«مهندس ذوالفقار خان تالش دولابی» که بود و چه خدمتی به شهر رشت کرد؟!

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا،به نقل از همشهری ،آذر سال گذشته نامگذاری معابر شهرک مسکن مهر در کمیسیون فرهنگی شورای شهر رشت کلید خورد. کل پروژه مسکن مهر به نام «شهرک مهر» نامگذاری شد و بلوارهای اصلی به نام‌های ولایت، ذوالفقار شمالی و جنوبی، جمهوری، غدیر، فجر و… نامگذاری شد.

نامگذاری بلواری در مسکن مهر به نام ذوالفقار
هر چند که بعد از یک سال و چند ماه هنوز مسکن مهر فاقد تابلوی معرفی معابر است، ولی در میان نام‌های تصویب شده، نامی خاص به چشم می‌خورد؛ «ذوالفقار». این نام در اصل «مهندس ذوالفقار خان تالش دولابی» است. شاید کمتر شهروندی بداند که «مهندس ذوالفقار خان» چه خدمتی به این شهر کرده است. این مهندس نقشه‌بردار نخستین و قدیمی ترین نقشه شهر رشت را در سال ۱۲۴۹ هجری شمسی یعنی ۱۴۵ سال پیش تهیه کرده است.
قدیمی ترین نقشه ای که از شهر رشت تهیه شده را خیلی‌ها دیده اند و از آن بهره برده اند، ولی شاید کسی نداند «مهندس ذوالفقارخان» در چه سالی و با چه مشقتی چنین نقشه دقیقی را از محلات ۱۶گانه آن زمان رشت تهیه کرده است. سال ۱۳۸۷ یکی از رشت پژوهان، در سفر تحقیقاتی به مرکز اسناد و مدارک بنیاد مستضعفان مستقر در تهران، متوجه وجود یک نقشه بسیار قدیمی از شهر رشت شد که مربوط به سال ۱۲۴۹هجری شمسی است.
مهندس «روبرت واهانیان تبریز» درباره ارزش علمی این نقشه به همشهری می‌گوید: نقشه ای که «مهندس ذوالفقارخان» با امکانات آن روز تهیه کرده و خودش به عنوان یک کارتوگراف، نقشه را هم کشیده؛ بسیار دقیق بوده است. امروز یک کارتوگراف حرفه‌ای هم نمی‌تواند به این دقت چنین نقشه‌ای تهیه کند.
این رشت‌پژوه ادامه می‌دهد: این نقشه در زمان ناصرالدین شاه تهیه شده؛ زمانی که «عبدالوهاب خان آصف الدوله» نائب الحکومه در گیلان بود. آصف الدوله شیرازی از رجال عهد قاجار، در انجام امور اداری بسیار سختگیر و منضبط بود. از مکاتبات اداری آصف الدوله می‌توان فهمید چگونه مهندس ذوالفقار، سرهنگ توپخانه را با زر و زور واداشته تا یک نقشه از محله‌های رشت تهیه کند.

به کارگیری ۲۰ نفر برای تهیه نقشه میدانی
واهانیان همچنین به استناد مجموعه مکاتبات موجود در مرکز اسناد، می‌گوید: آصف الدوله، سرهنگ توپخانه رشت را وادار کرد تا گروهی از جوانان بیکار اعیان و اشراف را گرد هم آورده و نقشه را تهیه کند. « ذوالفقار خان» هم ۲۰ نفر از فرزندان اشراف و اعیان رشت را به کار گرفت و با وسایل مهندسی آن زمان نقشه رشت را تهیه کرد.
واهانیان درباره ارزش کار ذوالفقار مهندس می‌گوید: نقشه‌برداری میدانی از رشت در ۱۴۵ سال پیش و در کوچه‌های پر از گل و لای و صعب العبور رشت ، با توجه به نبود وسایل پیشرفته مهندسی، کار ساده ای نبود. آن هم برای مهندسی که به دور از کانون گرم خانواده هم نقشه برداری کرده و هم به عنوان کارتوگراف، نقشه را کشیده است.

تهیه نقشه توسط دایره جغرافیایی ارتش
واهانیان درباره دلیل تهیه نقشه‌های شهر رشت توسط ارتش، توضیح می‌دهد: در سال ۱۳۱۶ شمسی برای نخستین بار در ستاد ارتش، اداره ای به نام دایره جغرافیایی تاسیس شد و «رزم‌آرا» به ریاست آن منصوب می‌شود؛ ۴ سال طول کشید تا این اداره تجهیز شود. نخستین کاری که این اداره کرد این بود که نقشه‌هایی که روس‌ها و انگلیس‌ها از راه‌ها و شهرهای ایران تهیه کرده بودند، به فارسی ترجمه کرد.
وی در ادامه بیان می کند: ۱۰ سال بعد، یعنی از سال‌های ۱۳۲۷ هجری شمسی دایره جغرافیایی ارتش توانست نقشه‌های علمی از شهرهای ایران تهیه کند؛ یعنی بعید است شما نقشه ای از دایره جغرافیایی ارتش پیدا کنید که مربوط به قبل از ۱۳۲۷ شمسی باشد؛ سازمانی تا آن زمان برای نقشه برداری وجود نداشت. بعدها دایره جغرافیایی ارتش چاپخانه ای هم برای چاپ نقشه‌ها تاسیس کرد.
واهانیان تاکید می‌کند: بررسی نقشه ای که ذوالفقار خان تهیه کرده، نشان می‌دهد موقعیت توسعه ای و رشد شهر رشت، کاملا شرقی- غربی بوده است. شهر از محله ساغریسازان در شرق شروع و به چمارسرا در غرب ختم می‌شود. حد شمالی شهر استادسرا و حد جنوبی، باغ‌های حاشیه شمالی رودخانه صیقلان بوده است.
این مهندس و محقق یادآور می‌شود: بررسی نقشه شهر با توسعه نامتوازن امروزی شهر نشان می‌دهد ساکنان رشت در گذشته می‌دانستند در کدام جهت شهر را توسعه دهند که کمتر دچار آسیب ناشی از باران و رطوبت شوند.

ضرورت حفظ یاد مهندس ذوالفقار
تلاش مهندس واهانیان برای معرفی و خدمتی که مهندس ذوالفقار خان به رشت کرد، فقط به انتشار چند مقاله درباره ارزش کار او نبوده است. مهندس واهانیان از سال ۱۳۷۸ مرتب به شورا و شهرداری پیشنهاد می‌داد تا بلواری را به نام مهندس ذوالفقارخان نامگذاری کنند. خوشبختانه آذر ماه سال گذشته، کمیسیون فرهنگی شورا این نام را برای یک بلوار اصلی در مسکن مهر به تصویب رساند، ولی متاسفانه لایحه ای که به شورا آمده نام مهندس ذوالفقار خان طالش دولابی را به طور کامل ذکر نکرده و لایحه فاقد پیشینه خدمتی این فرد است. حالا باید دید تابلوی «مهندس ذوالفقار خان طالش دولابی»به طور کامل در مسکن مهر نصب می‌شود یا خیر؟