رسانه ها چگونه «خبرشویی» می کنند؟ + تصاویر

دیارمیرزا: تکنیک های عملیات روانی در حوزه ی رسانه و خبر، قالب های ارائه ی هدفمند اطلاعات است که با هدف گیری ضمیر ناخودآگاه، ذهن مخاطب را به مسیر دلخواه سردمداران یک رسانه سوق می دهد.
متن حاضر که توسط پژوهشگر حوزه جنگ نرم، احمد قدیری ابیانه (emailghadiri@gmail.com) نگاشته شده است
***

* حرکت از حاشیه ی تاریک:

استفاده از جهل مخاطب نسبت به یک موضوع و طرح مسائل مختلف در آن حوزه.

بیان خاطره ی شخصی و خصوصی از یک فرد مرحوم.

* خبر شویی: دست به دست کردن خبر از منابع سیاه (نامعتبر و یا ناشناخته) به خاکستری (نیمه معتبر و نیمه شناخته) و از خاکستری به سفید (نسبتاً معتبر و شناخته شده).

خبر کشته شدن یک فعال اپوزوسیون ابتدا در فیس بوک، تویتر و بالاترین، سپس از طرف روزنامه های زرد یا سیاسیون درجه دو و در ایستگاه آخر در خبرگزاری ها و روزنامه های سراسری و زنجیره ای.

* تلفیق اعتبار: تلفیق کردن ادعایی غلط با سندی نامربوط.

به عنوان مثال در برنامه های چند رسانه ای هنگام طرح اتهامی (ادعای غلط) راجع به گذشته ی یک شخصیت، تصویری از جوانی او نشان می دهند (سند صحیح نامربوط) و این در حالی است که در ذهن مخاطب، “اعتبار تصویر” به “ادعای گفته” سرایت کرده با آن تلفیق می شود؛ همچنان که در مستندات سیاسی بسیار پر کاربرد است و در فیلم خط و نشان رهبر نیز به وفور از این ترفند استفاده شده.

* چالش مثبت: مجری یا کارشناس برنامه ی تلویزیونی و رادیویی و یا مصاحبه کننده ی مطبوعات، سؤالات و شبهاتی را طرح می کند که ظاهر آن به چالش کشاندن گوینده است اما هدفش در واقع فراهم آوردن فرصت پاسخ و استحکام بنای استدلالی اوست. این ترفند خصوصاً هنگامی تأثیر گذار است که پرسش گر با دریافت پاسخ خود، ژست قانع شدن به خود بگیرد.

* نقل قول: امتیازِ نسبت دادن سخن به فردی دیگر در این است که مخاطب نسبت به آن مقاومت کمتری دارد در حالی که ادعای مدعی _فارغ از هویت و ماهیت او_ همیشه در معرض عدم پذیرش به دلیل امکان “سو گیری” است. از طرف دیگر در صورتی که یک رسانه اخبار دروغ و یا مشکوک را به نقل از دیگر منابع بیان کند، بعد از رسوایی، راه فرار از پذیرش مسئولیت دروغ پراکنی خود را خواهد داشت. به تعبیر دیگر نقل قول یا همان “ارجاع به منابع دیگر” امکان نشر اکاذیب بدون آسیب دیدن اعتبار یک رسانه را فراهم می نماید. طبیعی است این نقل قول هر چه از منبعی معتبر تر بیان شود، نزد مخاطب موثق تر خواهد بود مگر در یک مورد و آن در جایی است که یک رسانه خبر خود را به راست یا دروغ به نقل از “اسناد محرمانه” و یا “منبع آگاهی که نخواست نامش فاش شود” ذکر نماید. چرا که در این حالت هر چند منبع مطلب مشخص نیست اما چنین تعبیراتی عذری موجه نزد مخاطب خواهد بود که اگر اثرش در القاء خبر بیشتر از ذکر منابع معتبر نباشد، مسلماً کمتر از آن نیست.

در تفاوت “نقل قول” با “خبر شویی” لازم به ذکر که اولاً در خبر شویی، دست به دست شدن یک خبر الزاماً در مسیر دانی به عالی قرار دارد _به عکس نقل قول که حتی می تواند نقل دانی از عالی باشد_ و ثانیاً یک رسانه در استفاده از تکنیک خبر شویی، الزامی در بیانِ منبع ندارد؛ در حالی که تکنیک نقل قول، بر ذکر ناقل (منبع) استوار است.

[عبارت “برخی از سایت های اینترنتی” به عنوان منبع خبر آمده و عبارتِ “بی بی سی مسؤل محتوای سایت های دیگر نیست” پس از رسوایی این دروغ، بر صفحه افزوده شده است]

* پاسخ از جانب مقابل: در این ترفند که نام دیگرش “مناظره با خود” است، فرد هم در مقام پرسش گر است و هم در مقام پاسخ گو و از این روی این امکان را دارد که مسیر سخن را به هر سو بخواهد ببرد.

