ایجاد موزه ابریشم شرق گیلان اسیر وعده ها | ساختمان تاریخی اداره نوغان لنگرود ثبت ملی می شود
مرمت و تغییر کاربری ساختمان تاریخی اداره نوغان لنگرود به موزه ابریشم سال‌هاست از سوی مسئولان وعده داده می شود. اما این ساختمان دولتی هر روز فرسوده تر می شود.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا، مهری شیرمحمدی در شبستان نوشت:
رنگ زرد ساختمان مرا به یاد ابریشم بومی میاندازد که به رنگ زرد بود. اما نه! زردی رخ بنای قدیم اداره نوغان لنگرود، بهخاطر کم‌توجهی و وعده‌هایی که از پس سال‌ها برای احیا و مرمت تکرار می‌شود.
بنای قدیمی اداره نوغان شهر لنگرود، سمبل روزگاری است که نوغانداری در گیلان رونق داشت و لاهیجان و لنگرود بیشترین سهم تولید ابریشم را داشتند. این بنا، کمی جلوتر از میدان ابریشم و در نزدیکی خیابان شهید باهنر لنگرود قرار دارد. میدان کوچکی که المان آن کرم‌های ابریشمی است که بر روی یک پایه بتنی نیم دایره، در حال خوردن برگ‌های درخت توت هستند. همین المان بیینده را برای دیدن ساختمان قدیمی اداره نوغان – که در داخل کوچه قرار دارد- وسوسه می کند.
بنا در جنوبی ترین ضلع «اداره توسعه نوغانداری گیلان شهرستان لنگرود» قرار دارد. بنایی با معماری خاص در دو طبقه که وسعت کمی دارد. این ساختمان بی دفاع هر روز فرسوده و رنگ پریده تر از قبل می شود. جابجا سفال های سقف ریخته و شیشه های شکسته پنجره ها و بالکنی که از طبقه دوم به سمت خیابان است.
سقف بنا همسطح نیست و یک دودکش آجری در بخش ناهمسطح سقف دیده می شود. رشد گیاهان بر روی بام سفالی و بوته های انجیری که در میان خشت و ساروج قد کشیده‌اند. بنا در فضای بیرونی تزیینات به‌خصوصی ندارد ولی از آن جهت که گویای بخشی از تاریخ صنعت نوغانداری در شهرستان لنگرود است، بسیار حائز اهمیت بوده و می‌تواند تغییر کاربری فرهنگی یابد. وعده ای که البته سال‌هاست از سوی مسئولان شهرستان لنگرود شنیده می‌شود. به‌ویژه هر از گاهی نمایندگان مردم شهرستان لنگرود در مجلس شورای اسلامی از آن بازدید کرده و وعده می‌دهند که این ساختمان مرمت شده و موزه ابریشم می‌شود.
سه دوره نمایندگی «مهرداد لاهوتی» با این وعده‌ها سپری شد تا به «پرویز محمدنژاد» رسید. وی نیز در نخستین ماه‌های نمایندگی‌اش از این بنا بازدید کرد. محمدنژاد، نماینده فعلی مردم شهرستان لنگرود در مجلس شورای اسلامی، در حاشیه بازدید از ساختمان قدیمی اداره نوغان لنگرود (۱۳/۲/۱۳۹۹)، به سابقه این شهر در پرورش نوغان و تولید ابریشم اشاره می‌کند و می‌گوید: « ساختمان قدیمی موجود در محوطه اداره را می‌توان به یک موزه تبدیل کرد تا نقش نوغان را بین مردم تبیین کند و در راستای گسترش فرهنگ نوغانداری گامی برداشته شود.
محمدنژاد تصریح کرد: آنچه که برای بازسازی این ساختمان نیاز است با کمک مسئولان استانی و کشوری انجام خواهم داد. » (دیار میرزا). اگرچه مسئول ثبت بناهای میراثی اداره کل میراث فرهنگی گیلان چند سال قبل گفته بود که این بنا واجد ارزش میراثی برای ثبت نیست، ولی اخیرا معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان، وعده داده این بنا در فهرست آثار ملی ثبت می‌شود.
«ولی جهانی» با اشاره به مالکیت دولتی این بنا می‌گوید: ساختمان قدیمی اداره نوغان لنگرود در مالکیت مرکز توسعه نوغانداری کشور قرار دارد و طبق قانون برنامه ششم (ماده۹۸) بناهای میراثی که در اختیار دستگاه‌های دولتی قرار دارند، آن دستگاه موظف است نسبت به مرمت و تغییر کاربری بنا اقدام کند.
وی می‌افزاید: برای مرمت و احیای ساختمان مذکور، تاکنون مذاکرات و مکاتبات زیادی با دستگاه‌های متولی صورت گرفته است و در صورت ورود مالک حقوقی، میراث فرهنگی آمادگی دارد با همکاری مالک اقدامات لازم برای مرمت و تغییر کاربری این بنا به موزه ابریشم را پیگیری کند.
