با «سهام عدالت» چه کنیم؟ | ۲۰ نکته درباره آزادسازی سهام عدالت

• دکتر رضا سیف پور/ پژوهشگر رسانه و اقتصاد سیاسی

طرح توزیع سهام عدالت در سال ۱۳۸۵ آغاز و بر اساس آن مالکیت بخشی از سهام برخی کارخانجات و بنگاه‌های دولتی به گروه‌هایی از شهروندان منتقل شد اما مالکان این سهام حق فروش سهام خود و یا دریافت سود آن را تا ده سال یعنی ۱۳۹۵ را نداشتند. پس از این تاریخ تا کنون سود علی الحساب این سهام طی سه مرحله به حساب افراد واریز و بنابراعلام دولت، برارزش هر سهم نیز افزوده شد تا اینکه اخیراً به درخواست رئیس جمهور و ابلاغیه رهبری انقلاب، این سهام آزاد شد و از این پس شهروندان مشمول طرح سهام عدالت، صاحبان واقعی سهام خود محسوب می‌شوند. اقدام ناگهانی دولت باعث پرسش‌های بسیاری در میان مردم شده که به جهت تنوع پرسش‌ها و ابهامات موجود، متاسفانه رسانه‌ها هم نتوانسته‌اند پاسخگوی خوبی برای اذهان پرسشگر جامعه باشند. لذا در پی تماس‌های مکرر دوستان و آشنایان برآن شدم تا در این یادداشت به صورت بند بند، به زبان بسیار ساده، به اکثر ابهامات موجود پاسخ گویم و در حد توان راه را برای تصمیم گیری بهتر شهروندان که اکثراً از افراد عادی جامعه محسوب می‌شوند هموارتر سازم:

• سبد سهام عدالت شما مربوط به ۴۹ شرکت است. از این تعداد ۳۶ شرکت در بورس حضور دارند و مابقی غیربورسی هستند. قبل از هر تصمیمی باید با وضعیت مالی این شرکت‌ها آشنا شوید. برخی از این شرکت‌ها وضعیت مالی مناسبی ندارند و چه بسا ممکن است زیان ده هم باشند.
• بنابر اعلام سازمان خصوصی سازی، قرار است سهام آن ۱۳ شرکت‌ غیربورسی فعلاً در شرکت سرمایه گذاری سهام عدالت استان‌ها باقی بمانند و به تدریج آن شرکت‌ها هم وارد بورس شوند. لیست این شرکت‌ها را مطالعه کنید. برخی از آن‌ها نیز از تراز مالی خوبی برخوردار نیستند و شما به عنوان صاحبان واقعی سهام آن شرکت‌ها باید از این حقیقت آگاه باشید.
• سود سهام عدالت شما در سال ۹۵ به ازای هر سهم یک میلیونی ۱۵۰ هزار تومان و در سال ۹۶ معادل ۱۷۵ هزار تومان بود که به حساب شما واریز شده است. سود علی الحساب سال ۹۷ هم ۲۰۵ هزارتومان اعلام شده است.
• اگر تاکنون سود سهامتان رادریافت نکرده‌اید به دلیل آن است که پیش از این شماره شبای خود را اعلام نکرده بودید. این شماره را از بانک دریافت و در سامانه ثبت کنید (samanese.ir). اطلاعات خود را کامل کنید تا حداکثر پس از یک ماه سودهای اشاره شده در بند فوق به حسابتان واریز شود.
• افراد با مراجعه به سامانه سهام عدالت و آزادسازی سهام دو راه پیش رو دارند. یا اینکه مثل همه سهامداران عادی، مدیریت و مسئولیت سهام خود را شخصاً در دست بگیرند (شیوه مستقیم) و یا اینکه مدیریت آن را به شرکت سرمایه گذاری سهام عدالت استان‌ها واگذار کنند (شیوه غیرمستقیم) و سالانه از سود و یا ضرر سهام خود برخوردار شوند. تاکید می‌کنم؛ سهام، حساب پس انداز نیست. ممکن است سود یا ضرر داشته باشد.
• فعلاً شاخص‌های بازار سهام به شکل بسیار عجیبی در حال رشد است که کارشناسان معتقد به غیر واقعی بودن آن هستند. به احتمال بسیار زیاد اگر در خصوص مدیریت این جریان آزاد سازی سهام عدالت به درستی تصمیم گیری نشود شاهد هجوم فروشندگان و افت شدید ارزش سهام در بسیاری از شرکت‌ها خواهیم شد پس مراقب ارزش سهام خود باشید.
• افرادی که شخصاً مدیریت سهام را در اختیار بگیرند فعلاً نمی‌توانند سهام خود را بفروشند بلکه باید منتظر بمانند تا شورای عالی بورس مکانیزم و دستورالعمل فروش سهام عدالت را بررسی و تصویب کند.
• اگر اطلاعات کافی از بورس ندارید پیشنهاد می‌کنم فعلاً مدیریت سهام را شخصاً به عهده نگیرید و اجازه دهید تا بازار به ثبات کافی برسد و شما هم سعی کنید اطلاعات خودتان را در خصوص بازار بورس افزایش دهید.
• در حال حاضر بسیاری از کارشناسان معتقدند ارزش بعضی از سهام‌ها بیشتر از ارزش ذاتی آنهاست تا آنجا که به عنوان مثال به شکل عجیبی ارزش شرکت‌های زیان ده چندین برابر شده. این‌ها فقط گوشه‌ای از حاشیه‌های خطرناک بازار غیر شفاف سهام برای افراد تازه کار است. لذا تضمینی وجود ندارد که یازده برابر شدن ارزش سهام عدالت شما (هرسهم یک میلیون تومانی معادل یازده میلیون تومان) واقعی باشد.
• اگر درخصوص شفاف سازی بازار بورس در شرایط حاضر اقدامی صورت نگیرد و تدبیر درستی در خصوص عرضه‌های پیش رو توسط افراد عادی مشمول سهام عدالت اندیشه نشود، خدای نکرده به زودی شاهد سقوط بزرگ بازار بورس خواهیم بود که بحران حاصل از آن می‌تواند به مراتب جدی‌تر از بحران سیاسی اجتماعی گذشته، حاصل از کج روی مؤسسات مالی باشد.
• اگر دارندگان سهام عدالت تمایلی به فروش سهام خود نداشته باشند (که به نظر من فعلاً برای افراد عادی جامعه بهترین کار همین است) می‌توانند همچنان معادل آن، سهام شرکت‌های سرمایه گذاری استانی سهام عدالت را در اختیار داشته باشند که البته قرار است سازمان خصوصی سازی و شورای عالی بورس برنامه ورود این شرکت‌ها به بورس را هم هموار سازد.
• در حال حاضر حدود ۵۰ میلیون نفر دارای سهام عدالت هستند که با آزادسازی آن بازار سرمایه ایران با جمعیت ۸۰ میلیونی، حدود ۶۰ میلیون سهامدار خواهد داشت. این تجلی کامل یک بازار مردم پایه بزرگ در دنیا است مشروط بر آنکه به درستی مدیریت و هدایت شود.
• کسانی که از تجربه کافی در بازار سهام برخوردارند به دلیل هجوم فروشندگان و افت احتمالی قیمت‌ها می‌توانند از فرصت برای پرتر کردن سبد سهام خود با سهم شرکت‌های مرغوب‌تر استفاده کنند.
• یکی از انتقادهای وارد بر این شیوه واگذاری، دور ماندن صاحبان سهام از سازوکار تصمیم گیری و مدیریت شرکت‌ها است. حال آنکه مهم‌ترین هدف از خصوصی سازی که یکی از شروط رهبری انقلاب در آزادسازی سهام عدالت بود، فراهم آمدن شرایط ایفای نقش مدیریتی دارندگان به تناسب مالکیت آنهاست. تنها از این طریق است که می‌توان به تغییر مدیریت ناکارآمد دولتی و بهینه کردن مدیریت شرکت‌ها امیدوار بود.
• شما به مدت ۳۰ روز فرصت دارید که تصمیم بگیرید سهام خود را شخصاً مدیریت کنید یا مدیریت آن فعلاً در دست شرکت سرمایه گذاری استانی باقی بماند اما اگر از دسته اول هستید پیشنهاد می‌کنم برای فروش سهام عدالت احتیاط کنید و اگر هم مایل به فروش هستید سهام خود را به سهام شرکت‌های مرغوب‌تر تبدیل نمایید.
• لازم است بدانید که اگر بخواهید بطور مستقیم سهام خود را مدیریت کنید، با محدودیت‌هایی هم مواجه هستید. مثلاً ممکن است اعلام شود فقط ۳۰ درصد از سهام خود را می‌توانید به فروش برسانید. البته در این مورد تصمیم نهایی شورای عالی بورس طی چند روز آتی اعلام می‌شود.
• یادتان باشد اگر فردی یکی از راه‌ها را انتخاب کرد دیگر نمی‌تواند آن را تغییر دهد. در چنین شرایطی شما مشمول معاملات ثانویه می‌شوید و باید مبالغی را به عنوان مالیات پرداخت نمایید. البته افرادی که بخواهند به صورت غیرمستقیم سهام خود را مدیریت کنند مشوق‌هایی هم دارند. مثلاً این افراد در همان فضا، محدودیتی برای خرید و فروش نخواهند داشت.
• افراد عادی یعنی مشمولینی که کد بورسی ندارند و می‌خواهند به صورت مستقیم سهام خود را مدیریت کنند می‌توانند به راحتی کد بورسی دریافت کنند.
• اگر کد بورسی دارید و با بازار سرمایه آشنا هستید، به نظر می‌رسد بهتر باشد از روش اول آزادسازی سهام عدالت یعنی سهامداری مستقیم استفاده کنید. در این صورت به تناسب ارزش سهام عدالت شما، سهام ۴۹ شرکت به حساب شما در سامانه سجام واریز می‌شود و می‌توانید آن‌ها را در کنار دیگر سهم‌هایتان در بورس مدیریت کنید. در غیر این صورت، اگر کد بورسی ندارید و با خرید و فروش سهام در بورس آشنا نیستید، می‌توانید از روش دوم یعنی سهامداری غیرمستقیم از طریق شرکت‌های سرمایه‌گذاری استفاده کنید. البته در این شرایط باید قید ارزش برگه سهام عدالت خود را بزنید و صرفاً روی سود سالانه آن حساب باز کنید. اگر هم به پول سهام عدالت احتیاج دارید و سود سالانه آن برایتان اهمیتی ندارد، می‌توانید درخواست خود را برای سهامداری مستقیم ثبت کنید و در دو ماه آینده برای دریافت کد بورسی اقدام کنید.
• طرح آزادسازی سهام عدالت صرفاً شامل حال کسانی می‌شوند که در همان ابتدای آغاز سهام عدالت در سال ۸۶ مشمول این سهام بودند و یا اینکه تا سال ۹۱ در سامانه سهام عدالت ثبت نام کرده‌اند. از آن تاریخ تا به حال امکان ثبت نام جدید وجود ندارد.