* لفظ و لحن کلام: آنچه بیان می شود لفظ است و نحوه ی بیان آن لحن. نکته ی قابل توجه اینکه این تکنیک فقط در حیطه ی شنیداری کار برد ندارد و لحن سخن در مکتوبات نیز بر اساس عبارات و علامات وصفی، اندازه ی قلم و عکس انتخابی قابل تعیین و تغییر است.

* تقطیع و برجسته سازی کلام: قسمتی از سخن بدون اشاره به پس و پیش و شرایط بیان آن انتخاب می شود و در نتیجه کل گفته تحت تأثیر آن قرار می گیرد. این ترفند هر چند عمدتاً در تیتر سازی استفاده می شود اما منحصر در آن نیست.

* تحریف برای تکذیب: ابتدا مسئله ای را غلط طرح کرده و سپس با استناد به ایراد آن، بلکل نفی اش می کنند.

کروبی در گفتگو با موسوی در برنامه مناظره ۱۸ خرداد ۸۸: «شایعه کرده اند که من در عروسی دخترم سکه‌های طلا را بر سر عروس و داماد ریخته ام که برخی آن را باور کرده‌اند اما این در حالیست که من اصلاً دختر ندارم». این سخن در شرایط بیان شد که مسئله ی مذکور نسبت به پسر کروبی مطرح بود، نه دختر نداشته اش.

* ظرف آماری: برای آنکه آمار چیزی را کم یا زیاد نشان دهند، ظرف آماری را کوچک یا بزرگ می گیرند.

به عنوان مثال از آنجایی که در تورم نوسان (افزایش و کاهش) قیمت مجموع کالا ها را در یک سال محاسبه می کنند، برای بیش از واقع نشان دادن آن چنین می گویند «تورم ۵۰ درصدی قیمت مرغ در سه ماهه ی اول سال جاری».

* آمار اینترنتی: نکته ای که در آمار گیری سایت ها حایز اهمیت است این که اولاً مراجعه کنندگان به یک سایت غالباً افراد موافق با مواضع آن سایت هستند و از این رو نظرسنجی ها از یک سایت به سایت دیگر بسیار متفاوت است؛ ثانیاً کاربران اینترنت که شرکت کنندگان در این نظر سنجی هستند اکثراً از قشر متوسط به بالای شهری بوده و این قشر عموماً دارای گرایشات خاص سیاسی است.

* نظرسنجی با پاسخ های محدود:

«به نظر شما تورم کشور چند درصد است: الف (۰%)، ب (۱ تا ۵%)، ج (۶ تا ۱۰%)، د (۱۱ تا ۱۵%)».

[فارغ از عنوانی که برای سؤال القایی فوق در نظر گرفته شده، گزینه ها محدود به مقولات منفی است]

* قیاس مع الفارق: مقایسه ی دو چیز با هم به نحوی که از وجوهی با هم شباهت دارند اما از وجهی که مورد ارزیابی است متفاوت اند.

* تفارق مع الشَبَه: قائل به فراق و عدم مشابهت داشتن میان دو چیز که با هم مقایسه می شوند در حالی که در حقیقت، آن دو از آن وجهی که مورد مقایسه است یکسان اند.

الف: «اکنون نیز چون صدر اسلام که با ادعای پیروی از سیره ی پیامبر (ص)، با علی (ع) مخالفت می کردند، عده ای با ادعای خط امامی بودن به مخالفت با مقام معظم رهبری می پردازند» ب: «ارتباطی میان این دو نیست، زیرا علی (ع) را پیامبر انتخاب کرده بود اما رهبری منصوب امام نیست».

* وسط گیری: از آنجایی که از میانه روی به اعتدال تعبیر می شود، اذهان آنچه را که میان دو چیز باشد معتدل می دانند فارغ از اینکه آن دو چیز چیست، در این حالت کافی است برای آنچه را که می خواهیم میانه و معتدل نشان دهیم، یک وجه افراطی و یک وجه تفریطی ترسیم نماییم.

«من نه اصول گرا هستم و نه اصلاح طلب، من پیرو عقلانیت و اعتدال هستم»، «نه مثل علی [ع] افراط، و نه مانند معاویه تفریط، بلکه همانند ابو موسی اشعری باید معتدل و میانه رو بود».

* بی طرف نمایی: اظهار بی طرفی برای جلب اعتماد طرفین دعوا در حالی که فرد مذکور به یک طرف دعوا متمایل است.