مستندی غیرواقعگرایانه با هدف تخریب نقش و عملکرد «منطقه آزاد انزلی»
در تاریخ ۲۷ اسفند ۹۸ برنامه مستندی با عنوان «روایت یک حقیقت» در باره مسائل و چالش‌های مناطق آزاد کشور از شبکه اول سیما پخش گردید؛ که متأسفانه با نگرشی یکسونگرانه، غیرمستند و غیرکارشناسانه، برخی اتهامات و انتقادات خلاف واقع، به سازمان منطقه آزاد تجاری انزلی منتسب کرد.
حجت الله جوادپور*
در تاریخ ۲۷ اسفند ۹۸ برنامه مستندی با عنوان «روایت یک حقیقت» در باره مسائل و چالش‌های مناطق آزاد کشور از شبکه اول سیما پخش گردید؛ که متأسفانه با نگرشی یکسونگرانه، غیرمستند و غیرکارشناسانه، برخی اتهامات و انتقادات خلاف واقع، به سازمان منطقه آزاد تجاری انزلی منتسب کرد که به نظر می‌رسد اقدامی کاملاً هدفمند و طراحی شده با هدف ناکارآمد و شکست خورده نشان دادن منطقه آزاد انزلی بوده است!
گوینده این مستند (با استفاده از موسیقی متنی متناسب با گزارشهای هولناک و امنیتی!!) از همان آغاز با رویکردی به مسئله انتخابات مجلس شورای اسلامی و با عنوان «خبرهای داغ از تنور انتخابات»(!!)، به جای پرداختن به مباحث مربوط به انتخابات، بلافاصله به سراغ یکی از مسائل حاشیه‌ای، یعنی یکی از وعده‌های انتخاباتی کاندیداها مبنی بر وعده ایجاد منطقه آزاد تجاری در حوزه‌های انتخاباتی خود می‌رود و بدون هیچگونه تحلیل کارشناسانه و براساس وعده‌های شعاری نامزدهای انتخابات مدعی می‌شود که مناطق آزاد تجاری به مناطق آزاد وارداتی تبدیل شده‌اند و کارشناسان اقتصادی (!) معتقدند که طرح ایجاد مناطق آزادی برای افزایش صادرات شکست خورده است!! و بلافاصله به این نکته اشاره می‌کند که برخی کاندیداها در حوزه انتخاباتی خود وعده‌ی ایجاد منطقه آزاد تجاری را می‌دهند!!
این برنامه مستند بدون توجه به فلسفه وجودی مناطق آزاد تجاری و ابعاد مختلف نقش آفرینی آنها در عرصه اقتصادی، تجاری و فرهنگی به این برداشت نادرست و غیرعلمی می‌رسد و مدعی می‌شود: «گویا آزاد کردن مناطق مرزی مختلط، شاه کلید همه قفل‌هایی است که بر سرنوشت اهالی این مناطق و آینده اقتصاد کشور زده شده است!!» اما گوینده‌ی مستند در ادامه برنامه نمی‌گوید که چه مرجع و منبعی چنین ادعایی کرده است و اساساً این تلقی نادرست، یعنی عدم تفکیک نقش و کارکرد مناطق آزاد از سایر فعالیت‌ها و اقدامات بخش‌ها و سازمان‌های دولتی و برنامه‌های اقتصادی کشور را از کجا استخراج و استنباط کرده است!؟
گوینده برنامه مستند بدون هیچ وقفه‌ای در ادامه اظهار می‌کند که «این روزها موضوع حمایت از تولید ملی، تجارت و صادرات، قاچاق کالا، مناطق آزاد تجاری و ویژه اقتصادی و مهم‌تر از آن رونق تولید در مناطق آزاد تجاری و معیشت مردم این مناطق، از بحث‌های داغ این رسانه‌ها و روزنامه‌ها و سایت‌های خبری است.» اما ظاهراً این برنامه مستند با هدف و غرض خاص، از میان موضوعات مهم کشور (که مسائل مهم‌تر دیگری را نیز شامل می‌شود) با این بهانه که «این روزها جمعی از کاندیداها و نمایندگان مجلس به دنبال افزایش مناطق آزاد تجاری در شهر و حوزه انتخابی خود هستند»، به سراغ مناطق آزاد می‌رود!
متن گفتاری این مستند بصورت کنایی جاذبه‌های ظاهری و دلفریب مناطق آزاد را عامل تلاش چند ماهه شمار زیادی از نمایندگانی می‌داند که هر چه در چنته دارند برای حمایت از ایجاد مناطق آزاد رو کرده‌اند! نمونه بارز این تلاشها از دیدگاه این مستند تلویزیونی، لایحه‌ای است که دولت برای اضافه کردن ۷ منطقه آزاد به مناطق آزاد تجاری کنونی به مجلس ارائه کرده است!!