***

امیدوارم مطالبی که در بیست بند فوق ذکر شد توانسته باشد به بخشی از پرسش‌های شما پاسخ دهد. واقعیت این است که آزادسازی سهام عدالت اقدامی بسیار فرخنده در جهت تحقق اصل ۴۴ قانون اساسی و مشارکت مردم در ارتقای تولید و بهبود وضعیت اقتصادی جامعه است اما به شرط آنکه درست انجام شود. از هم اکنون پرسش‌های مهمی پیش روی شیوه اجرای این طرح وجود دارد که انتظار می‌رود دولت محترم در خصوص آن توضیحات کافی ارائه دهد. مثلاً امروز هر شهروند با سرمایه اولیه یک میلیون تومان بطور بالقوه سهمی معادل ۱۱ میلیون تومان از یک شرکت یا بنگاه اقتصادی دارد اما کدام شرکت؟ اساساً این عد ۱۱ میلیون تومان چقدر واقعی است؟ مسئولیت افت ناگهانی قیمت این برگه سهام که سهم شهروندان از عدالت اجتماعی است، پس از هجوم فروشندگان در بازار با کیست؟ در زمان فروش این برگه‌ها چه کسانی قرار است سهام بازار را جمع کنند و آیا قرار است این فرصتی باشد برای خصولتی سازی به شیوه جدید و یا گامی اولیه باشد در جهت جبران کسری بودجه دولت در شرایط اقتصادی فعلی؟ چگونه می‌توان مسئولیت مدیریت سهام را به شهروندانی سپرد که از کمترین سطح «سوادمالی» در منطقه به جهت فقدان آموزش برخوردارند؟ این سؤالات و ده‌ها سؤال دیگر تنها بخشی از نگرانی‌های پیش روی مکانیسم آزادسازی سهام عدالت است که لازم است در زمان باقیمانده در مورد آن اندیشه شود.