جهانی در پاسخ به این سئوال که چرا تاکنون این ساختمان ثبت ملی نشده است، می‌گوید: مستندسازی و آسیب شناسی این بنا در دستور کار اداره میراث فرهنگی است و پس از تکمیل پرونده برای بررسی و ثبت در فهرست آثار ملی به دبیرخانه شورای ثبت کشور ارسال می شود.
سال ۱۳۹۵ «داداش پور» رییس مرکز نوغانداری کشور در گفتگو با روزنامه همشهری اعلام کرده بود که مرکز نوغانداری برای حفظ و مرمت این بنا برنامه دارد. اما«مجید فرزانه» رییس اداره توسعه نوغانداری استان گیلان، اعلام داشت که برای مرمت این ساختمان ۲۰۰میلیون تومان اعتبار نیاز است و در صورت تخصیص اعتبار از سوی نماینده مردم لنگرود در مجلس که وعده آن داده شده، امکان این تغییر کاربری وجود دارد. حالا چهار سال از آن وعده بی‌عمل گذشته است و به تازگی رییس نوغانداری گیلان تعویض شده است.
«سید نبی هادی درو» در گفت وگویی اذعان می‌دارد که اصلا اعتباری بدین منظور ندارند و اقدامی برای مرمت و احیای اداره نوغان لنگرود در دستور کار این اداره نیست.
روزگاری نه چندان دور، اقتصاد معیشتی مردم گیلان بر صنعت نوغانداری و تولید ابریشم می‌گردید، به‌نحوی که به گفته یک پژوهشگر تاریخ ابریشم، علت توجه شاه تهماسب صفوی به گیلان تجارت پرسود ابریشم بود.
«نادیا ره» می‌گوید:« شاه تهماسب، راه‌های گیلان را بهخاطر تجارت ابریشم گسترش داد و ساخت کاروانسراهای متعدد در گیلان برای ارتباط بهتر و بیشتر گیلان با مرکز ایران بود. این روند تا دوره قاجار هم ادامه داشت. به‌نحوی که در دوره زندیه اسم گیلان «دارالمنفعت» بود. یعنی سرزمینی که منافع حکومت مرکزی را تامین می‌کرد.»
الکساندر خودزکو، کنسول روسیه در رشت در زمان محمد شاه قاجار، در سفرنامه خود به نام «سرزمین گیلان»، روایت شفاهی از تاریخ ورود ابریشم به گیلان نوشته است: «گیلانی ها… تاریخ ورود کرم ابریشم را به کرانه دریای خزر به عصر تورات می‌رسانند و برآنند که این حشره از جراحات یعقوب توبه کار به وجود آمد و سپس در نزد گیلک‌های نیک نهاد به امانت ماند.»
«خودزکو» در باره تاریخ ورود ابریشم به ایران به نقل از «شرف الدین»، مورخ معاصر تیمور لنگ، می نویسد:« به سال ۱۳۸۰ میلادی ابراهیم امیر شروان به پیشگاه فاتح مغول هدایایی از سرزمین خویش تقدیم داشت که جواهر و ابریشم نیز جزیی از آنها بود. یک قرن بعد یعنی به سال ۱۴۷۵ میلادی هنگامی که کونتارینی فرستاده جمهوری ونیز از راه دریای خزر از ماموریت خویش به ایران باز می‌گشت، در عرصه کشتی خود به چند لنگه بار ابریشم خام و پارچه‌های حریر بافته شده در ایران بر می‌خورد که بازرگانان به قصد فروش در بازار حاجی طرخان با خود حمل می‌کرده‌اند. »
به گفته «خودزکو»، سابقه پرورش کرم ابریشم به قبل از هجوم مغول‌ها به ایران بر می‌گردد. از آن زمان تاکنون صنعت نوغان فراز و فرود زیادی داشته است. در زمان خودزکو صنعت ابریشم رونق زیادی داشت، او به‌طور مفصل روش پرورش و احصا نخ ابریشم را که در زمان او در گیلان مرسوم بوده، توضیح می‌دهد.
به گفته یاسنت لوئی رابینو، نایب کنسول انگلیس در رشت در اوایل قرن بیستم، بیشترین تولید ابریشم در شهر لاهیجان بود. نام قدیم این شهر «دارالاماره» و یا «دارالامان» بوده است. به گفته «حمدالله مستوفی» در «نزهه القلوب» برنج و ابریشم عمده‌ترین حاصل این شهر بود. وزنه سنگین تولید ابریشم، موجب شد دارالاماره به «لاهیجان» تغییر نام دهد. این نکته را شادروان «منوچهر ستوده» هم متذکر شده که این شهر ابتدا «لاهگان» و سپس به «لاهجان» و «لاهیجان» تغییر نام می دهد. و «لاه» به معنی ابریشم و آن پسوند مکان است.
«ابریشم» با چنین پیشینه تاریخی نیازمند موزه‌ای در شرق گیلان است که بتواند با شفاف نمودن گذشته، چراغ روشنی برای اقتصاد آینده باشد.
دیدگاه