از آنجا که در ساختن چنین مستندهایی باید دغدغه‌های اجتماعی و اقتصادی کلان کشور و مردم و نقد و تحلیل مسائل کلی و ریشه‌ای و نیز جستن راهکارهایی مبتنی بر کارشناسی برنامه‌ای و اقتصادی، محور اصلی برنامه باشد، سازنده‌ی این مستند مسیر بحث را به سمت و سویی دیگر می‌کشاند و با اشاره به افزایش قاچاق کالا، واردات بی رویه‌ی کالاهای خارجی، مشکلات صادرات کالا برای تولید کنندگان داخلی و بیکاری برخی هموطنان، مشکل را به سمت عملکرد مناطق آزاد می‌کشاند؛ چنانکه گویی وجود مناطق آزاد، منشأ و علت اصلی همه‌ی مشکلات کشور است!!! از اینجاست که مشخص می‌شود هدف سازنده‌ی این مستند انتقاد به عملکرد مناطق آزاد و بویژه منطقه آزاد تجاری انزلی بوده است؛ نه دیگر مشکلات کشور یا روشهای تبلیغاتی کاندیداهای مجلس!
در ادامه این مستند گزارشگر ضمن نشان دادن تصاویری از مکانهای نامشخص، مدعی می‌شود که «با مراجعه به متخصصان و متولیان این کار (!) و با مراجعه به نمایشگاهها و غرفه‌ها و دیدن این همه تولیدات و کالاهای با کیفیت ایرانی و تولید کنندگان، شگفت زده شدم.»(!!) لذا تهیه کننده به سراغ چند تولید کننده می‌رود و با انتخاب برش‌هایی از سخنان افرادی که معرفی نمی‌شوند، خروجی نداشتن از تولید، عدم بهره مندی از مناطق آزاد، بی رویه بودن مبادلات، واردات کالاهای گران قیمت و تأثیر منفی آن روی مصرف کننده و تولید کننده، به اطلاع بینندگان رسانده می‌شود!! فرد دیگری مدعی می‌شود که «کارگاه تولیدی در منطقه نوعی پوشش است!» آن دیگری می‌گوید: «ما مناطق آزاد نداریم؛ مناطق قاچاق داریم! اینجا حیات خلوت قاچاق است و بخش اعظم قاچاق از مناطق آزاد انجام می‌شود!!»
پس از پخش برش‌هایی از سخنان افرادی ناشناس (بنام فعال اقتصادی!)، گوینده بدون تحلیل و ارزیابی سخنان پخش شده، یا ارجاع دادن بینندگان به آمار و مستندات رسمی، از بینندگان می‌خواهد که پس از شنیدن حرفهای کارشناسان (!) و درددل های تولیدکنندگان (!) با تیم مستند ساز، سری به منطقه آزاد تجاری انزلی بزنند! حال چرا انزلی؟ این نکته‌ای است که باید بر آن تأمل کرد!
در ادامه با انتخابی هدفمند از بخش کوتاهی از یک میزگرد در شبکه اول سیما، از زبان یک منتقد ادعا می‌شود که دریافت مواد اولیه پتروشیمی از بورس کالا برای تولید در مناطق آزاد، در بازار آزاد به فروش می‌رسد و برای اثبات ادعای خود فقط به یک گزارش مجهول اشاره می‌کند و بس! بلافاصله تصویر به دهستان «لیجارکی» در منطقه انزلی کات می‌شود و مستند ساز با ادعای تحقیقات محلی، با یکی از اعضای شورا و برخی اهالی و کسبه گفتگو می‌کند و بخش‌های کوتاهی از سخنان آنان را بصورت گزینشی پخش می‌کند! شاهد مدعای کسی که می‌گوید شرکت‌هایی در مناطق آزاد ثبت شده‌اند؛ ولی در تهران کار میکنند، اشاره به یک مغازه بسته شده است که فرد محلی از آن بعنوان شرکت غیرفعال یاد می‌کند! برخی افراد مجهول الهویه ی دیگر بدون سند و دلیل مدعی می‌شوند که زمینهای اطراف منطقه آزاد، متری فلان مقدار خریده شده و به ۱۰ تا ۱۵ و ۲۰ برابر فروخته شده است!
فردی بنام «گودرزی» بعنوان دبیر قرارگاه ملی مبارزه با فساد اقتصادی می‌گوید: «مردم املاکی برای کشاورزی داشتند، اما عده‌ای متوجه شدند که قرار است این زمینها جزء مناطق آزاد شود، لذا آنها را از مردم با قیمت پایین خریدند و یک شبه ثروت میلیاردی به جیب زدند! اما گزارشگر این مستند از فرد مدعی نمی‌پرسد که این مسئله و مبارزه با فساد اقتصادی، یا معاملات شخصی، چه ربطی به مدیریت منطقه آزاد دارد؟! در ادامه این مستند، مشکلات شخصی افراد، مانند تضعیف کسب و کار افراد محلی یا ایجاد مزاحمت توسط یک فروشگاه (!) برای یک منزل مسکونی (!) در منطقه آزاد گلشن، به مدیریت منطقه آزاد ربط داده می‌شود!!!
