوطی را نشان دادید. خودتان آش طوطی جدید را رفتید؟ کدامش را می پسندید؟ منظورم این است که آیا ساغریسازان باید مدرن شود یا تبدیل به گذشته خود شود. همان آش طوطی دوست داشتنی که شما نشان دادید؟
ج- نه من فقط از جلوی آش طوطی جدید گذشته ام. مدرن شدن یا نشدن هیچ محله و هیچ شهری موکول به اراده و خواست من و شما نیست. مهم این است که، اگر مدیران شهری واقعا اراده اش را داشته باشند، کاری کنند تا «روح» این محله و این شهر حفظ شود. مثال مشخصش طرحی است که در میدان شهرداری به تازگی اجرا شده است. چند روز پیش که سفری به رشت کردم احساس کردم که با وجودی که تبدیل یک خیابان به گذر پیاده ها در ذات خودش چیزی مثبت است، اما این منطقه ی اصلی رشت تبدیل به چیزی مطلقا بی روح شده است. امیدوارم چنین نماند اما ترسم این است که این طرح در حد همین تغییراتی که داده شده باقی بماند. تخریب روح محله ها و شهرها را هرگز نمی توان جبران کرد.

س- لوکشین اصلی فیلم شما یک خانه قدیمی بود. وقتی خانه های قدیمی ویران شده متعدد ساغریسازان را می بینید چه احساسی به شما دست می دهد؟
احساس گذشتن از گورستان. واقعا چیزی ندارم که در توضیح این احساس اضافه کنم.

س- شما برای انتخاب این خانه مطمینا جاهای مختلفی را دیدید. خانه فرهنگ ، خانه تالش خان سمیعی و بقیه خانه های معروف را دیدید؟ این خانه ها آیا جذابیت این شهر نیستند؟ آیا نمی توان با ترمیم آن ها کمکی به صنعت گردشگری این شهر کرد؟
ج-جواب سوالتان در خودش است. البته که می توان. بعضی از این خانه ها متعلق به اقوام من است و شخصا در کنار خانه ی مادری ام که برایتان گفتم از این خانه های دیگر هم خاطرات بسیاری دارم. خوشبختانه گویا جلوی امکان تخریب چند تایی از این خانه ها گرفته سده، اما اینها مواردی استثنائی اند. اراده ای که در برابر منفعت جویی و حرص تخریب مقاومت کند را در هیچ کجای این شهر سراغ ندارم.

س- خیلی از کشورها برای معرفی شهرهایشان از سینما استفاده می کنند. فکر کنم خیلی ها به شما گفتند که با این فیلم خدمت بزرگی به شهر رشت کردید. کار شما بدون سفارش بود اما چه کار می شود کرد که فیلم های اینچنینی با همین کیفیت برای معرفی شهر رشت ساخته شود؟
ج-این شهر و اساسا فرهنگ گیلان در زندگی من نقشی پررنگ داشته است، اگرچه هرگز در آن زندگی نکرده ام. شاید با این فیلم خواسته ام بخشی از دینم را به این شهر و به این فرهنگ ادا کنم. بله درست می گویید که من هیچ سفارشی هم نگرفته بودم، بیان احساساتی اش می شود این که بگویم این فیلم سفارش دلم بود. اما مثلا اگر به کاری که وودی آلن در پاریس، رم، لندن و بارسلون کرد نگاه کنیم می بینیم که این شهرها از ساخته شدن این فیلم ها استقبال و ازشان حمایت کردند بی آن که در موضوع و ساختشان کوچکترین دخالتی کرده باشند. پس بگذارید حرفی شعاری و کلیشه ای بزنیم و امیدوار باشیم که شهرهای ایران به همین شکل به استقبال سینما بروند، و در کنارش سینماگران را آزاد بگذارند که طبق سفارش دل و سلیقه ی خودشان عمل کنند. حرف کلیشه ای دیگرم این است که بزرگتربن جایزه ها را هنگامی گرفتم که دیدم مخاطبان فیلم به جستجوی لوکیشن های آن در رشت و انزلی رفته اند، پای آن پله های قدیمی عکس گرفته اند و موسیقی فیلم را در خانه ها و ماشینهای شان گوش کرده اند و زنده نگاه داشته اند. و همین که بعضی به این تکاپو افتادند که خانه ی اصلی این فیلم حفظ شود از بزرگترین دست آوردهای آن است.