خطر تخریب عمارت کلاه فرنگی رشت | رانش بستر رودخانه گوهررود
روزهای اخیر بارها شنیده شده که بناهای تاریخی استان های سیل زده کشور بر اثر سیلاب و رانش زمین دچار آسیب های جدی شده است موضوعی که عمارت کلاه فرنگی رشت را هم تهدید می کند.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دیارمیرزا، در سیل‌های اخیر بسیاری از بناهای تاریخی مناطق سیل زده دچار آسیب‌های جدی شده است.
مهری شیرمحمدی در مهر نوشت: اگرچه در مرکز استان گیلان، وجود دو رودخانه زرجوب و گوهر رود و تالاب عینک بخش زیادی از بارش‌های نوروزی را در خود ذخیره کرد، اما افزایش آب رودخانه‌هایی که در بسیاری از موارد دیوار چینی نشده، آرام و بی صدا بستر و حریم خود را شسته زنگ خطر تخریب را برای سازه‌های حریم رودخانه به صدا در آورده است. حال بعد از بارش‌های اخیر و همچنین پیش بینی بارش‌های شدیدتر خطر در یک قدمی عمارتی است که در زمان ناصرالدین شاه قاجار توسط «اکبرخان بیگلربیگی» یکی از متمولین رشت (اجاره دار گمرکات گیلان، مازندران، خراسان و کرمانشاه) ساخته شده است.
عمارت کلاه فرنگی بعد از فوت اکبرخان به همسر و پسرعموی اکبرخان یعنی صادق خان اکبر محتشم الملک (ملقب به سردار معتمد) که چند نوبت والی گیلان بود به ارث می‌رسد و از آن پس باغ رویایی که عمارت در آن ساخته شده بود، بنام باغ محتشم نامگذاری شد. سال ۱۳۳۹ اداره مالیاتی بواسطه بدهی سردار معتمد، باغ را تصرف و به شهرداری رشت واگذار کرد. این باغ در ۳۹ با نام «پارک شهر» تغییر کاربری یافت و متأسفانه در گذر زمان بخش‌های زیادی از این باغ تبدیل به ادارات دولتی شد.
سال ۷۴ بود که عمارت کلاه فرنگی از سوی شهرداری به اداره کل میراث فرهنگی گیلان واگذار و حالا چند سالی است یک اثر ملی به عنوان ساختمان اداری پایگاه پژوهشی میراث فرهنگی تغییر کاربری یافته است. (محمود نیکوییه، رشت شهر باران، ص :۲۷۲)
حالا در این آشفته بازار اداره کل میراث فرهنگی و مرکز استانی که ۹ ماه بی مسئول است، باغ رویایی محتشم که در نزدیکی رودخانه گوهر رود ساخته شده به واسطه پیش روی حریم ناشی از عدم دیوار چینی رودخانه و سیلاب اخیر، دچار رانش شده و کمتر از ۲۰ متر باقی است تا عمارت کلاه فرنگی ریزش کند.
عبدالله وارث، می‌نویسد: این باغ تنها یک قلمستان بود که در سال ۱۲۵۰ خورشیدی و در دوران ناصرالدین شاه قاجار توسط اکبر خان بیگلربیگی خریداری شد. و اکبرخان اقدام به ساختن «عمارت کلاه فرنگی» جهت اسکان تابستانه و محل پذیرایی از مالکان و رجال کرد.
این پژوهشگر در مورد موقعیت و قدمت باغ و عمارت ادامه می‌دهد: این باغ در قدیم از محلات کم تردد و دور از مرکز شهر بود. عمارت کلاه فرنگی فقط تابستان‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. این نوع عمارت‌ها سبک خاصی از معماری بود که معمولاً در وسط باغ‌ها و تفرج گاه به عنوان سر پناه ساخته می‌شد. قدمت این عمارت با کمی فاصله، کمتر از قدمت باغ است. با توجه به سفر نامه مظفرالدین شاه قاجار به اروپا و عبور ایشان از رشت و عمارت کلاه فرنگی و باغ در سال ۱۲۸۱ شمسی باید تاریخ تأسیس عمارت را بین ۱۲۵۰ الی ۱۲۸۰ بیان کرد.
وی به نوع معماری عمارت که الهام گرفته از معماری بادکوبه آذربایجان (شوروی سابق) است، اشاره و می‌نویسد: این عمارت در داخل ۴ طبقه و از خارج ۳ طبقه دیده می‌شود که یکی از شاهکارهای معماری محسوب می‌شود. شباهت طبقه‌ی بالایی این بنا به کلاه سیلندری (فرنگی) علت معروف شدن این بنا به «عمارت کلاه فرنگی» شده است.