دوربین مستند ساز به سراغ فروشگاهها می‌رود و با گذری سریع از ویترین مغازه‌ها، صدای گوینده را می‌شنویم که می‌گوید: «فروشگاه‌هایی مملو از اجناس رنگارنگ خارجی به وفور!» البته تمرکز اصلی این مستند بر روی تولید پوشاک است!! چرا؟!
اما جالب این است که گزارشگر حتی با یک نفر از مسافران و خریداران مصاحبه نمی‌کند؛ زیرا می‌داند که اکثر کالاهای این فروشگاهها، تولیدات داخلی هستند و قیمت آنها نسبت به بازار خارج از منطقه آزاد، ارزان‌تر است! باید از تهیه کننده این مستند پرسید آیا وجود کالاهای خارجی در منطقه آزاد، پدیده‌ی عجیب و خلاف قاعده است؟!
گوینده مستند با همین اندک تصاویر و حرفها، به ناگاه به شکلی کاملاً عجیب و بی ربط به مقایسه منطقه آزاد انزلی با «سنگاپور»(!) و میزان رشد اقتصادی این کشور با منطقه آزاد انزلی (!) و فعالیت چند هزار شرکت خارجی در سنگاپور – در مقایسه با انزلی- می‌پردازد!! البته در این مستند خبری از کارشناسان و متخصصان نیست تا به تهیه کننده این مستند یادآور شود که قیاس اقتصاد کشور سنگاپور با ویژگیها و شاخص‌های اقتصادی و سیاسی آن، چه نسبتی با یکی از مناطق آزاد ایران، که در برابر ظالمانه‌ترین تحریم‌ها در حال مقاومت است و منطقه آزاد آن بر اساس قواعد و مقررات جهانی مناطق آزاد مشغول فعالیت‌های تجاری و اقتصادی است، چه توجیهی دارد؟ کسی نمی‌پرسد که تصویب محتمل لایحه‌ی توسعه مناطق آزاد کشور، چه دخلی به ارزیابی عملکرد مناطق آزاد دارد؟ همچنان که این مستند متذکر نمی‌شود که منطقه آزاد انزلی، علی رغم دست و پنجه نرم کردن با مشکلات زیادی، عملکرد درخشانی در عرصه اقتصاد و تجارت داشته است که به اذعان کارشناسان، مسئولان سیاسی و اقتصادی داخلی و خارجی، بسیار ارزشمند، بی سابقه و موفقیت آمیز بوده است!
با همین اندک تصاویر و حرفها، گوینده مستند نتیجه می‌گیرد: «حال باید ببینیم روند شکل گیری مناطق آزاد به سود مردم شکل می‌گیرد یا به نفع نمایندگان؟»(!!)
بدیهی است که بیننده این مستند با دیدن و شنیدن آغاز، متن و پایان این مستند با ابهام و حیرت و دهها پرسش مواجه می‌شود که این مستند نتوانست آنها را مورد تحلیل و واکاوی دقیق و جامع کارشناسانه قرار دهد! در نهایت این سؤال مطرح می‌شود که اساساً مسئله‌ی اصلی این مستند که از شبکه سراسری اول پخش شد، چه بوده است؟ مسئله استفاده تبلیغاتی کاندیداها از احداث منطقه آزاد؟ واردات کالاهای خارجی و قاچاق کالا؟ فرآیند و مشکلات تولید؟ گرانی زمینهای انزلی و تغییر کاربری آن؟….. و یا عملکرد مدیریت منطقه‌ی آزاد انزلی؟
سازمان منطقه آزاد انزلی، بعنوان یکی از مجموعه‌های پیشتاز و فعال در عرصه جهاد اقتصادی و مقابله با تحریم‌ها و رفع مشکلات اقتصادی در زمینه فعالیت‌های تجاری و تولیدی، این توفیق را داشته است که در سالهای اخیر، گام‌های بزرگی را در ارتقای سطح شاخص‌های اقتصادی، تولیدی، معیشتی و خدمات دولتی و بخش خصوصی در حوزه منطقه، استان و کشور بردارد و زمینه و بسترهای مناسبی را برای رشد و شکوفایی در این زمینه فراهم سازد.
از آنجا که این برنامه مستند، با نگرشی یکسونگرانه، غیرمستند و غیرکارشناسانه، برخی اتهامات و انتقادات خلاف واقع را به سازمان منطقه آزاد تجاری انزلی منتسب کرد و بدون ارائه آمار و گزارشهای رسمی و خلاف واقع، از نظرات کارشناسان و مدیران سازمان منطقه آزاد انزلی در پاسخ به انتقادات یا ابهامات و پرسشها استفاده نکرد، باید تحلیلی جامع از عملکرد و اقدامات تحول آفرین مدیریت منطقه آزاد انزلی صورت گیرد که در بخش دوم به آن خواهیم پرداخت.
* پژوهشگر و تحلیلگر سیاسی و اقتصادی
دیدگاه