خطر تخریب عمارتی تاریخی
حال گزارش رسیده در اثر بارندگی‌های پیاپی اخیر، زمین حریم عمارت دچار رانش شده و این امر موجب خسارت به عمارت کلاه فرنگی شده است. اگرچه مدیر پایگاه پژوهشی میراث فرهنگی گیلان اعلام کرد که هیچ خسارتی به عمارت وارد نشده است، اما بازدید میدانی نشان می‌دهد خطر در یک قدمی عمارت است و با پیش بینی هواشناسی برای بارندگی آخر هفته، عنقریب ۱۶ متر باقی مانده حریم رودخانه گوهر رود رشت به سمت عمارت شسته شده و چه بسا ضلع شرقی عمارت فرو بریزد.
رودخانه گوهر رود از لاکان رشت سرچشمه گرفته و پس از گذر از باغ محتشم و میدان رازی به سمت غرب رشت یعنی محله چمارسرا می‌رود. پیش روی آب رودخانه مسیر را به سمت عمارت نزدیک تر کرده است. رودخانه گوهر رود در ضلع جنوبی مشرف به عمارت و جایی که کمپین مسافران قرار دارد، با دیوار چینی از سوی شهرداری طی سال‌های پیش، مستحکم شده و خطری متوجه عمارت نیست. اگرچه متولی رودخانه‌های رشت، اداره آب منطقه‌ای است و از مرکز رودخانه تا شعاع ۲۰ متر آزادسازی و حریم سازی برعهده این اداره است، اما از دیرباز وظیفه دیوارچینی و لایروبی را شهرداری برعهده گرفته است.
در بازدید میدانی از منطقه مشخص شد لایروبی تابستان گذشته رودخانه و ایجاد سیل بند و زباله گیر از سوی شهرداری در دو نقطه نزدیک به عمارت، سبب ایجاد رانش زمین در حریم بنای میراثی شده که به سال ۱۳۷۵ و به شماره ۱۷۶۴ در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت شده است.
برای بررسی دقیق‌تر به آن سوی رودخانه در خیابان ۱۷ شهریور رفته و مشاهده شد کوچه‌ای که مشرف به سیل بند است، با سیم توری محافظ و درب توسط یک قفل بسته شده است. یکی از ساکنان کوچه با توجه به داشتن کلید درب را باز کرده و توضیح می‌دهد: این حفاظ را شهرداری بنا به درخواست ساکنان محله ایجاد کرده است. زیرا معتادان و اراذل و اوباش در زیر درختان حریم پنهان می‌شدند.
با نزدیک شدن به حریم رودخانه مشاهده می‌شود در دو سوی رود، سنگ‌های بزرگ ریخته شده است. یکی دیگر از ساکنان این منطقه می‌گوید: شهرداری اقدام به ایجاد اشغال گیر در این رودخانه کرده بود که متأسفانه این اقدام سبب شده با توجه به سنگ چینی بستر وسط رودخانه زباله‌های بالادست پشت این حفاظ سنگی گیر کرده و در تابستان با کاهش آب رودخانه و گرم شدن هوا بوی تعفن در فضا می‌پیچید که چندین بار به شهرداری شکایت کرده‌ایم تا شهرداری آمد و سیل بند وسط را برداشت.
در حال حاضر خطری عمارت کلاه فرنگی را تهدید نمی‌کند
در همین باره با مدیرکل میراث فرهنگی گیلان نیز گفتگویی انجام شد که وی می‌گوید: بعد از اطلاع از این موضوع پیگیری‌های لازم برای وضعیت منطقه و همچنین عمارت کلاه فرنگی انجام شد که خوشبختانه در حال حاضر خطری این بنا را تهدید نمی‌کند.
شهرود امیر انتخابی می‌افزاید: البته برای جلوگیری از آسیب به این بنا در بارش‌ها و احتمالاً رانش‌های بعدی مقرر شد هماهنگی‌های لازم با شهرداری رشت برای ایجاد دیوار حائل در منطقه انجام شود.
در ادامه بازدید میدانی از بستر رودخانه مشخص می‌شود که آن سوی حریم رودخانه بستر چینی دوم نیز بر اثر فشار آب شسته شده و درختان روییده شده در حریم رودخانه افتاده‌اند. نزدیک به بخش رانش شده هم دو لوله، بخشی از فاضلاب را به سمت رودخانه هدایت می‌کند. اینکه متولی رودخانه‌ها برای دیوار چینی شهرداری است یا آب منطقه‌ای بماند ولی اکنون این بنا در معرض خطر است که باید همه ارگان‌ها در این رابطه اقدام فوری کنند.
دیدگاه